Šengenska zona

Za druga značenja, pogledajte Šengen.
Šengenska zona
Šengen
  Šengenska zona
  Države sa otvorenom granicom
  Članice Šengena (samo vazdušne i pomorske granice)
  Članice EU koje su se obavezale pridružiti Šengenu
Datum osnivanja26. mart 1995.
VrstaOtvorena granična zona
StatusAktivna
CiljUkidanje graničnih prijelaza i zajednička vizna politika
Područje utjecajaEvropa
Članstvo
29
Glavni organ Evropska unija
Budžet$15 triliona[1]
Veb-sajtThe Schengen Visa

Šengenska zona, ili samo Šengen, jeste područje koje obuhvata 29 evropskih zemalja koje su službeno ukinule granične kontrole na međusobnim granicama. Zona uglavnom funkcionira kao jedinstvena jurisdikcija za međunarodna putovanja, sa zajedničkom viznom politikom. Područje je dobilo ime po Šengenskom sporazumu 1985. potpisanom u Schengenu, Luksemburg.

Od 27 država članica Evropske unije, 23 su potpuno u Šengenskoj zoni, a dvije samo vazdušno i pomorski. Od četiri članice EU koje nisu potpuno dio šengena, tri - Bugarska, Kipar i Rumunija - zakonski su obvezne pridružiti se u budućnosti; Irska je zadržala mogućnost odbijanja i umjesto toga vodi vlastitu politiku viza. Dana 31. marta 2024. Bugarska i Rumunija pridružile su se Šengenu, ali samo vazdušnom i pomorskom granicom, a o kopnenim granicama će se razgovarati u decembru te godine. Četiri države članice Evropske asocijacije za slobodnu trgovinu (EFTA): Island, Lihtenštajn, Norveška i Švicarska, nisu članice EU, ali su potpisale sporazume u vezi sa Šengenskim sporazumom. De facto, šengenska zona uključuje i tri evropske mikro države - Monako, San Marino i Vatikan - koje održavaju otvorene granice za putnički promet s drugim zemljama članicama Šengena.

Šengensko područje ima gotovo 420 miliona ljudi i površinu od 4.312.099 km2.[2] Oko 1,7 miliona ljudi svakodnevno putuje na posao preko interne evropske granice, a u nekim regijama ti ljudi čine do trećinu radne snage. Svake godine ukupno pređe 1,3 milijarde šengenskih granica. Oko 57 miliona tereta treba da bude prevezeno cestovnim prevozom robe, u vrijednosti od 2,8 milijardi eura svake godine.[3][4][5][6] Smanjenje troškova trgovine zbog Šengena varira od 0,42% do 1,59%, ovisno o geografskom položaju, trgovinskim partnerima i drugim faktorima. Zemlje izvan Šengena također imaju koristi.[7] Države u Šengenu pojačale su graničnu kontrolu sa zemljama koje nisu u zoni.[8]

Historija

[uredi | uredi izvor]
Glavni članak: Šengenski sporazum

Šengenski sporazum potpisalo je 14. juna 1985. godine 5 od 10 država članica EK[9] u gradu Schengen, Luksemburg. Šengensko područje uspostavljeno je odvojeno od Evropskih zajednica, kada se nije mogao postići konsenzus među svim državama članicama EK o ukidanju granične kontrole.

Sporazum je dopunjen 1990. godine Šengenskom konvencijom, koja je predložila ukidanje kontrole na unutrašnjim granicama i zajedničku viznu politiku.[10] Sporazumi i pravila usvojena na osnovu njih bili su u potpunosti odvojeni od struktura EK i doveli su do stvaranja Šengenske zone 26. marta 1995.[2]

Kako je više država članica EU potpisivalo Šengenski sporazum, postignut je konsenzus o njegovom uvođenju u procedure EU. Sporazum i s njim povezane konvencije ugrađeni su u glavne tokove prava Evropske unije Amsterdamskim ugovorom 1997. godine, koji je stupio na snagu 1999. godine. Posljedica toga što je Sporazum dio evropskog prava je da se bilo kakva izmjena i dopuna ili propisi vrše u okviru njegovih procesa, u kojem nisu članice ne-EU.

