Лясныя браты

Лясныя браты (эст.: metsavennad, лат.: mežabrāļi, літ.: miško broliai) — агульная назва партызанскага супраціўлення ў краінах Балтыі супраць савецкай улады, якая ўсталявалася там паводле Пакта Молатава-Рыбентропа. Гэты рух налічваў каля 170 тысяч чалавек, з іх 50 тысяч загінулі ці прапалі без вестак.

У сучаснай гістарыяграфіі Літвы, Латвіі і Эстоніі гэты рух характарызуецца як нацыянальна-вызваленчы, у савецкай і сучаснай расійскай — як прафашысцкі. Аналагічны рух супраціву ў гэты перыяд існаваў таксама ў Заходняй Украіне (УПА), Заходняй Беларусі (БКА), Польшчы і Румыніі.

Назва «лясныя браты» была ўзятая ад латышскіх партызанаў-рэвалюцыянераў, якія дзейнічалі ў перыяд Расійскай рэвалюцыі 1905-07 гадоў^[1].

Эстонія

Асноўны артыкул: Антыкамуністычны партызанскі рух у Эстоніі (1940—1953)

У Эстоніі рух супраціву налічваў да 15 тысяч мужчын на працягу 1944—1953 гадоў. Актыўна лясныя браты дзейнічалі ў раёнах Пярнумаа і Ляэнемаа, Тартумаа і Іда-Віру. За перыяд з 1944 — па 1947 яны здзейснілі 773 узброеных напады, знішчыўшы каля 1000 байцоў савецкіх спецслужбаў.

Латвія

Асноўны артыкул: Паўстанцкі рух у Латвіі

У Латвіі шэрагі лясных братоў у значнай ступені складаліся з былых воінаў латышскага легіёна СС^[2]. Агульная колькасць партызанаў налічвала да 10 тысяч, яшчэ 20 тысяч чалавек актыўна дапамагалі партызанам правіянтам і прыстанішчам^[3][4]. Да 1947 Цэнтральнае камандаванне латышскага супраціву мела штаб-кватэру на вуліцы Маціса ў Рызе^[4].

Латышскім партызанам удалося знішчыць ад 1,5 тысяч (паводле савецкіх крыніц^[5]) да 3 тысяч (паводле латышскіх крыніц^[3]) чэкістаў, байцоў карных батальёнаў і партыйных актывістаў. За гэта тысячы партызанаў былі арыштаваны і больш за дзясятак тысяч членаў сем'яў і тых, хто падтрымліваў партызанаў — дэпартаваныя.

Літва

Асноўны артыкул: Паўстанцкі рух у Літве

У Літве партызанскі супраціўленне быў найбольш моцным сярод краін Балтыі, асобныя рэгіёны кантраляваліся паўстанцамі да 1949 года^[6]. Пазбягаючы прамых сутыкненняў з чырвонаармейцамі і войскамі НКУС, літоўскія партызаны змагаліся метадам сабатажу, засадаў і забойстваў асобных камуністычных дзеячаў^[7]. Кіраўніком лясных братоў у Літве быў Ёнас Жэмайціс-Вітаўтас, імем якога ў 1998 годзе была названа ваенная школа ў Каўнасе.

Зноскі

1. Малая Советская Энциклопедия. Том червертый: Ковальская—Массив.— М.: Акционерное об-во «Советская Энциклопедия», 1929.— С. 607.
2. Plakans, Andrejs. The Latvians: A Short History, 155. Hoover Institution Press, Stanford, 1995.
3. Музей акупацыі Латвіі Архівавана 30 сакавіка 2008.
4. Laar, p. 24
5. Plakans, p. 155
6. Kaszeta, Daniel J. Lithuanian Resistance to Foreign Occupation 1940—1952 Архівавана 27 верасня 2007., Lituanus, Volume 34, No. 3, Fall 1988. ISSN 0024-5089
7. Dundovich, E., Gori, F. and Guercett, E. Reflections on the gulag. With a documentary appendix on the Italian victims of repression in the USSR, Feltrinelli Editore IT, 2003. ISBN 88-07-99058-X

Літаратура

• Daumantas, Juozas L. Fighters for Freedom, Manyland Books, New York, December 1975. ISBN 0-87141-049-4
• Razgaitis, Darius. Forest Brothers from the West Архівавана 12 мая 2005., research thesis, 2002.
• Vardys, V. Stanley. Lithuania Under the Soviets: Portrait of a Nation, 1940-65 Архівавана 2 сакавіка 2012., F. A. Praeger, New York, 1965.
• Rieber, Alfred J. (2003). Civil Wars in the Soviet Union. Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History 4.1, 129—162.