Τρίαινα

Η τρίαινα του Ποσειδώνα

Η τρίαινα είναι λόγχη με τρία σκέλη. Χρησιμοποιείται ως ψαροντούφεκο και ιστορικά ως όπλο.

Η τρίαινα ήταν το όπλο του Ποσειδώνα, Θεού της Θάλασσας στην κλασσική μυθολογία. Η τρίαινα κατά καιρούς εμφανίζεται στην κλασική τέχνη να κατέχεται από άλλες θαλάσσιες θεότητες, όπως Τρίτωνες, και τρίαινες απεικονίζονται επίσης στη μεσαιωνική εραλδική, μερικές φορές να κρατείται από Τρίτωνα. Στον Ινδουισμό είναι το όπλο του Σίβα, γνωστό ως «Τρίσουλα» (trishula, που στα σανσκριτικά σημαίνει «τρεις λόγχες»).

Μυθολογία και τέχνη

Κρήνη του Ποσειδώνα στο Διαφάνι της Καρπάθου

Ποσειδώνας

Η τρίαινα συνδέεται με τον θεό της θάλασσας Ποσειδώνα και τον Ρωμαίο αντίστοιχό του Νεπτούνους. Το θεϊκό αυτό όργανο θεωρούνταν ότι είχε σφυρηλατηθεί από τους Κύκλωπες. Ο Ποσειδώνας χτύπησε ένα βράχο με την τρίαινά του, δημιουργώντας έτσι μια θάλασσα (ή πηγή αλμυρού νερού, που ονομάζεται Ερέχθειο) κοντά στην Ακρόπολη της Αθήνας ^[1]. Σύμφωνα με ρωμαϊκές πηγές αντίστοιχα, ο Νεπτούνους χτύπησε τη γη με την τρίαινά του για να δημιουργήσει το πρώτο πολεμικό άλογο.^[2]

Ο Ποσειδώνας, εκτός από θεός της θάλασσας, ήταν επίσης γνωστός ως «Γαιήοχος»^[3] καθώς πιστευόταν ότι προκαλεί σεισμούς^{[4] [α]}. Ορισμένοι σχολιαστές προέκτειναν ότι τους προκαλούσε με την τρίαινα^[5] ενδεχομένως χτυπώντας την στη γη.

Στο γλυπτό του καλλιτέχνη της Αναγέννησης Τζαν Μπερνίνι «Ποσειδώνας και Τρίτων (1622-1623), ο Ποσειδώνας εμφανίζεται με τρίαινα γυρισμένη προς τα κάτω και πιστεύεται πως αναπαριστά μια σκηνή από την Αινειάδα ή την Μεταμόρφωση του Οβίδιου, όπου ηρεμεί τα κύματα για να βοηθήσει τα πλοία του Αινεία^[6].

Άλλες θαλάσσιες θεότητες

Στην μεταγενέστερη ελληνική και ρωμαϊκή τέχνη και λογοτεχνία, απεικονίστηκαν και άλλες θεότητες και συνοδοί τους κρατώντας τρίαινα.

Η σύζυγος του Ποσειδώνα, Αμφιτρίτη, συχνά αναγνωρίζεται από κάποια θαλάσσια χαρακτηριστικά εκτός της τρίαινας, την οποία δεν μεταφέρει ποτέ σύμφωνα με μερικούς μελετητές, αν και άλλοι σχολιαστές διαφωνούν^{[7] [9]}.

Όσον αφορά την πομπή των όντων που ακολουθούν τις θαλάσσιες θεότητες (τον θαλάσσιο θίασο), οι Τρίτωνες μπορεί να εμφανίζονται να φέρουν τρίαινες^[10]. Ομοίως, ο ἅλιος γέρων και ο θεός Νηρέας, που είναι αμφίβιοι, εμφανίζονται με τρίαινες^[10]. Οι Τρίτωνες και οι άλλοι αμφίβιοι και οι Νηρηίδες μπορεί επίσης να φέρουν πηδάλια, κουπιά, ψάρια ή δελφίνια^[10].

