ДегӀастанан Автономин Советийн Социалистийн Республика

ХӀара йаззам — ССРС регионех лаьцна бу. Российн Федерацин субъектех лаьцна, хьажа ДегӀаста.

АССР
ДегӀастанан Автономин Советийн Социалистийн Республика
жӀай. Дагъистаналъул АССР даьргӀ. Дагъиста АССР гӀум. Дагъыстан АССР лаьзг. Дагъустандин АССР гӀазгӀум. Дагъусттаннал АССР
Байракх ХӀост
42°59′00″ къ. ш. 47°29′00″ м. д.^HGЯO
Пачхьалкх	ССРС
Йукъайоду	РСФСР
Адм. центр	ХIинжа-гIала
Истори а, географи а
Кхоллар	1921 шо
ДӀайаккхар	1991 шо
Латта	50,3 тыс.
Йоккха гӀала	ХIинжа-гIала
Бахархой
Бахархой	1 802 579 стаг (1989)[1]
Официалан меттанаш	оьрсийн, жӀайн, гӀазгӀумкийн, лезгӀойн, гӀумкийн, ногӀийн (1936 шо кхаччале а, 1978 шарал тӀехьа а), табасаранийн, даргӀойн, азербайджанийн, татийн,нохчийн (1978 шарахь дуьйна)
Викиларми чохь медиафайлаш

ССРС поштан марка, 1981 шо

ДегӀастанан Автономин Советийн Социалистийн Республика, 1921

1921

Де́гӀастанан Автоно́мин Сове́тийн Социали́стийн Респу́блика (ДегӀастанан АССР, ДАССР, 1936 шеран 5 декабрь кхаччалц Автономин ДегӀастанан Социалистийн Советийн Республика^[2]) — 1921—1991 шерашкахь хилла Российн Советийн Федеративан Социалистийн Республикин автономин республика.

1920

Коьрта шахьар — ХӀинжа-ГӀала.

Истори

Йукъахь итт гуо болу ДегӀастанан автономи, кхайкхийра Леррина гулйина Йерриг ДегӀастанан Советийн гуламехь (1920 шеран 13 ноябрехь), цигахь председатель Коркмасов Джелал вара.^[3] ДегӀастанан Автономин Социалистийн Советийн Республикин юридически агӀора кечдар хилира 1921 шеран 20 январехь Йерригроссийн Центран Кхочушдаран Комитетан сацамца.^[4] Коркмасов Джелал председатель волуш 1921 шеран 1—7 декабрехь хиллачу Хьалхарчу Йерриг ДегӀастанан кхолламан Советийн гуламо, тӀеийцира ДегӀастанан Конституци.

1922 шеран 16 февралехь республикин, РСФСР Республикех хьалхара, совгӀат дира Къинхьегаман ЦӀечу Байракхан орденца. СовгӀат делира бахархоша 28 дийнахь 50 километр деха хи дуьллу Октябран Революцин цӀарах татол дуьллуш турпала, бертахь болх барна.^[5]

1922 шеран 16 ноябрехь Республика ДегӀастанан мохк шозза тӀекхийтира, цунна йукъа ГӀизларан гуо, НогӀийн, ӀаьржаногӀийн, Аучикулакан дакъош тохарна.^[6] ДАССР мохк хилира 57 320 км².

Бахархой

Республикин бахархойн бараман динамика:

Шо	Бахархой, ст.	Хьост
1926	788 098[7]	1926 шарахь бахархой багарбар
1939	930 416[8]	1939 шарахь бахархой багарбар
1959	1 062 472[9]	1959 шарахь бахархой багарбар
1970	1 428 540[10]	1970 шарахь бахархой багарбар
1979	1 627 884[11]	1979 шарахь бахархой багарбар
1989	1 802 579	1989 шарахь бахархой багарбар

ДегӀастанан гӀалийн а, гуонийн а бахархойн этносийн хӀоттам 1926 шеран бахархой багарбаран жамӀашца [1]

ДегӀастанан гӀалийн а, гуонийн а бахархойн этносийн хӀоттам 1939 шеран бахархой багарбаран жамӀашца [2]

