Karl Renner

Karl Renner
GanwydCarl Renner Edit this on Wikidata
14 Rhagfyr 1870 Edit this on Wikidata
Dolní Dunajovice Edit this on Wikidata
Bu farw31 Rhagfyr 1950 Edit this on Wikidata
Fienna Edit this on Wikidata
DinasyddiaethCisleithania, Awstria, yr Almaen Natsïaidd Edit this on Wikidata
Addysgdoethuriaeth Edit this on Wikidata
Alma mater
Galwedigaethgwleidydd, llyfrgellydd, diplomydd, cyfreithiwr, cyfreithegwr Edit this on Wikidata
SwyddArlywydd Awstria, Federal Minister of Foreign Affairs of Austria, Canghellor Ffederal Awstria, Canghellor Ffederal Awstria, President of the National Council of Austria, aelod o Gyngor Cenedlaethol Awstria, Member of Abgeordnetenhaus, Aelod o Senedd Ranbarthol Vienna, aelod o Gyngor Cenedlaethol Awstria, aelod o Gyngor Cenedlaethol Awstria, aelod o Gyngor Cenedlaethol Awstria Edit this on Wikidata
Cyflogwr
  • Llywodraeth Ffederal Awstria Edit this on Wikidata
Plaid WleidyddolPlaid Ddemocrataidd, Sosialaidd Awstria Edit this on Wikidata
PriodLuise Renner Edit this on Wikidata
PlantLeopoldine Deutsch-Renner Edit this on Wikidata
Gwobr/auDoethor Anrhydeddus Prifysgol Fienna Edit this on Wikidata

Gwleidydd o Awstria oedd Karl Renner (14 Rhagfyr 1870 – 31 Rhagfyr 1950) a fu'n Ganghellor Awstria o 1918 i 1920 ac ym 1945, ac yn Arlywydd Awstria o 1945 i 1950.

Ganed yn Unter-Tannowitz (bellach Dolní Dunajovice, y Weriniaeth Tsiec), Teyrnas Bohemia, Awstria-Hwngari, i deulu o werinwyr. Astudiodd y gyfraith ym Mhrifysgol Fienna ac ymunodd ag adain gymedrol Plaid Ddemocrataidd Sosialaidd Awstria (SPÖ). Etholwyd yn ddirprwy i'r Reichsrat (deddfwrfa Cisleithania) ym 1907.[1]

Yn sgil cwymp Awstria-Hwngari ar ddiwedd y Rhyfel Byd Cyntaf a diddymu'r Frenhiniaeth Hapsbwrgaidd, daeth Renner yn ganghellor yr ôl-weriniaeth Almaeneg Awstria ac yna, yn sgil Cytundeb Saint-Germain-en-Laye (10 Medi 1919), Gweriniaeth Awstria. Yn y cyfnod o 30 Hydref 1918 i 7 Gorffennaf 1920, arweiniodd y Canghellor Renner dair llywodraeth glymblaid, a gwasanaethodd hefyd yn swydd y gweinidog tramor o 26 Gorffennaf 1919 i 22 Hydref 1920. Yn y trafodaethau yn sgil y rhyfel, methodd atal colledion tiriogaethol sylweddol i'r Eidal, Tsiecoslofacia, ac Iwgoslafia. Dadleuodd dros uno Awstria â'r Almaen i ddechrau, ond rhoes Cytundeb Saint-Germain derfyn ar y cynllun hwnnw. Cychwynnodd Renner felly ar bolisi tramor o niwtraliaeth, cydymffurfio â thelerau'r cytundebau, ac ymuno â Chynghrair y Cenhedloedd.[1]

Yn y 1920au, Renner oedd arweinydd yr adain dde yn yr SPÖ. Gwasanaethodd yn llywydd ar y Nationalrat (is-siambr y senedd) o 1930 i 1933. Ym 1938, lleisiodd ei gefnogaeth i'r Anschluss, pan gyfeddianwyd Awstria gan yr Almaen Natsïaidd. Yn sgil cipio Fienna gan y Fyddin Goch yn Ebrill 1945, cydweithiodd Renner â swyddogion o'r Undeb Sofietaidd i ailsefydlu'r llywodraeth yn Awstria. Rhoddwyd iddo ganiatâd i ffurfio llywodraeth dros dro, ac ar 27 Ebrill 1945 penodwyd Renner yn Ganghellor Awstria unwaith eto a datganodd annibyniaeth ei wlad oddi ar yr Almaen. Ar 20 Rhagfyr 1945, etholwyd Renner yn Arlywydd Awstria gan y Reichsrat newydd, a bu yn y swydd honno hyd at ddiwedd ei oes. Cyhoeddodd ei hunangofiant, An der Wende zweier Zeiten, ym 1946. Bu farw yn Doebling yn 80 oed.[1]

Llyfryddiaeth

[golygu | golygu cod]
  • Staat und Nation (Fienna: Josef Dietl, 1899).
  • Österreichs Erneuerung: politisch-programmatische Aufsätze, 3 cyfrol (Fienna: Brand, 1916–17.)
  • An der Wende zweier Zeiten: Lebenserinnerungen (Fienna: Danubia Verlag, 1946).

Cyfeiriadau

[golygu | golygu cod]
  1. ↑ 1.0 1.1 1.2 (Saesneg) Karl Renner. Encyclopædia Britannica. Adalwyd ar 20 Hydref 2020.