Ο Ωκεανός κανονικά δεν φέρει τρίαινα, διακρίνεται έτσι εύκολα από τον Ποσειδώνα. Υπάρχει όμως συσχέτιση των δύο θεοτήτων στη ρωμανικο-βρετανική εικονογραφία, ενώ υπάρχουν και παραδείγματα όπου ο Ωκεανός με δαγκάνα κάβουρα ως κεφαλή, φέρει επίσης τρίαινα. ^{[12] [13]} Ωκεανός που κρατά τρίαινα έχει βρεθεί και σε Ρωμανο-Βρετανικά νομίσματα^{[β] [14]}.

Έρωτες-βρέφη έχουν επίσης απεικονιστεί κάποιες κρατώντας μικρές τρίαινες^{[γ] [15]}.

Τρίαινα σαν κρεμαστό κόσμημα σε δελφίνι έχει απεικονιστεί στη ρωμαϊκή μωσαϊκή τέχνη^{[δ] [15]}.

Ινδουιστική μυθολογία

Στον ινδουισμό η τρίαινα (trishula), που στα σανσκριτικά σημαίνει «τρεις λόγχες», σχετίζεται με τον θεό Σίβα καθώς είναι το όπλο που χρησιμοποιεί για να επαναφέρει την τάξη. Οι τρεις λόγχες της τρίαινας συμβολίζουν τις τρεις ποιότητες του Σίβα και κατ' επέκταση του συμπαντικού δυναμισμού: τη δημιουργία (σατβίκ, sāttvika), την επιβίωση (ρατζασίκ, rājasika), την καταστροφή (ταμασίκ, tāmasika). Επίσης, συμβολίζουν τις τρεις όψεις του χρόνου (παρελθόν, παρόν, μέλλον) καθώς και τα τρία μονοπάτια της αυτοπραγμάτωσης (θέληση, δράση, αφοσίωση). Εκτός από τον Σίβα, η τρίαινα σχετίζεται με τη θεά Ντούργκα και τον θεό Γκανέσα.

Εμφανίζεται ως όπλο στην απεικόνιση του Χάνουμαν (Hanuman) στο έπος της Ραμαγιάνα.

Διάφορα

Στον θρησκευτικό Ταοϊσμό, η τρίαινα αντιπροσωπεύει τη Ταοϊστική Τριάδα, τα «Τρία Αγνά». Στις ταοϊστικές τελετουργίες χρησιμοποιείται ένα τριπλό κουδούνι για να προσκαλέσει την παρουσία των θεοτήτων και να καλέσει πνεύματα, καθώς η τρίαινα σημαίνει την υψηλότερη εξουσία του Ουρανού.

Με ένα τριπλό πηρούνι συνήθιζαν οι Εβραίοι ιερείς (Kohanim) να παίρνουν τις μερίδες των προσφορών τους^[16].

Κλασικές χρήσεις

Μωσαϊκό, 4ος αιώνας π.Χ., που απεικονίζει έναν retiarius ή «καθαρό μαχητή», με τρίαινα και χυτό δίχτυ, να πολεμά με ένα σεκούτορα.

Αλιεία

Στην Αρχαία Ελλάδα, η τρίαινα χρησιμοποιούνταν ως καμάκι για πιάσιμο μεγάλων ψαριών, κυρίως αλιεία τόνου^[17].

Μάχη

Στην Αρχαία Ρώμη οι τρίαινες (λατινικά: tridens‎‎ ή fuscina) χρησιμοποιούνταν από έναν τύπο μονομάχου που ονομαζόταν retiarius ή «καθαρός μαχητής». Αυτός τίθονταν παραδοσιακά εναντίον ενός σεκούτορα, έριχνε δίχτυ για να τυλίξει τον αντίπαλό του και στη συνέχεια χρησιμοποιούσε την τρίαινα για να τον σκοτώσει^{[18] [19]}.

Εραλδική

Στην εραλδική του Ηνωμένου Βασιλείου, η τρίαινα κρατιέται συχνά από κάποιον χαρακτήρα που προσδιορίζεται είτε ως Ποσειδώνας είτε ως ένα Τρίτων^{[ε] [20] [21]} ή γοργόνα^{[ζ] [22]}.

Τρίαινα που κρατείται από ένα χέρι απεικονίζεται σε κάποια οικόσημα^[23].

