Gwreiddyn Semitaidd

↔Mae'r rhan fwyaf o ferfau ac enwau yn yr ieithoedd Semitaidd yn deillio o wreiddyn tair cytsain dansoddol. Ni ellir yngan y gwreiddyn cytseiniol hwn ond fe ffurfir ffurfdroadau a geiriau perthynol drwy ychwanegu llafariaid rhwng y cytseiniaid mewn gwahanol gyfuniadau. Mae gan y rhan fwyaf o wreiddiau dair cytsain, ond ceir rhai â dwy neu bedair.

Gwreiddyn tair cytsain

Dyma enghraifft o rai o'r ffurfiau sy'n deillio o'r gwreiddyn tair cytsain k-t-b sydd yn golygu "ysgrifennu" neu "ysgrifen" yn gyffredinol.

Talfyriad Semitologaidd	Enw Hebraeg	Enw Arabeg	Categori morffolegol	Ffurf Hebraeg	Ffurf Arabeg	Cyfieithiad bras
Gwreiddyn berfol G	Pa‘al (neu Qal)	fa‘ala فَعَلَ (Grweiddiad I)	perffaith 3ydd p. unigol gwr.	katabh כתב	kataba كتب	"ysgrifennodd"
			perffaith p. 1af lluosog	katabhnu כתבנו	katabnā كتبنا	"ysgrifenasom"
			amherffaith 3ydd p. unigol gwr.	yikhtobh יכתוב	yaktubu يكتب	"ysgrifenna"
			amherffaith p. 1af lluosog	nikhtobh נכתוב	naktubu نكتب	"ysgrifennwn"
			rhangymeriad gweithredol unigol gwr.	kotebh כותב	kātib كاتب	"ysgrifennwr"
Gwreiddyn berfol Š	Hiph‘il	af‘ala أَفْعَلَ (Gwreiddiad IV)	perffaith 3ydd p. unigol gwr.	hikhtibh הכתיב	’aktaba أكتب	"arddywedodd"
Gwreiddyn berfol Š	Hiph‘il	af‘ala أَفْعَلَ (Gwreiddiad IV)	amherffaith 3ydd p. unigol gwr.	yakhtibh יכתיב	yuktibu يكتب	"arddywed"
Gwreiddyn berfol Št(D)	Hitpa‘el	istaf‘ala اسْتَفْعَلَ (Gwreiddyn X)	perffaith 3ydd p. unigol gwr.	hitkattebh התכתב	istaktaba استكتب	"gohebodd" (Hebraeg), "gofynnodd (i rywun) ysgrifennu (rhywbeth), cafodd gopi wedi'i wneud" (Arabeg)
Gwreiddyn berfol Št(D)	Hitpa‘el	istaf‘ala اسْتَفْعَلَ (Gwreiddyn X)	amherffaith 3ydd p. unigol gwr.	yitkattebh יתכתב	yastaktibu يستكتب	"gohebai" (Hebraeg), "gofynnai (i rywun) ysgrifennu (rhywbeth), câi gopi wedi'i wneud" (Arabeg)
Enwau â rhagddodiad m- a llafariaid byrion:		maf‘al مَفْعَل	unigol	mikhtabh מכתב	maktab مكتب	"llythyr" (Hebraeg), "swyddfa" (Arabeg)

Dalier sylw: Seiniau ffonetig unigol yw'r ffrithiolion Hebraeg "kh" a "bh", sef "ch" [χ] a "f" [v] y Gymraeg. Defnyddir y symbolau uchod er mwyn dangos eu cysylltiad â'r gwreiddyn cytseiniol pur.

Tarddiad dwy-gytseiniol rhai o'r gwreiddiau tair-cytseiniol

Noder er bod y rhan fwyaf o'r gwreiddiau yn Hebraeg yn dair-cytesiniol, roedd nifer ohonynt yn ddwy-gytseiniol yn wreiddiol, e.e. y berthynas rhwng גזז √ g-z-z ‘cneifio’, גזמ √ g-z-m ‘ysgythru’ a גזר √ g-z-r ‘torri’ ^[1]. Mae Ghil'ad Zuckermann yn dadansoddi bod y gwreiddyn Hebraeg שקפ √ sh-q-p "edrych drwy" yn deillio o קפ √ q-p "plygu tuag at" wedi'u rhoi i mewn i'r patrwm berfol shaé. Ymddenys y patrwm hwn yn nifer o ferfau, e.e. שטפ √ sh-ţ-p ‘golchi, gwlychu’, a ddaw o טפ √ ţ-p ‘gwlyb’, yn ogystal â שלכ √ sh-l-k ‘achosi i fyd a ddaw o’ לכ √ l-k ‘mynd’.^[2]

Cyfeiriadau

↑ Gweler tud. 1 Ghil'ad Zuckermann 2003,‘‘Language Contact and Lexical Enrichment in Israeli Hebrew’’ Archifwyd 2014-02-01 yn y Peiriant Wayback, Houndmills: Palgrave Macmillan, (Palgrave Studies in Language History and Language Change, Golygydd y gyfres: Charles Jones). ISBN 1-4039-1723-X.
↑ Gweler tud. 1 Zuckermann, Ghil’ad (2003), Language Contact and Lexical Enrichment in Israeli Hebrew. Palgrave Macmillan. ISBN 9781403917232 / ISBN 9781403938695 (Palgrave Studies in Language History and Language Change, Golygydd y gyfres: Charles Jones).

Gweler hefyd

S-L-M

[1] Gweler tud. 1 Ghil'ad Zuckermann 2003,‘‘Language Contact and Lexical Enrichment in Israeli Hebrew’’ Archifwyd 2014-02-01 yn y Peiriant Wayback, Houndmills: Palgrave Macmillan, (Palgrave Studies in Language History and Language Change, Golygydd y gyfres: Charles Jones). ISBN 1-4039-1723-X.

[2] Gweler tud. 1 Zuckermann, Ghil’ad (2003), Language Contact and Lexical Enrichment in Israeli Hebrew. Palgrave Macmillan. ISBN 9781403917232 / ISBN 9781403938695 (Palgrave Studies in Language History and Language Change, Golygydd y gyfres: Charles Jones).

[1]

[2]