Brian Boru

Brian Boru
Ganwyd	941  Cill Dalua
Bu farw	23 Ebrill 1014  Clontarf
Dinasyddiaeth	Kingdom of Munster
Swydd	Uchel Frenin Iwerddon, King of Munster
Dydd gŵyl	12 Mawrth
Tad	Cennétig Mac Lorcáin
Mam	Bé Binn inion Urchadh
Priod	Gormflaith ingen Murchada, Mor (?), Echrad (?), Dub Choblaig (?)
Plant	Donnchad mac Briain, Tadc Mac Briain, Sláine ingen Briain, Murchad mac Briain, Dearbforgail (?)

Uchel Frenin Iwerddon oedd Brian mac Cennétig, Brian Bóruma neu Brian Boru (c. 941 - 23 Ebrill 1014).

Roedd yn fab i Cennétig mac Lorcain. Gwnaeth ei hun yn frenin Munster, yna concrodd Leinster i ddod a'r cyfan o dde Iwerddon dan ei reolaeth. Daeth yn Uchel Frenin yn 1002, pan gydnabyddwyd ef gan Máel Sechnaill mac Domnaill, brenin yr Uí Néill.

Roedd Iwerddon wedi ei rhannu yn nifer o deyrnasoedd annibynnol; a symbolaidd oedd swyddogaeth Uchel Frenin Iwerddon yn bennaf. Ceisiodd Brian Boru newid hyn, a gwneud ei hun yn wir reolwr Iwerddon. Ymladdwyd Brwydr Clontarf ar Ddydd Gwener y Groglith (23 Ebrill), 1014, rhwng Brian a byddin Brenin Leinster, Máel Mórda mac Murchada, oedd yn cynnwys llawer o Lychlynwyr Dulyn dan arweiniad cefnder Máel Mórda, Sigtrygg Farf Sidan (un o hynafiaid Gruffudd ap Cynan). Bu byddin Brian Boru yn fuddugol, ond lladdwyd ef ei hun gan nifer fychan o Lychlynwyr a ddaeth ar draws ei babell yn ddamweiniol wrth ffoi o faes y gad. O ganlyniad, ymrannodd Iwerddon yn nifer o deyrnasoedd annibynnol eto.