Σύγχρονες χρήσεις

Ολλανδοί ψαράδες που χρησιμοποιούν τρίαινα τον 17ο αιώνα.

Ψαροντούφεκο

Τρίαινες χρησιμοποιούνται στη σύγχρονη αλιεία συνήθως έχουν αγκαθωτά δόντια, τα οποία παγιδεύουν σφιχτά το ψάρι. Στις νότιες και τις μεσοδυτικές Ηνωμένες Πολιτείες, το gigging χρησιμοποιείται για τη συγκομιδή μικρών ψαριών, βουβαλοβατράχων, καλαμαριών και πολλών άλλων ειδών ψαριών^[24].

Γεωργία

Η τρίαινα έχει χρησιμοποιηθεί από αγρότες για την απομάκρυνση φύλλων, σπόρων και μπουμπουκιών από τα στελέχη των φυτών, όπως το λινάρι και η κάνναβη .

Πολεμικές τέχνες

Η τρίαινα, γνωστή ως dangpa, χρησιμοποιείται ως όπλο σε κορεατικές πολεμικές τέχνες του 17ου και 18ου αιώνα.

Σύγχρονος συμβολισμός

Το σήμα του πλανήτη Ποσειδώνα, το οποίο παραπέμπει στην τρίαινα, χρησιμοποιείται στην αστρονομία και την αστρολογία.

Πολιτική

Η σημαία των Μπαρμπάντος απεικονίζει μια τρίαινα.

Η τρίαινα χρησιμοποιείται:

• Στο εθνόσημο της Ουκρανίας που υιοθετήθηκε το 1918 (σε μια παραλλαγή μεσαιωνικού εμβλήματος το οποίο κατά πάσα πιθανότητα απεικόνιζε ένα γεράκι στον ουρανό, όπως το Έμβλημα της Σταράγια Λάντογκα)
• Στο εθνικό έμβλημα στη σημαία του Μπαρμπάντος .
• Στις «πιρούνες της οργής του λαού», που υιοθετήθηκε από τη Ρωσική αντι-σοβιετική επαναστατική οργάνωση, την Εθνική Συμμαχία Ρώσων Σοσιαλιστών (NTS).
• Στην Britannia, την προσωποποίηση της Μεγάλης Βρετανίας .
• Στο εκλογικό σύμβολο του Κομμουνιστικού Κόμματος του Νεπάλ (Ενωτικό Μαρξιστικό)

Βοτανική ονοματολογία

Ορισμένες δομές στον βιολογικό κόσμο περιγράφονται ως τρίαινες στην εμφάνιση. Από τουλάχιστον το τέλος του 19ου αιώνα, το σχήμα της τρίαινας εφαρμόστηκε σε ορισμένα βοτανικά σχήματα: για παράδειγμα, ορισμένο είδος ορχιδέας περιγραφόταν σε πρώιμα βοτανικά έργα ότι έχει τρισδιάστατα χείλη^[25] . Επιπλέον, στην τρέχουσα βοτανική βιβλιογραφία, ορισμένοι βραχίονες δηλώνονται ότι έχουν σχήμα τρίαινας (π.χ. έλατο Douglas).

Εικόνες

• 
  Άγαλμα του ινδουιστικού Θεού Σίβα, που κρατά ένα trishula, κοντά στο Διεθνές Αεροδρόμιο Indira Gandhi, στο Δελχί
• 
  Δύο θεότητες-φρουροί αρχαίου κινέζικου τάφου, και οι δύο κρατούν τρίαινες
• 
  Τρίαινα, Βιρμανία, 18ος αιώνας
• 
  Trishula ως προσφορές στο Guna Devi, κοντά στη Dharamsala, Ινδία^[26]

Σημειώσεις

1. Mackay catalogs instances in classical literature where Poseidon is connected with the earthquake, but does not cite use of the trident in any, only mentioning its use in creating the horse.^[4]
2. Η πίσω όψη του δηναρίου του Carausius που αποκτήθηκε από το Βρετανικό Μουσείο το 1998.
3. Porta Capena mosaics, Rome. In the center is a square with geometric design (star inscribed in circle), and there are four diagonal spokes from it in the shape of a trident.
4. Villa della Pisanella, Boscoreale, Italy.
5. Burke assigns trident to Neptune and Eve to Triton. Eve states the Triton is "sometimes called Neptune", while Burke cross-references "merman" to "Neptune".
6. Thomas Moule, among others write "triton, or merman" implying interchangeability of these terms.