Ujedinjeno Kraljevstvo i Irska od 1923. godine upravljaju Zajedničkom putnom zonom (CTA) (s međusobnim putovanjem bez pasoša i slobodom kretanja), ali Ujedinjeno Kraljevstvo ne želi ukinuti graničnu kontrolu s bilo kojim drugim zemljama i stoga je odustalo od Sporazuma. Iako nije potpisala Šengenskog sporazuma, Irska je uvijek gledala povoljnije na pridruživanje, ali to nije učinila kako bi održala CTA i svoju otvorenu granicu sa Sjevernom Irskom.

Članstvo

[uredi | uredi izvor]
  Države članice Evropske unije i Šengenske zone;
  Države članice Evropske unije i Šengenske zone (samo vazdušne i pomorske granice);
  Države koje nisu članice Evropske unije, ali jesu Šengenske zone;
  Države sa otvorenom granicom;
  Države članice i bivše članice Evropske unije izvan Šengenske zone;
  Države članice Evropske unije koje trenutno rade na implementaciji Šengenske zone.

Trenutne članice

[uredi | uredi izvor]
Država Teritorija

(km2)

Stanovništvo

(2021)

Datum
Potpisivanja Implementacije
Austrija 83,871 8,922,082 28. april 1995. 1. decembar 1997.
Belgija 30,528 11,611,419 14. juni 1985. 26. mart 1995.
Bugarska 110,994 6,885,868 25. april 2005. 31. mart 2024.[a]
Češka 78,866 10,510,751 16. april 2003. 21. decembar 2007.
Danska
(izuzimajući Grenland i Farska ostrva) 		43,094 5,854,240 19. decembar 1996. 25. mart 2001.
Estonija 45,338 1,328,701 16. april 2003. 21. decembar 2007.
Finska 338,145 5,535,992 19. decembar 1996. 25. mart 2001.
Francuska
(izuzimajući prekomorske teritorije i kolektivitete) 		551,695 64,531,444 14. juni 1985. 26. mart 1995.
Njemačka
(prethodno isključujući Büsingen am Hochrhein) 		357,022 83,408,554 26. mart 1995.
Grčka 131,990 10,445,365 6. novembar 1992. 1. januar 2000.
Hrvatska 56,594 4,060,135 9. decembar 2011. 1. januar 2023.
Mađarska 93,030 9,709,786 16. april 2003. 21. decembar 2007.
Island 103,000 370,335 19. decembar 1996. 25. mart 2001.
18 maj 1999.
Italija 301,318 59,240,329 27 novembar 1990. 26. oktobar 1997.
Latvija 64,589 1,873,919 16. april 2003. 21. decembar 2007.
Lihtenštajn 160 39,039 28. februar 2008. 19. decembar 2011.
Litvanija 65,300 2,786,651 16. april 2003. 21. decembar 2007.
Luksemburg 2,586 639,321 14. juni 1985. 26. mart 1995.
Malta 316 526,748 16. april 2003. 21. decembar 2007.
Nizozemska
(izuzimajući Arubu, Curaçao, Sint Maarten i Karipsku Nizozemsku) 		41,526 17,501,696 14. juni 1985. 26. mart 1995.
Norveška

(izuzimajući prekomorske i zavisne teritorije)

385,155 5,403,021 19. decembar 1996.

18 maj 1999.

25. mart 2001.
Poljska 312,683 38,307,726 16. april 2003 21. decembar 2007
Portugal 92,391 10,290,103 25. juni 1991 26. mart 1995.
Rumunija 238,391 19,328,560 25. april 2005. 31. mart 2024.[a]
Slovačka 49,037 5,447,622 16. april 2003, 21. decembar 2007.
Slovenija 20,273 2,119,410
Španija
(uključujući teritorije Ceuta i Melilla) 		505,990 47,486,935 25. juni 1991. 26. mart 1995.
Švedska 449,964 10,467,097 19. decembar 1996. 25. mart 2001
Švicarska
(sa Büsingen am Hochrhein) 		41,285 8,691,406 26. oktobar 2004. 12 decembar 2008
Evropska unija Šengenska zona 4,595,131 453,234,255 14. juni 1985. 26. mart 1995.

