Pêl-droed Canadaidd

Mae pêl-droed Canadadaidd neu hefyd Pêl-droed Canada yn gamp debyg i pêl-droed Americanaidd. Fel y gêm i'r dde o'r ffin, mae'r gam gyda'i gwreiddiau yn rygbi. Gyda'i gilydd, cyfeirir at y ddwy gamp weithiau fel pêl-droed Gridiron. Gellid dadlau y byddai 'rygbi Canadaidd' yn derbyn mwy addas i'r gamp.

Y gynghrair broffesiynol fwyaf a phwysicaf yw Cynghrair Pêl-droed Canadaidd (CFL), a'i theitl eithaf yw'r Grey Cup, sydd wedi bodoli ers 1909. Mae pêl-droed Canadaidd, sy'n cael ei chwarae'n broffesiynol yn y CFL, yn wahanol i'w gymar yn America yn yr ystyr na fabwysiadwyd y rheoliadau newydd yn yr hyn a elwir yn Bêl-droed Coleg (College Football). Roedd yn cadw rheolau gwreiddiol y gêm.

Hanes

Cofnodwyd y gêm rygbi yng Nghanada yng Ngholeg Prifysgol Toronto ym 1861. ^[1] Yn fuan daeth y pêl-droed rygbi hwn yn boblogaidd ym Mhrifysgol McGill Montreal. Heriodd McGill gêm yn erbyn Brifysgol Harvard i gêm, ym 1874, gan ddefnyddio gêm hybrid o rygbi Lloegr a ddyfeisiwyd gan Brifysgol McGill.^[2]^[3] Yn 1880 sefydlwyd Undeb Rygbi Canada (CRFU). Yn 1883, sefydlwyd Undeb Pêl-droed Rygbi Ontario (ORFU) ac Undeb Pêl-droed Rygbi Quebec (QRFU) i drefnu pencampwriaethau taleithiol. Yn 1884, cyfarfu timau pencampwr Ontario a Quebec yn y bencampwriaeth genedlaethol, er yn yr 1900au cymerodd pencampwr y coleg ran hefyd. Bu'n rhaid aros nes 1932 nes gêm rygbi gyntaf tîm rygbi cenedlaethol Canada a hynny yn erbyn Siapan pan gollodd y Canadiaid.

Ym 1907, sefydlodd pedwar tîm yr Undeb Pêl-droed Rygbi Rhyng-taleithiol (IRFU): yr Hamilton Tigers a'r Toronto Argonauts o Ontario, Clwb Pêl-droed Montreal o Québec, a'r Ottawa Rough Riders (a oedd wedi newid rhwng y ddau undeb). Diflannodd undeb Quebec y flwyddyn honno. Erbyn 1909, mabwysiadodd y bencampwriaeth genedlaethol y Gwpan Lwyd fel ei gwobr, a oedd yn destun dadl yn bennaf rhwng yr ORFU a'r IRFU.

Ym 1911, ffurfiodd undebau Alberta, Manitoba, a Saskatchewan Undeb Pêl-droed Rygbi Gorllewin Canada. Dechreuodd yr undeb hwn gymryd rhan yn y Grey Cup ym 1921. Ym 1936 daeth yn Undeb Pêl-droed Rhyng-taleithiol y Gorllewin (WIFU).

Yn 1933, stopiodd timau coleg gystadlu am y Grey Cup.

Ym 1956, ffurfiodd yr IRFU a'r WIFU Gyngor Pêl-droed Canada, a rannwyd ym 1958 o'r CRFU i ffurfio Cynghrair Bêl-droed Canadaidd (CFL) cwbl broffesiynol. Ailenwyd yr IRFU yn Gynhadledd Bêl-droed y Dwyrain ym 1960 a newidiodd yr WIFU ei enw i Gynhadledd Bêl-droed y Gorllewin ym 1961 ac unwyd y ddau gorff yn 1980.

Yn 1993, ceisiodd y CFL ei ehangu i'r Unol Daleithiau gyda Glowyr Aur Sacramento. Ymunodd pedwar tîm arall ym 1994 a thri ym 1995, bob amser mewn dinasoedd heb dimau yng Nghynghrair Bêl-droed Genedlaethol America. Fodd bynnag, bu'r prosiect yn aflwyddiannus ac ym 1996 dim ond timau Canada oedd gan y CFL.

