Inkizision spagnol
| Deiziad krouiñ | 1478  |
|---|---|
| Arvez | Ofis santel |
| Relijion | Katoligiezh |
| Den e penn an aozadur | inkizitour meur Spagn |
| Stad | Impalaeriezh trevadennel Spagn |
| Aotrouniezh | Kuzul-meur an Inkizision |
| Bet erlec'hiet gant | Junta de Fe |
| Diorroer | Izabel Iañ Kastilha, Fernando II Aragon |
| Deiziad divodañ | 1834 |
An Inkizision spagnol, anvet Tribunal del Santo Oficio de la Inquisición e spagnoleg, berraet en Inkizision spagnol (spagnoleg : Inquisición española) a voe savet e 1478 gant ar rouaned katolik evit derc'hel ar feiz katolik en o rouantelezhioù.
Ensavadurioù damheñvel a oa dija en Europa abaoe an XIIvet kantved, evel an Ofis santel savet e Bro-C'hall e 1184. Kroget e oa da vat e fin mare ar Reconquista gant ar pal derc'hel mat ar gatoligiezh er rouantelezhioù hag evit erlec'hiañ ouzh an Inkizision ar Grennamzer, dindan beli ar pab. Renet e oa gant ar galloud roueel gant aotre ar pab Sikstus IV en ur vulenn eus 1478. Dre goulenn rouanez Kastilha Isabel Iañ hag ar roue eus Aragon Ferdinant II, dimezet a abaoe 1469, e oa bet savet an Inkizision spagnol, ar re-se a oa bet enoret gant an titl « Rooueed katolik » e 1496.
Deuet eo da vezañ ar brudetañ Inkizision katolik, ouzhpenn an Inkizision roman hag an Inkizision portugalek.
An inkizision spagnol a oa ledet war Bro-Spagn met ivez en holl tiriadoù pe trevadennoù en dalc'h, gant an Inizi Kanarias, kement hag en holl tiriadoù en dalc'h e Norzh Amerika ha Su Amerika. Hervez studiadennoù vodern e oa bet tro 150 000 den barnet evit tamalloù lies e-doug tri kantved ma padas an Inizision spagnol. War an hollad e oa bet etre 3000 ha 5000 den lakaet d'ar marv. E-tro 2,7 % eus an hollad. An Inkizision abaoe krouidigezh lez-varnioù Amerika ne oa ket aotreet ken dre lezenn d'ober war-dro an indianed. Roue Spagn en doa urzhiet "an inkizitourien a vez difennet dezho da varnañ an indianed, met aotreet int a-enep ar gristenien kozh hag o ziskennidi ha kement den hag a zo boaz da vezañ barnet e rouantelezhioù Spagn".
An Inkizision a oa bet savet da gentañ a-benn kavout ar falskredourien e-touez an dud troet eus ar yuvegezh hag Islam war-zu ar feiz katolik. An doare feiz a oa da gaout gant ar re nevez troet a oa bet stankaet gant dekredoù roueel e 1492 ha 1502 o reiñ an urzh d'an holl yuzevien pe muzulmaned da dreiñ katolik pe da skarzhañ eus Kastilha. An disoc'h a oa bet kantadoù a vilieroù a dud o treiñ relijion, heskinerezh ar re conversos ha moriscos, ha skarazhadenn-veur ar yuzevien pe muzulmaned eus Bro-Spagn.
An Inkizision spagnol a oa bet lammet e 1834, e-kerzh ren Isabel II, memes ma oa bet o koll kalz nerzh ha levezon abaoe ur c'hantved a-raok.
Awen an Inkizision spagnol
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Meur a mennozh a zo evit displegañ na perak e oa bet krouet an Inkizision spagnol goude kantvedoù habasktder (gant sell Europa krennamzerel), anvet bremañ Convivencia.
Martezeadenn ar "re a relijionoù disheñvel"
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]An Inkizision spagnol a c'hellje neuze bezañ gwelet evel un diskoulm d'ar fed ma oa lies-relijiel kevredigezh spagn ur wech echuet gant Reconquista al Ledenez iberek diouzh ar vuzulmaned Mwriaid. An adc'hounit ne oa ket bet mammenn skarzhadenn an holl vuzulmaned diouzh Spagn, degemeret e oan gant ar yuzevien gant pennoù uhel katolik. Er c'hêrioù bras, dreist-holl Sevilla, Valladolid, pe Barcelona, e oa kalz poblañsoù yuzev er Juderia. Gant an amzer o redek e oa bet, goustadik, lakaet a-gostez ar vuzulmaned diouzh ar galloudoù ha ar c'hreizoù-kêr.
Martezeadenn ar "reizhekaat en desped d'an harzoù
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]Ur vartezeadenn o welet an Inkizision spagnol evel un doare d'ar roueed spagnol da reizekaat hervez o selloù al lezennoù, barnerezhioù disheñvel e Spagn. Ur program eeunat melestradurel e vije neuze en gwirionez damheñvel diouzh ar Santa Hermandad (ar "Vreudeuriezh Santel", ur strollad lezennel, dindan urzh ar gurunenn, o varnañ al laerien ha torfedourien dre ar vro a-bezh ar pezh na c'hell ket ober ar c'hontelezhioù lec'hel. Un hendad d'ar Guardia Civil eo). An aozadur Inkizision a vije bet a-benn neuze un ensavadur o reiñ gwarant d'ar galloud e oa an enklaskoù a-enep an torfedoù hervez lezennoù roueel da vezañ ar memes re ne ra forzh an ensavadurioù lec'hel nag al lec'h (trevadennoù, tiriadoù en dalc'h...).
Levrlennadur
[kemmañ | kemmañ ar vammenn]- (es) Comella Gutiérrez, Beatriz. La Inquisición española. Madrid : Ediciones Rialp, 1998 (ISBN 978-84-321-3165-3)