Τζέιμς Τίτλερ

Τζέιμς Τίτλερ
Ο Τζέιμς Τίτλερ
Γενικές πληροφορίες
Όνομα στη
μητρική γλώσσα		James Tytler
Γέννηση17 Δεκεμβρίου 1745 (1745-12-17)
Φερν, Σκωτία
Θάνατος11 Ιανουαρίου 1804 (58 ετών)
Σάλεμ, Μασαχουσέτη, ΗΠΑ
ΕθνικότηταΣκωτσέζος
Χώρα πολιτογράφησηςΗνωμένο Βασίλειο
ΘρησκείαΧριστιανισμός
Εκπαίδευση και γλώσσες
Εκπαίδευσηιατρική
ΣπουδέςΠανεπιστήμιο του Εδιμβούργου
Πληροφορίες ασχολίας
Ιδιότηταεκδότης, αεροναύτης, φαρμακοποιός
Γνωστός γιαπρώτος άνθρωπος που απογειώθηκε με αερόστατο στην Βρετανία το 1784
Αξιοσημείωτο έργοσυντάκτης της Encyclopædia Britannica
Οικογένεια
ΣύζυγοςΕλίζαμπεθ Ράτρεϊ
ΑδέλφιαHenry William Tytler
Commons page Σχετικά πολυμέσα
δεδομένα

Ο Τζέιμς Τίτλερ (αγγλικά: James Tytler‎‎, 17 Δεκεμβρίου 1745[1] στο Φερν, Άνγκους (Σκωτία) – 11 Ιανουαρίου 1804 στο Σάλεμ, Μασαχουσέτη (ΗΠΑ) ήταν Σκωτσέζος φαρμακοποιός και συντάκτης της δεύτερης έκδοσης της Encyclopædia Britannica. Ο Τίτλερ έγινε το πρώτο άτομο που πέταξε με αερόστατο θερμού αέρα στην Βρετανία (1784).

Ορισμένοι ιστοριογράφοι έγραψαν για αυτόν:

Ως περιθωριοποιημένος, ο Τίτλερ έκανε πολλή σκληρή δουλειά για χαμηλό μισθό και σπάνια ξέφυγε από τη φτώχια. Αλλά [...] αξίζει να μνημονεύεται ως πολυτάλαντος άνθρωπος - ως πολιτικός και θρησκευτικός αμφισβητίας, λόγιος, δημοσιογράφος, ποιητής, στιχουργός, μουσικός, αεροστατιστής, φαρμακοποιοός, χειρουργός και εκδότης. Επιπροσθέτως [...] ήταν τρομερός εγκυκλοπαιδιστής του οποίου η επιμέλεια της δεύτερης έκδοσης του χαρίζει μια αξιοσημείωτη θέση στην ιστορία των εγκυκλοπαιδειών.

— Hardesty Doig, Kafker, Loveland, Trinkle, 2009, [2]

Βίος

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Τίτλερ ήταν γιος Πρεσβυτεριανού ιερέα στο Φορφαρσάιρ της Σκωτίας. Ο πατέρας του, του δίδαξε Ελληνικά, Λατινικά και θεολογία. Ενδεχομένως σπούδασε σχετικά με την ιερατεία αλλά δεν έδειξε ενδιαφέρον στον (Ορθόδοξο) Καλβινισμό. Έγινε ιεροκήρυκας της Εκκλησίας της Σκωτίας και σπούδασε ιατρική στο Πανεπιστήμιο του Εδιμβούργου,[3] και έπειτα μαθήτευσε σε χειρουργείο πλοίου για έναν χρόνο.[4] Μπορεί να μην απέκτησε πτυχίο,[5] αλλά η 11η έκδοση της Μπριτάννικα τον αναφέρει ως Τζέιμς Τίτλερ M.A. (Master of Arts).[6] Αρνήθηκε να ασκηθεί στην ιατρική και αντ' αυτού άνοιξε φαρμακείο στο Λέιθ, κοντά στο Εδιμβούργο, το οποίο αποτέλεσε οικονομική αποτυχία, η οποία τον υπερχρέωσε.[3] Τα δύο μεγαλύτερα άρθρα του στην δεύτερη έκδοση της Britannica είναι τα Χειρουργική και Φαρμακευτική,[7] δείχνοντας τα πεδία εξειδίκευσης του.