Yn 2018, darlledwyd gêm bêl-droed o Ganada am y tro cyntaf ym Mecsico, lle mae pêl-droed Americanaidd yn boblogaidd. Y gêm hon yw rownd derfynol y Gray Cup y flwyddyn honno, gyda derbyniad da gan y gynulleidfa. Mae hyn yn caniatáu llofnodi cytundeb rhwng y CFL a Chynghrair Pêl-droed Americanaidd Proffesiynol Mecsico (LFA), i chwaraewyr Mecsicanaidd roi cynnig ar eu lwc yng nghynghrair Canada, yn ychwanegol at y gemau CFL ym Mecsico.

Prif Nodweddion

Tîm - ceir dau dîm o 12 chwaraewr yr un yn cystadlu, o'u cymharu ag 11 yn y gêm Americanaidd.
ar gae 110 llath (100.6m) o hyd wrth 65 llath (59.4m) o led, ac yna, 20 llath (18.3m) o hyd parth diwedd. Mae maint y cae, felly, yn fwy na'r un Americanaidd.
Mae pob postyn gôl ar siâp Y ac mae'n 40 troedfedd (12.2m) o uchder wrth 18.5 troedfedd (5.6m) o led. Mae hyn yn esblygiad o'r pyst rygbi sy'n siâp H.
Ceir ond tri "downs" (cyfle i symud ymlaen deg llath cyn colli'r meddiant) o'u cymharu â phedwar yn America a ganiateir.
Ceir llai o amser ar gyfer sgarmes (huddle) bondigrybwyll.
Gellir sgorio un pwynt gyda Rouge neu Sengl gyda chic ym mharth diwedd (end zone) y gwrthwynebydd.

Y Maes

Mae'r cae wedi'i addasu i roi mwy o opsiynau i'r chwaraewyr gan ei fod yn lletach ac yn hirach, yn lle bod yn 100 llath o hyd a 53 1/3 llath o led, mae'r cae yn 110 llath erbyn 65. Hefyd, mae'r parthau end yn cael eu siapio'n wahanol. Mae'r rhain yn syml 20 llath o ddyfnder, ac ar ôl hynny maent yn parhau mewn math o siâp triongl. Oherwydd hyn nid ydych yn cael yr effaith bod y cae yn mynd yn fyr iawn wrth ichi agosáu at y parth diwedd, ac felly mae llawer mwy o gyfleoedd sgorio.

Rheolau

Mae yna hefyd nifer o wahaniaethau yn y rheolau, er enghraifft mae gan dîm pêl-droed o Ganada 12 chwaraewr yn lle un ar ddeg. Adlewyrchir hyn fel arfer ym mhresenoldeb derbynnydd (receiver) eang ychwanegol. Hefyd, caniateir i'r derbynyddion llydan hyn symud ar hyd y cae chwarae cyn chwarae, gallant, fel petai, gymryd rhediad cyn i'r bêl gael ei tharo a'r gêm ddechrau mewn gwirionedd.

Nid oes gan bêl-droed Canada, fel ei berthynas Americanaidd, 4 ymgais i ennill 10 llath, ond dim ond 3. Yn rhannol oherwydd hyn, mae timau’n cael eu gorfodi i chwarae er mwyn ennill mwy o dir nag ym mhêl-droed America.

Safleoedd

The offence (yellow and white) are first-and-ten at their 54-yard line against the defence (red and black) in a U Sports football game. The twelve players of each side and the umpire (one of seven officials) are shown. The offence is in a one-back offence with five receivers.
Note: The labels are clickable.

Dolenni

CFL

Cyfeiriadau

↑ https://web.archive.org/web/20100501160230/http://www.cfl.ca/page/his_timeline_1860
↑ "History – CFL.ca – Official Site of the Canadian Football League". CFL.ca. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 13 December 2014. Cyrchwyd 1 December 2014.
↑ "gridiron football (sport)". Britannica Online Encyclopedia. britannica.com. Cyrchwyd 13 July 2010.

[1] ttps://web.archive.org/web/20100501160230/http://www.cfl.ca/page/his_timeline_1860

[2] "History – CFL.ca – Official Site of the Canadian Football League". CFL.ca. Archifwyd o'r gwreiddiol ar 13 December 2014. Cyrchwyd 1 December 2014.

[3] "gridiron football (sport)". Britannica Online Encyclopedia. britannica.com. Cyrchwyd 13 July 2010.

[1]

[2]

[3]