Pastitsio

Pastitsio

Math	pasta dish, bwyd
Deunydd	pasta, blawd, caws, Briwgig, olew, halen, Pupryn melys, tomato, llaeth
Gwlad	Gwlad Groeg
Rhan o	coginio Gwlad Groeg, Cypriot cuisine
Yn cynnwys	Briwgig
Ffeiliau perthnasol ar Gomin Wicimedia

Pastitsio ( Groeg (iaith): παστίτσιο) yw dysgl pasta wedi'i bobi o Wlad Roeg gyda briwgig a saws béchamel. Ceir amrywiadau o'r ddysgl mewn gwledydd eraill ym Môr y Canoldir.

Enw a tharddiad

Pastitsio

Mae Pastitsio yn cymryd ei enw o'r pasticcio Eidalaidd, teulu mawr o basteiod sawrus wedi'u pobi a allai fod yn seiliedig ar gig, pysgod neu basta. Roedd nifer o ryseitiau wedi'u dogfennu o ddechrau'r 16eg ganrif,^[1] ac yn parhau hyd heddiw. Mae fersiynau Eidaleg yn cynnwys crwst ar y top; mae rhai yn cynnwys béchamel.^{[2][3][4][5][6][7][8]}

Erbyn yr 16eg ganrif defnyddir y gair pasticcio ar gyfer unrhyw fath o basti neu bei^[9] ac mae'n dod o'r gair Lladin llafar pastīcium^[10] sy'n deillio o basta, ac mae'n golygu "pei".

Yng Nghyprus a Thwrci, fe'i gelwir yn "macaroni ffwrn" (Groeg: μακαρόνια του φούρνου, makarónia tou foúrnou, Twrceg: fırında makarna).^{[11][12][13][14]} Yn yr Aifft, fe'i gelwir yn macarona béchamel.

Gwlad Groeg

Pastitsio Gwlad Groeg

Dyfeisiwyd yr amrywiad cyfoes mwyaf diweddar a mwyaf poblogaidd o pastitsio gan Nikolaos Tselementes, cogydd Groegaidd a hyfforddwyd yn Ffrainc ar ddechrau'r 20fed ganrif. Cyn fe, roedd gan pastitsio lenwad o basta, afu, cig, wyau, a chaws, nid oedd yn cynnwys béchamel, ac roedd wedi'i lapio mewn ffilo, yn debyg i'r rhan fwyaf o ryseitiau pasticcio Eidalaidd, a oedd wedi'u lapio mewn crwst: "fe newidiodd y ddysgl yn llwyr a'i wneud yn fath o au gratin".^[15]

Mae gan fersiwn Tselementes - sydd bellach ym mhobman^[15] - haen waelod o bucatini neu basta tiwbaidd arall, gyda chaws neu wy fel rhwymwr; haen ganol o friwgig eidion, neu gymysgedd o friwgig eidion a briwgig mochyn, gyda saws tomato , sinamon a chlofs . Defnyddir sbeisys eraill fel nytmeg neu allspice yn yr haen uchaf o saws béchamel neu saws mornay . Yn aml bydd caws gafr wedi'i gratio ar ei ben. Mae pastitsio yn ddysgl gyffredin, ac yn aml mae'n cael ei weini fel prif gwrs, gyda salad.

Cyprus

Yng Nghyprus, mae'n ddysgl bwysig yn ystod priodasau a dathliadau fel y Pasg, lle mae'n cael ei weini ynghyd â chig wedi'i rostio. Mae ryseitiau'n amrywio, ond fel arfer mae'r saws cig yn y canol wedi'i wneud o borc, cig eidion neu gig oen; dim ond weithiau y defnyddir tomatos, ac ychwanegir mintys, persli neu sinamon (canel) am flas. Ar y top mae caws halloumi wedi'i gratio neu gaws anari, er weithiau caiff caws ei ychwanegu at y saws gwyn yn unig.^[16][17]

Mae fersiwn Cyprus Twrcaidd o'r rysáit hon (Twrceg : bol peynirli makarna fırında) sy'n amnewid dau fath o gaws, kaşar peyniri a beyaz peyniri, yn lle'r cig.^[18]

