Паланізацыя

Паланіза́цыя (польск.: polonizacja) — запазычанне або насаджэнне польскай культуры, асабліва, польскай мовы ў землях з няпольскім насельніцтвам, кантраляваных Польшчай або падвержаных польскаму культурнаму ўплыву.

Гісторыя

[правіць | правіць зыходнік]

Рэч Паспалітая

[правіць | правіць зыходнік]

У 1569 годзе была заключаная унія Вялікага Княства Літоўскага з Польшчай у Любліне (напярэдадні ўкраінскія землі Вялікага Княства Літоўскага былі далучаныя да Польшчы). Паводле акту Люблінскай уніі Літвой і Польшчай правіў сумесна абіраны кароль, а дзяржаўныя справы вырашаліся ў агульным Сойме. Аднак прававыя сістэмы, войска і ўрады заставаліся асобнымі.

У XVI—XVIII стагоддзях у Вялікім Княстве Літоўскім панавала шляхецкая дэмакратыя, адбывалася паланізацыя літоўскай шляхты і яе збліжэнне з польскай. Вялікае Княства Літоўскае губляла свой нацыянальны характар, у ім развівалася польская культура.

Расійская імперыя

[правіць | правіць зыходнік]

Польская Рэспубліка

[правіць | правіць зыходнік]

Увесну 1919 года Польшча стала ажыццяўляць ваенную акупацыю беларускіх земляў. Палякамі пачалі стварацца часовыя інстытуты польскай адміністрацыі для правядзення палітыкі паланізацыі і акаталічвання насельніцтва — спачатку ў выглядзе структур грамадзянскага кіравання ўсходніх земляў, пазней пад ваенным кантролем кіравання прыфрантавых тэрыторый. Масавымі сталі сістэматычныя рабаванні насельніцтва і вываз рознай маёмасці. Палітыка польскай адміністрацыі ў 1919—1920 гг. характарызавалася татальным тэрорам па стаўленні да мясцовага насельніцтва паводле нацыянальнай прыкметы; беларусам, яўрэям, украінцам, рускім. Да восені 1919 г. было арыштавана, а затым адпраўлена на прымусовую працу ў Польшчу каля 20 000 грамадзянскіх асоб. За чэрвень—лістапад 1919 г. з акупаваных земляў было адпраўлена ў Польшчу 5 894 вагоны[крыніца?].

У адпаведнасці з савецка-польскай мірнай дамоваю, а таксама з пагадненнем паміж Польшчай і краінамі Захаду ў 1919 г., Польшча абавязалася даць магчымасць нацыянальнага развіцця для беларусаў і іншых нацыянальных меншасцяў на сваёй тэрыторыі. На самай справе, гэтыя абавязальніцтвы Польшчай былі парушаныя[1][2].

Кіруючыся пануючым настроям у польскім грамадстве,[3] улады распачалі жорсткую палітыку асіміляцыі беларускага насельніцтва.[4] У беларускіх крыніцах прыводзіцца цытата высокапастаўленага польскага чыноўніка Леапольда Скульскага, прыхільніка палітыкі асіміляцыі, які ў сваім выступе з Сейме ў канцы 30-х гг. прамаўляў: «Запэўніваю вас, паны дэпутаты, што праз якіх-небудзь дзесяць гадоў вы са свечкай не знойдзеце [ў Заходняй Беларусі] ні аднаго беларуса»[5][6][7].

Радыкальная паланізацыйная палітыка фармавалася пад уплывам нацыяналістычнага руху «Нацыянальная дэмакратыя» на чале з Раманам Дмоўскім. Дмоўскі адмаўляў беларусам і іншым народам рэгіёна ў праве на вольнае нацыянальнае развіццё і называў іх «горшым гатункам палякаў»[8].

Уладыслаў Студніцкі, уплывовы польскі чыноўнік у адміністрацыі «Усходніх крэсаў» (назва, якой у міжваеннай Польшчы абазначаліся тэрыторыі Заходняй Беларусі і Заходняй Украіны), адкрыта заяўляў, што гэты рэгіён патрэбны Польшчы для мэтаў каланізацыі[9].

Масавы характар насіла дыскрымінацыя беларускай мовы[10]. Было забароненае яе выкарыстанне ў органах дзяржаўнай улады[11].

Паводле гісторыка Пэра Андэрса Рудлінга, беларуская мова была выціснутая з школьнай адукацыі ў Заходняй Беларусі[2].

Да 1921 г. у Беларусі існавала 514 беларускіх школаў[12]. У 1928 г. іх заставалася толькі 69, што складала толькі 3% ад усіх існуючых навучальных установаў у Заходняй Беларусі на той момант[13].