De facto članice

[uredi | uredi izvor]
Države koje nisu članice Šengena, ali imaju otvorene granice
Država Teritorija

(km2)

Stanovništvo

(2021)

Andora 467,63 79.034
Monako 2,02 36.686
San Marino 61,2 33.745
Vatikan 0,49 511

Potecijalno članstvo

[uredi | uredi izvor]
Država / Teritorija Površina

(km2)

Stanovništvo

(2021)

Pristupila EU Ciljani datum odluke o pridruživanju države Prepreke
Kipar 9,251 1,244,188 1. maj 2004. Nije određen formalni datum Asimetrični granični režim, uzrokovan Kiparskim sporom.
Gibraltar

(UK)

6.8 32,669 N/D Nije određen formalni datum EU i UK pregovaraju o sporazumu ili drugom aranžmanu za primjenu na Gibraltaru, na osnovu sporazuma postignutog između Velike Britanije i Španije 31. decembra 2020. Gibraltar nije suverena država, pa prema međunarodnom pravu Velika Britanija djeluje u ime Gibraltara.

Ekonomija

[uredi | uredi izvor]

Za bilo koje dvije države u Šengenu, ukupna trgovina između njih povećava se za približno 0,1% godišnje. Ista količina povećanja trgovine ponovo se postiže za svakih 1% godišnjeg povećanja imigracije između zemalja. U prosjeku, na svakoj granici uklanjanje kontrola ekvivalentno je uklanjanju carine od 0,7%, a uštede na trgovinskom putu rastu s brojem pređenih unutrašnjih granica. Zemlje izvan šengenske zone također imaju koristi.[7]

Oko 1,7 miliona ljudi svakodnevno putuje na posao preko evropske granice, a u nekim regijama ti ljudi čine do trećinu radne snage. Na primjer, 2,1% radnika u Mađarskoj radi u drugoj zemlji, prvenstveno Austriji i Slovačkoj. Svake godine ukupno pređe 1,3 milijarde šengenskih granica. Oko 57 miliona tereta treba da bude prevezeno cestovnim prevozom robe, u vrijednosti od 2,8 milijardi eura svake godine. Trgovina robom pogođena je snažnije od trgovine uslugama, a pad troškova trgovine varira od 0,42% do 1,59%, ovisno o geografskom položaju, trgovinskim partnerima i drugim faktorima.[7]

Policijska i pravosudna saradnja

[uredi | uredi izvor]

Da bi se suprotstavio potencijalno otežavajućim efektima ukidanja granične kontrole na nedokumentiranu imigraciju i prekogranični kriminal, Šengenska pravna stečevina sadrži kompenzacijske policijske i pravosudne mjere.[11] Glavni među njima je Šengenski informativni sistem (SIS),[11] baza podataka kojom upravljaju sve države EU i Šengena i koja je do januara 2010. sadržala više od 30 miliona unosa, a do januara 2014. više od 50 miliona unosa, prema dokument koji je Vijeće Europske unije objavilo u junu 2015.[12] Oko 1 milion prijava odnosi se na osobe, od kojih 72% nije smjelo ući i boraviti u šengenskoj zoni. Samo 7% osoba navedenih u SIS bazi podataka su nestale osobe.

Velika većina unosa podataka u SIS, oko 49 miliona, odnosi se na izgubljene ili ukradene predmete. Evropsko vijeće izvještava da su vlasti u 2013. godini otkrile prosječno 43 ukradena vozila dnevno koristeći SIS bazu podataka.[12]

Spisak organa EU koji imaju pristup SIS-u objavljuje se svake godine u Službenom listu Evropske unije. Na dan 24. juna 2015. godine, 235 vlasti mogu koristiti SIS bazu podataka.[13] SIS bazom podataka operativno upravlja EU-LISA.[14]

Šengenski sporazum također omogućava policajcima iz jedne države učesnice da prate osumnjičene preko granica kako u žustroj potrazi,[15] i da nastave sa posmatračkim operacijama, kao i za pojačanu međusobnu pomoć u krivičnim stvarima.[16]

Šengenska konvencija sadržavala je i mjere kojima je cilj pojednostaviti izručenje između zemalja učesnica, ali one su sada uvrštene u sistem evropskog naloga za hapšenje.[17]

Pravne osnove

[uredi | uredi izvor]

Odredbe u ugovorima o Evropskoj uniji

[uredi | uredi izvor]

Pravna osnova za Šengen u ugovorima o Europskoj uniji ubačena je u Rimskom ugovoru, članom 2. tačkom 15. Ugovora iz Amsterdama. Ovim je umetnut novi naslov pod nazivom "Vize, azil, imigracija i druge politike povezane sa slobodnim kretanjem osoba" u ugovor, koji je trenutno numeriran kao naslov IV, i koji sadrži članove 61 do 69.[18] Lisabonski ugovor bitno mijenja odredbe članova iz naslova, preimenuje naslov u "Područje slobode, sigurnosti i pravde" i dijeli ga na pet poglavlja, nazvanih "Opće odredbe", "Politike granične kontrole, azila i imigracije". "," Pravosudna saradnja u građanskim stvarima "," Pravosudna saradnja u krivičnim stvarima "i" Policijska saradnja".[19]