Yr Aifft

Enw'r fersiwn Aifft yw مَكَرونَة بَشَّمَل makarōna beshamel yn Arabeg yr Aifft, h.y. "macaroni gyda béchamel". Fel arfer caiff ei wneud o basta penne neu facaroni, saws briwgig gyda thomato a nionyn, a saws gwyn yn aml wedi'i gyfoethogi â chaws Rumi. Gellir hefyd pobi wy neu gaws ar ei ben. Cyflwynwyd y ddysgl i'r Aifft gan fewnfudwyr Groegaidd ac Eidaleg yn yr 19eg ganrif.^[19]

Malta

Ym Malta, caiff timpana (mae'r enw mae'n debyg yn deillio o timballo, dysgl pasta wedi'i bobi arall) ei wneud trwy daflu macaroni lledferwi mewn saws tomato sy'n gynnwys ychydig bach o friwgig eidion neu gorn-bîff, wedi'i rwymo â chymysgedd o wy a chaws wedi'i gratio. Weithiau ychwanegir wyau wedi'u berwi'n galed neu ymennydd defaid. Yna caiff y macaroni ei amgáu mewn cas crwst neu gaead cyn ei bobi. ^{[20] [21]} Dysgl debyg heb y casin crwst yw imqarrun.

Cyfeiriadau

1. Bartolomeo Scappi, Opera, 1570, passim: 43 recipes
2. Accademia Italiana della Cucina, La Cucina: The Regional Cooking of Italy, pp. 310–313
3. Pellegrino Artusi, La scienza in cucina e l'arte di mangiar bene, 1983 reprint, first edition 1891: 10 recipes
4. Vincenzo Buonassisi, Piccolo Codice della Pasta, Rizzoli 1973: 11 recipes
5. Vincenzo Buonassisi, Il Nuovo Codice della Pasta, Rizzoli 1985 ISBN 8817110388: 41 recipes
6. Touring Club Italiano, Guida all'Italia Gastronomica, 1931: 2 recipes; 1984 edition: 3 recipes
7. Luigi Carnacina, Luigi Veronelli, La cucina rustica regionale = La buona vera cucina italiana, Rizzoli, 1966: 3 recipes
8. Στοΐλη, Μελίσσα (September 25, 2012). "Το αυθεντικό παστίτσιο". Το Βήμα (To Vima) (yn Groeg). Athens. Cyrchwyd November 13, 2020.
9. John Florio, A Worlde of Wordes: Or Most copious and exact Dictionarie in Italian and English, London, 1598 p. 261
10. "Pasticcio". Vocabolario della lingua italiana. Treccani. Cyrchwyd 5 March 2014.
11. "Μακαρόνια του φούρνου". foodmuseum.cs.ucy.ac.cy (yn Groeg). Cyprus Food Virtual Museum. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2021-07-26. Cyrchwyd 26 November 2015.
12. "Chef´s Choice – Cypriot Recipes – Baked Macaroni (Pastitsio / Fırında Makarna)". Cyrchwyd 16 December 2018.
13. "Traditional Dishes of Cyprus" (PDF). Cyprus Ministry of Agriculture Natural Resources and Environment. Archifwyd o'r gwreiddiol (PDF) ar 2021-08-31. Cyrchwyd 16 December 2018.
14. "KIBRIS USULÜ FIRINDA MAKARNA" (yn Tyrceg). Kıbrıs Ortam. Cyrchwyd 16 December 2018.
15. Aglaia Kremezi, "Nikolas Tselementes", Cooks and Other People, Proceedings of the Oxford Symposium on Food and Cookery, p. 168
16. "Μακαρόνια του φούρνου". foodmuseum.cs.ucy.ac.cy (yn Groeg). Cyprus Food Virtual Museum. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2021-07-26. Cyrchwyd 26 November 2015.
17. "Greek Mediterranean Cuisine". Archifwyd o'r gwreiddiol ar 2019-02-05. Cyrchwyd 2021-07-26.
18. "Bol Peynirli Fırın Makarna" (yn Tyrceg). Mynet Yemek. Cyrchwyd 16 December 2018.
19. McWilliams, Mark (7 May 2016). Food and Communication: Proceedings of the Oxford Symposium on Food and Cookery 2015. Oxford Symposium. ISBN 9781909248496.
20. Sheehan, Sean (2000). Malta. Marshall Cavendish. t. 120. ISBN 9780761409939.
21. "Maltese Timpana". SBS Food. Cyrchwyd 2019-10-29.