Το 1765, ο Τίτλερ νυμφεύτηκε την Ελίζαμπεθ Ράτρεϊ, ορφανή θυγατέρα ενός δικηγόρου. Λίγο αργότερα, έφυγε από τη Σκωτία για να αποφύγει τους πιστωτές του. Τα οικονομικά του προβλήματα ενδεχομένως τον οδήγησαν στον αλκοολισμό. Μετέβη στην βόρεια Αγγλία, όπου προσπάθησε να εργαστεί ξανά ως φαρμακοποιός. Αφού έγινε πατέρας πολλών παιδιών εκεί, επέστρεψε στο Εδιμβούργο το 1772 ή το 1773. Το 1774 ή το 1775 ο Τίτλερ ήλθε σε διάσταση με τη σύζυγό του, την περίοδο που το ζευγάρι είχε πέντε παιδιά.[8]

Με το ψευδώνυμο "Ranger" ο Τίτλερ δημοσίευσε το Ranger's Impartial List of the Ladies of Pleasure in Edinburgh (Αμερόληπτος Κατάλογος των Κυριών Αναψυχής στο Εδιμβούργο του Τίτλερ) ένα ιδιωτικό βιβλίο που παρείχε λεπτομέρειες για 66 εργαζόμενες κυρίες της πόλης.[9][10]

Τα χρόνια που ο Τίτλερ εργαζόταν ως συντάκτης στη Encyclopædia Britannica (1777–1784 για την δεύτερη έκδοση και 1788–1793 για την τρίτη) ήταν τα πλέον προσοδοφόρα για αυτόν. Επίσης είχε εισοδήματα από την επιμέλεια άλλων έργων και μεταφράσεων. Τον Μάρτιο του 1785, ωστόσο, χρεωκόπησε και πάλι, πιθανώς λόγω των εξόδων με την ενασχόληση του με τα αερόστατα θερμού αέρα. Μετακόμισε σε πολλές περιοχές της Σκωτίας και της βόρειας Αγγλίας. Η Ελίζαμπεθ Ράτρει τον μήνυσε για το διαζύγιο τους το 1788, επειδή συζούσε με την Ζαν Αϊτκενχέντ περίπου από το 1779 και απέκτησε δίδυμες κόρες μαζί της.[11]

Επέστρεψε στο Εδιμβούργο το 1791. Είχε δικαστεί ερήμην από το Ανώτατο Δικαστήριο της Σκωτίας και του απαγορεύθηκε να βρίσκεται στην Σκωτία λόγω πολιτικής διαφωνίας και μετακόμισε στο Μπέλφαστ το 1793, και έπειτα το 1795 στις Ηνωμένες Πολιτείες. Στο Σάλεμ της Μασαχουσέτης, επιμελήθηκε το Salem Register (Κατάλογος του Σάλεμ), δημοσίευσε μερικά έργα και πούλησε φάρμακα. Στις 9 Ιανουαρίου 1804, ο Τίτλερ έφυγε μεθυσμένος από το σπίτι του, και δύο μέρες αργότερα η θάλασσα ξέβρασε το σώμα του.[12]

Ο Τζέιμς και η Ελίζαμπεθ Ράτρεϊ ήταν μέλη των Γλασιτών, μιας ριζοσπαστικής Προτεσταντικής αίρεσης. Την δεκαετία του 1770, ο Τίτλερ απομακρύνθηκε από την αίρεση και την κατήγγειλε μαζί με όλες τις εκκλησίες. Παρέμεινε θερμός Χριστιανός χωρίς να είναι μέλος κάποιου δόγματος. Στο Σάλεμ δεν πήγε ποτέ στην εκκλησία.[13]

Encyclopædia Britannica

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο Τίτλερ είχε προηγουμένως γράψει περισσότερα από αυτά που είχε επιμεληθεί. Για παράδειγμα το 1774 ήταν ο συγγραφέας δύο θρησκευτικού περιεχομένου φυλλαδίων που το έδωσαν ελάχιστα ή καθόλου χρήματα. Ήλθε αργά στην Encyclopædia Britannica, ως συντάκτης της δεύτερης έκδοσης (1777–1784). Πληρώθηκε με μικρότερο ποσό από τον προκάτοχό του, Ουίλλιαμ Σμέλι, ο οποίος είναι πιθανό πως ήταν εκνευρισμένος επειδή ένας από τους εκδότες της Μπριτάννικα, ο Άντριου Μπελ, βοηθήθηκε από τον Τίτλερ σε άλλο έργο. Όπως έγραψαν κάποιοι ιστοριογράφοι: «Ο Τίτλερ έδειξε μια ασυνήθιστη σταθερότητα στον σκοπό του ενώ εργαζόταν για την δεύτερη έκδοση».[14] Οι κριτικές της δεύτερης έκδοσης ήταν χλιαρές, αλλά οι πωλήσεις έδειξαν την εκτίμηση του αναγνωστικού κοινού.[15]