Къоман хӀоттам

шо	Оьрсий	ЖӀай	ДаргӀой	ГӀумкий	ГӀазгӀумкий	ЛезгӀой	НогӀий	Азербайджанаш	Табасаранаш	Таташ а, ламанан жуьгтий а	Нохчий
1926	12,5%	17,7%	13,9%	11,2%	5,1%	11,5%	3,3%	3,0%	4,0%	1,5%	2,8%
1939	14,3%	24,8%	16,2%	10,8%	5,6%	10,4%	0,5%	3,4%	3,6%	?	2,8%
1959	20,1%	22,5%	13,9%	11,4%	5,0%	10,2%	1,4%	3,6%	3,2%	1,6%	1,2%
1970	14,7%	24,4%	14,5%	11,8%	5,0%	11,4%	1,5%	3,8%	3,7%	1,3%	2,8%
1979	11,6%	25,7%	15,2%	12,4%	5,1%	11,6%	1,5%	4,0%	4,4%	1,6%	3,0%
1989	9,2%	27,5%	15,6%	12,9%	5,1%	11,3%	1,6%	4,3%	4,3%	0,9%	3,2%

Билгалдахарш

1. https://web.archive.org/web/20171004205801/http://www.demoscope.ru/weekly/ssp/rus89_reg1.php
2. Атлас Союза Советских Социалистических Республик./ Сост. А. Енукидзе. — Москва : Изд. ЦИК СССР, 1928 — С. 63.
3. Алиева Анжела Булатгаджиевна. Административные реформы в Дагестане в первые годы советской власти // Известия Дагестанского государственного педагогического университета. Общественные и гуманитарные науки. — 2008. — Вып. 1. — ISSN 1995-0667.
4. ВСЕРОССИЙСКИМ ЦЕНТРАЛЬНЫМ ИСПОЛНИТЕЛЬНЫЙ КОМИТЕТ. ДЕКРЕТ от 20 января 1921 года. ОБ АВТОНОМНОЙ ДАГЕСТАНСКОЙ СОЦИАЛИСТИЧЕСКОЙ СОВЕТСКОЙ РЕСПУБЛИКЕ (бил-боцу.). ТӀекхочу дата: 2013 шеран 29 март. Кху чуьра архивйина оригиналан 2017 шеран 20 январехь
5. Проект "Эволюция трудовых отношений". Трудовые ордена советских республик (бил-боцу.). www.hist.msu.ru. ТӀекхочу дата: 2020 шеран 11 май.
6. Собрание узаконений и распоряжений Рабочего и Крестьянского Правительства. О включении в состав автономной Дагестанской республики Ачикулакского района Прикумского уезда и часта Кизлярского округа(бил-боцу.). https://naukaprava.ru/ (8 декабря 1922).
7. Всесоюзная перепись населения 1926 г. (бил-боцу.)
8. Всесоюзная перепись населения 1939 г. (бил-боцу.)
9. Всесоюзная перепись населения 1959 г. (бил-боцу.) Архивйина 2011-10-28 — Wayback Machine
10. Всесоюзная перепись населения 1970 г. (бил-боцу.) Архивйина 2011-11-03 — Wayback Machine
11. Всесоюзная перепись населения 1979 г. (бил-боцу.) ТӀекхочу дата: 2010 шеран 11 октябрь. Кху чуьра архивйина оригиналан 2011 шеран 3 ноябрехь Архивйина 2011-11-03 — Wayback Machine

Хьажоргаш

• Дагестанская Автономная Советская Социалистическая Республика // Большая советская энциклопедия : [в 30 т.] / гл. ред. А. М. Прохоров. — 3-е изд. — М. : Советская энциклопедия, 1969—1978.
• М. Я. Мирзабеков. Административно-территориальные преобразования и изменения в Дагестане в 50-е - 70-е годы XX в. // Исторические, философские, политические и юридические науки, культурология и искусствоведение. Вопросы теории и практики. — 2016. — № 6 (68), ч. 1. — С. 124-131. — ISSN 1997-292X.