Šengenski sporazum i Šengenska konvencija

[uredi | uredi izvor]

Šengenska zona prvobitno je imalo pravnu osnovu izvan tadašnje Evropske ekonomske zajednice, uspostavivši ga kao podskup država članica Zajednice koristeći dva međunarodna sporazuma:

  • Šengenski sporazum iz 1985. - Sporazum između vlada država Ekonomske unije Beneluksa, Zapadne Njemačke i Francuske o postupnom ukidanju provjera na njihovim zajedničkim granicama.
  • Šengenska konvencija iz 1990. - Konvencija o primjeni Šengenskog sporazuma od 14. juna 1985. između vlada država Ekonomske unije Beneluksa, Njemačke i Francuske o postupnom ukidanju provjera na njihovim zajedničkim granicama.

Nakon što su Ugovorom iz Amsterdama ugrađeni u glavno tijelo Zakona Evropske unije, Šengenski sporazum i Konvencija objavljeni su u Službenom listu Europskih zajednica odlukom Vijeća.[20] Kao rezultat, Sporazum i Konvencija mogu se izmijeniti i dopuniti po propisima EU.

Također pogledajte

[uredi | uredi izvor]

Napomene

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ a b Samo vazdušne i pomorske granice. Od 1. januara 2025. i kopnene.

Reference

[uredi | uredi izvor]
  1. ^ "IMF World Economic Outlook (WEO), April 2016 - knoema.com". Knoema.
  2. ^ a b "Šengenska zona" (PDF).
  3. ^ "Briefing European Parliamentary Research Service" (PDF).
  4. ^ "The Future of Schengen". Human Rights Documents Online. Pristupljeno 12. 6. 2021.
  5. ^ Pardijs, Susi Dennison, Dina (14. 4. 2016). "The Future of Schengen – European Council on Foreign Relations". ECFR (jezik: engleski). Pristupljeno 12. 6. 2021.
  6. ^ "Putting up barriers". The Economist. 6. 2. 2016. ISSN 0013-0613. Pristupljeno 12. 6. 2021.
  7. ^ a b c "Evidence from the European Schengen Agreement" (PDF).
  8. ^ "Migrantska kriza".
  9. ^ "BBC World Service - The New Europe: Fortress Europe". www.bbc.co.uk. Pristupljeno 12. 6. 2021.
  10. ^ "Schengen area - Immigration Services & Residence Permits (ISRP)". www.immigration-residency.eu. Pristupljeno 12. 6. 2021.
  11. ^ a b "EUR-Lex - l33020 - EN - EUR-Lex". eur-lex.europa.eu. Pristupljeno 12. 6. 2021.
  12. ^ a b Union, Publications Office of the European (28. 5. 2015). "Schengen : your gateway to free movement in Europe". op.europa.eu (jezik: engleski). doi:10.2860/56411. Pristupljeno 12. 6. 2021.
  13. ^ "EUR-Lex - 52015XC0624(01) - EN - EUR-Lex". eur-lex.europa.eu. Pristupljeno 12. 6. 2021.
  14. ^ "eu-LISA".
  15. ^ "Schengen: Controversial EU free movement deal explained". BBC News (jezik: engleski). 24. 4. 2016. Pristupljeno 12. 6. 2021.
  16. ^ Naslov 3, Poglavlje 2 Šengenskog sporazuma.
  17. ^ Izvorno sadržano u članovima 59 do 66 Šengenske konvencije.
  18. ^ Article 2(15) of the Amsterdam Treaty (OJ C 340, 10 November 1997).
  19. ^ Article 2(63) to (68) of the Lisbon Treaty (OJ C 306, 17 December 2007, p. 57).
  20. ^ Council Decision (1999/435/EC) of 20 May 1999 concerning the definition of the Schengen acquis for the purpose of determining, in conformity with the relevant provisions of the Treaty establishing the European Community and the Treaty on European Union, the legal basis for each of the provisions or decisions which constitute the acquis (OJ L 176, 10 July 1999, p. 1).