Ο Τίτλερ συνέβαλε στην συγγραφή κάποιων μεγάλων πραγματειών της τρίτης έκδοσης (1788–1797), και ίσως ήταν ο αρχισυντάκτης της πριν φύγει από το Εδιμβούργο τον Μάρτιο του 1788, τον μήνα πριν την έκδοση του πρώτου τόμου.[16] Το γεγονός αυτό άφησε την θέση του αρχισυντάκτη στον συνιδιοκτήτη της Μπριτάννικα και συνεργάτη του Μπελ, Κόλιν Μακφαρκούχαρ. Ο Τίτλερ συνέχισε να συνεισφέρει έντονα στην τρίτη έκδοση όταν επέστρεψε στο Εδιμβούργο μέχρι την επιστολή M, η οποία συντάχθηκε το 1792 ή 1793.[17]

Πολιτική

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Η δεύτερη έκδοση της Encyclopædia Britannica είναι πολιτικά μετριοπαθής μιας και οι Μπελ και Μακφαρκούχαρ περιόρισαν τον ρεφορμισμό του Τίτλερ.[18] Ο Τίτλερ έδειξε την συμπάθεια του προς την Γαλλική Επανάσταση του 1789 και κάλεσε τους Βρετανούς να μην πληρώνουν τους φόρους τους. Ακόμη κατείγγειλε τους κυβερνητικούς αξιωματούχους. Ένα από τα φυλλάδια του, δημοσιευθέν το 1792, περιέγραφε τη Βουλή των Κοινοτήτων ως «χώρο δικτατόρων (junto) αριστοκρατών» που σφετεριζόταν τα δικαιώματα του βασιλιά και του λαού. Δεν ήταν λόγω των χρημάτων, αλλά η ειλικρινής και ευθεία συμπεριφορά του θα έπρεπε να πληρούν τις προϋποθέσεις ενός άνδρα για να γίνει ψηφοφόρος. Ως συνέπεια αυτού ο Τίτλερ τέθηκε εκτός νόμου λόγω της ανταρσίας του[19] τον Ιανουάριο του 1793.[20]

Στο πλοίο για την Αμερική το 1795 ο Τίτλερ έγραψε ένα φυλλάδιο με τίτλο Rising the sun in the west, or the Origin and progress of liberty (Ανατέλοντας τον ήλιο στα δυτικά, ή η Καταγωγή της ελευθερίας), στο οποίο κατήγγειλε τους εκλεκτούς του Παλαιού Κόσμου. Όντας απογοητευμένος από τους Σκωτσέζους και τους Ιρλανδούς, επαινούσε τους Αμερικανούς και τους Γάλλους στη μάχη τους ενάντια στην δεισιδαιμονία και την τυραννία (παρά την κατάπνιξη της θρησκείας στην επαναστατημένη Γαλλία).[21]

Αεροπορία

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]

Ο εφευρετικός Τίτλερ ανταγωνίστηκε τους Γάλλους πρωτοπόρους των αεροστάτων θερμού αέρα και ήταν ο πρώτος άνθρωπος στην Βρετανία που απογειώθηκε με αερόστατο, περίπου ένα μήνα πριν από τον αντίπαλο του για τα πρωτεία, Βιντσέντζο Λουνάρντι ο οποίος απογειώθηκε στο Λονδίνο με αερόστατο υδρογόνου. Το τόλμημα του ήταν ακριβό, αλλά πέτυχε μετά από πολλές προσπάθειες στις 25 Αυγούστου 1784, στο Εδιμβούργο. Το αερόστατό του ανυψώθηκε για λίγα μέτρα πάνω από το έδαφος. Δύο μέρες αργότερα κατάφερε να φτάσει σε ύψος περίπου 106 μέτρων (350 πόδια), ταξιδεύοντας για περίπου 800 μέτρα (0,5 μίλια) μεταξύ του Γκριν Χάους στο βόρειο άκρο που πλέον είναι το Χόλιρουντ Παρκ στο πλησίον χωριό Ρέσταλριγκ. Οι μεταγενέστερες δοκιμές του ήταν λιγότερο επιτυχείς. Τον Οκτώβριο το αερόστατό του απογειώθηκε μόνον όταν ο Τίτλερ κατέβηκε από το καλάθι, προς απογοήτευση του κοινού. Όντας προηγουμένως «η φρυγανιά του Εδιμβούργου», γελοιοποιήθηκε και αποκαλούνταν άνανδρος. Η τελευταία πτήση του έγινε στις 26 Ιουλίου 1785.[22]

Ο Τίτλερ επισκιάστηκε από τον Λουνάρντι—τον αποκαλούμενο «Ριψοκίνδυνο Αεροναύτη»—ο οποίος πραγματοποίησε πέντε εντυπωσιακές πτήσεις στη Σκωτία, δημιουργώντας μια φαντασιοπληξία για τα αερόστατα και εμπνέοντας την μόδα των φουστών και των καπέλων των κυριών.