Усе яны былі закрытыя да 1939 г.[1][12] Польскія чыноўнікі адкрыта супрацьстаялі альбо сабатажавалі адкрыццё беларускіх школаў, насаджалі польскамоўную адукацыю ў Заходняй Беларусі.[14] Даходзіла да таго, што ўлады часта разглядалі любую беларускую грамадскую актыўнасць і любыя патрабаванні навучання на беларускай мове ў якасці выніку камуністычнай змовы.[15]

Праваслаўныя таксама сутыкаліся з дыскрымінацыяй у міжваеннай Польшчы.[11] Мэтаю палітыкі польскіх уладаў была асіміляцыя праваслаўных беларусаў.[16] Улады насаджалі польскую мову ў жыцці праваслаўнай царквы,[16] ініцыявалі стварэнне Польскіх праваслаўных таварыстваў у розных рэгіёнах Заходняй Беларусі (Слонім, Беласток, Ваўкавыск, Наваградак).[16]

Беларускія каталіцкія святары, як а. Вінцэнт Гадлеўскі,[16] якія прасоўвалі беларускую мову ў Касцёле і займаліся падтрыманнем беларускай нацыянальнай свядомасці, таксама былі пад моцным ціскам уладаў і кіраўніцтва Касцёла.[16] Польская каталіцкая іерархія выдавала дакументы, якія забаранялі святарам выкарыстоўваць беларускую мову ў касцёлах і нядзельных школках у Заходняй Беларусі. У 1921 г. у Варшаве была выдадзеная брашура, у якой беларускія святары крытыкаваліся за выкарыстанне беларускае мовы: «Яны хочуць перайсці з багатай польскай мовы да мову, якую сам народ называе простай і ўбогай».[17]

Грамадскасць міжваеннай Заходняй Беларусі чыніла супраціў паланізацыі і масаваму закрыццю беларускіх школаў. Асноўнай арганізацыяй, якая займалася развіццём беларускамоўнай асветы ў Заходняй Беларусі ў 1921 - 1937 гг., было Таварыства беларускай школы на чале з Браніславам Тарашкевічам і іншымі дзеячамі.

Найбольшая беларуская палітычная арганізацыя ў Заходняй Беларусі, Беларуская сялянска-работніцкая грамада, патрабавала спынення паланізацыі і прадстаўленне аўтаноміі Заходняй Беларусі.

Зноскі

  1. ↑ а б Матэрыялы для падрыхтоўкі да абавязковага экзамену за курс сярэдняй школы: Стан культуры у Заходняй Беларусі у 1920-я-1930-я гг: характэрныя рысы і асаблівасці Архівавана 3 жніўня 2016.
  2. ↑ а б Per Anders Rudling (2014). The Rise and Fall of Belarusian Nationalism, 1906–1931. University of Pittsburgh Press. p. 183.
  3. ↑ Mironowicz, Eugeniusz (2007). Białorusini i Ukraińcy w polityce obozu piłsudczykowskiego. Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana. ISBN 978-83-89190-87-1, с. 34
  4. ↑ Barbara Toporska (1962). "Polityka polska wobec Białorusinów"
  5. ↑ Сачанка, Барыс (1991). Беларуская эміграцыя Архівавана 18 жніўня 2016. (PDF) Менск: Вось што, напрыклад, заяўляў з трыбуны сейма польскі міністр асветы Скульскі: «Запэўніваю вас, паны дэпутаты, што праз якіх-небудзь дзесяць гадоў вы са свечкай не знойдзеце ні аднаго беларуса»
  6. ↑ Вераніка Канюта. Класікі гавораць... Архівавана 6 жніўня 2016., Звязда, 21.02.2014
  7. ↑ Аўтапартрэт на фоне класіка, Наша Ніва, 19.08.2012
  8. ↑ Mironowicz, Eugeniusz (2007). Białorusini i Ukraińcy w polityce obozu piłsudczykowskiego. Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana. ISBN 978-83-89190-87-1, сс. 4, 5
  9. ↑ Mironowicz, Eugeniusz (2007). Białorusini i Ukraińcy w polityce obozu piłsudczykowskiego. Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana. ISBN 978-83-89190-87-1, с. 12
  10. ↑ Молодечно в периоды польских оккупаций Архівавана 19 жніўня 2016.
  11. ↑ а б Учебные материалы » Лекции » История Беларуси » ЗАХОДНЯЯ БЕЛАРУСЬ ПАД УЛАДАЙ ПОЛЬШЧЫ (1921—1939 гг.) Архівавана 20 жніўня 2016.
  12. ↑ а б проф. В. Козляков. В борьбе за единство белорусского народа - к 75-летию воссоединения Западной Беларуси с БССР Архівавана 21 жніўня 2016.: "В отношении белорусов и национальных меньшинств польское правительство при помощи государственного аппарата, учебных заведений, печати, католической церкви проводило политику насильственной полонизации. Белорусы были лишены возможности обучаться на родном языке. Из 514 белорусских школ, действовавших в Западной Беларуси до 1921 г., к 1939-ому не осталось ни одной."
  13. ↑ Mironowicz, Eugeniusz (2007). Białorusini i Ukraińcy w polityce obozu piłsudczykowskiego. Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana. ISBN 978-83-89190-87-1, с. 72
  14. ↑ Mironowicz, Eugeniusz (2007). Białorusini i Ukraińcy w polityce obozu piłsudczykowskiego. Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana. ISBN 978-83-89190-87-1, сс. 41, 53, 54
  15. ↑ Mironowicz, Eugeniusz (2007). Białorusini i Ukraińcy w polityce obozu piłsudczykowskiego. Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana. ISBN 978-83-89190-87-1, с. 93
  16. ↑ а б в г д А. Гелогаев. 8 мифов о "воссоединении" Западной и Восточной Беларуси Архівавана 8 жніўня 2016.
  17. ↑ Mironowicz, Eugeniusz (2007). Białorusini i Ukraińcy w polityce obozu piłsudczykowskiego. Wydawnictwo Uniwersyteckie Trans Humana. ISBN 978-83-89190-87-1, с. 45

Глядзіце таксама

[правіць | правіць зыходнік]

Спасылкі

[правіць | правіць зыходнік]