Παραπομπές

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]
  1. ↑ Hew Scott, Fasti Ecclesiae Scoticanae, τόμ, 5, (1925, σελ. 397); biography, Balloon Tytler από τον Sir James Fergusson of Kilkerran (1972, σελ. 18). Kathleen Hardesty Doig, Frank A. Kafker, Jeff Loveland and Dennis A. Trinkle: James Tytler's edition (1777-1784): a vast expansion and improvement. Στο: Frank A. Kafker, Jeff Loveland (επιμ.): The Early Britannica (1768-1803): the growth of an outstanding encyclopedia. Voltaire Foundation, Oxford 2009, σσ. 69-155, εδώ 71. Το βιβλίο "The Great EB, the story of Encyclopædia Britannica," του Herman Kogan, αναφέρει πως ήταν 29 ετών όταν άρχισε να εργάζεται για την Britannica, τοποθετώντας το έτος γέννησης του περίπου στο 1748
  2. ↑ Kathleen Hardesty Doig, Frank A. Kafker, Jeff Loveland and Dennis A. Trinkle: James Tytler's edition (1777-1784): a vast expansion and improvement. στο: Frank A. Kafker, Jeff Loveland (επιμ.): The Early Britannica (1768-1803): the growth of an outstanding encyclopedia. Voltaire Foundation, Oxford 2009, σσ. 69-155, εδώ σελ. 155.
  3. ↑ 3,0 3,1 The Great EB, the story of Encyclopædia Britannica, Herman Kogan
  4. ↑ The Great EB, the story of Encyclopædia Britannica, Herman Kogan, σελ. 16.
  5. ↑ ό.π.: The Early Britannica (1768-1803): the growth of an outstanding encyclopedia. σσ. 71/73.
  6. ↑ 11η έκδοση, 1911, τόμ. 9, σελ. 378.
  7. ↑ 2η έκδοση της Britannica.
  8. ↑ ό.π.: The Early Britannica (1768-1803): the growth of an outstanding encyclopedia. σσ. 73/74.
  9. ↑ Rangers (1775). Ranger's Impartial List of the Ladies of Pleasure in Edinburgh. 
  10. ↑ Maclean, David (6 Φεβρουαρίου 2017). «The secret guide to 18th century Edinburgh's working girls». www.edinburghnews.scotsman.com. Edinburgh Evening News. Ανακτήθηκε στις 16 Απριλίου 2017. 
  11. ↑ ό.π.: The Early Britannica (1768-1803): the growth of an outstanding encyclopedia. σσ. 151–152.
  12. ↑ ό.π.: The Early Britannica (1768-1803): the growth of an outstanding encyclopedia. σσ. 154/155.
  13. ↑ ό.π.: The Early Britannica (1768-1803): the growth of an outstanding encyclopedia. σσ. 73/74, 155.
  14. ↑ ό.π.: The Early Britannica (1768-1803): the growth of an outstanding encyclopedia. σσ. 71, 74/75.
  15. ↑ ό.π.: The Early Britannica (1768-1803): the growth of an outstanding encyclopedia. σελ. 146.
  16. ↑ ό.π.: The Early Britannica (1768-1803): the growth of an outstanding encyclopedia. σελ. 158.
  17. ↑ George Gleig στον πρόλογο της Τρίτης Έκδοσης της Encyclopædia Britannica, 1797, Τόμ. 1, σελ. προλόγου, ο Gleig καταγράφει τους συντάκτες της 3ης έκδοσης
  18. ↑ ό.π.: The Early Britannica (1768-1803): the growth of an outstanding encyclopedia. σελ. 139.
  19. ↑ «James Tytler». www.britannica.com. Ανακτήθηκε στις 16 Απριλίου 2017. 
  20. ↑ ό.π.: The Early Britannica (1768-1803): the growth of an outstanding encyclopedia. σελ. 153.
  21. ↑ ό.π.: The Early Britannica (1768-1803): the growth of an outstanding encyclopedia. σελ. 154.
  22. ↑ ό.π.: The Early Britannica (1768-1803): the growth of an outstanding encyclopedia. σελ. 151.

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

[Επεξεργασία | επεξεργασία κώδικα]