Παραπομπές

1. Hurwit, Jeffrey M. (1999). The Athenian Acropolis: History, Mythology, and Archaeology from the Neolithic Era to the Present. Cambridge University Press. p. 32. ISBN 978-0-521-41786-0.
2. Virgil, Georgics 1.12ff, apud Frazer tr. (1921), 2:79 and note 2
3. Ησίοδος, Θεογονία 930.
4. Mackay, L. A. (1946), "The Earthquake-Horse", Classical Philology, 41 (3): 150–154 JSTOR 267107
5. Bury, John Bagnell (1940). "XXII.vi Zeus, Hera, Poseidon". The Cambridge Ancient History. University Press. p. 631. Poseidon,..the earth-shaker, whose trident roused the earthquake, and the god of horses.
6. Wilkins, Ann Thomas (2000), "Bernini and Ovid: Expanding the Concept of Metamorphosis", International Journal of the Classical Tradition, 6 (3): 403–404 JSTOR 30222585
7. Collignon, Maxime (1890). Manual of Mythology: In Relation to Greek Art. Translated by Jane E. Harrison. H. Grevel & Co. pp. 197–199.
8. Montfaucon, Bernard de (1724). Les Dieux Des Grecs Et Des Romains: Suppl. Delaulne. σελ. 70. ; Pl. XXV
9. The helmeted goddess bearing a trident has been identified as Amphitrite by Montfaucon in a carved carnelian in the collection of Maréchal d'Estrées.^[8]
10. Mylonopoulos (2009).
11. «The Oceanus Mosaic». The British Museum. 
12. Oceanus Mosaic from Withington;^[11] The "pavement from Ashcroft Villas, Cirencester" is also mentioned.
13. Wilson, R. J. A. (2006), "Aspects of Iconography in Romano-British Mosaics: The Rudston 'Aquatic' Scene and the Brading Astronomer Revisited", Britannia, Society for the Promotion of Roman Studies, 37: 297–299 JSTOR 30030523
14. Williams, J. H. C. (1999), "Septimius Severus and Sol, Carausius and Oceanus: two new Roman acquisitions at the British Museum", The Numismatic Chronicle (1966-), 159: 310–311 JSTOR 42668508
15. Blake (1936).
16. «1 Samuel 2 / Hebrew Bible in English / Mechon-Mamre». mechon-mamre.org. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 3 Οκτωβρίου 2020. Ανακτήθηκε στις 25 Οκτωβρίου 2019. 
17. Burkert, Walter (1985). The Athenian Acropolis: History, Mythology, and Archaeology from the Neolithic Era to the Present. Translated by Raffan, John. Harvard University Press. p. 137. ISBN 978-0-674-36281-9.
18. Πρότυπο:Cite DGRA
19. Auguet, Roland [1970] (2012). Cruelty and Civilization: The Roman Games. London: Routledge. pp. 56–57, 72–74. (ISBN 0-415-10452-1).
20. Burke, Bernard (1864). merman, Neptune, trident. The General Armory of England, Scotland, Ireland, and Wales: Comprising a Registry of Armorial Bearings from the Earliest to the Present Time (2nd ed.). Harrison & sons. pp. xlii, xlvi.
21. Eve, George W. (1907). "Heraldic birds and other figures". Heraldry as Art: An Account of Its Development and Practice, Chiefly in England. Batsford. p. 95.
22. Moule, Thomas (1842). Heraldry of Fish: Notices of the Principal Families Bearing Fish in Their Arms. J. Van Voorst. p. 218.
23. Fox-Davies, Arthur Charles (1985). The Art of Heraldry: An Encyclopaedia of Armory. T.C. & E.C. Jack., p. 195 and Fig. 488, p. 396 Fig. 778 (p. 285)
24. Turner, Andy. «Fish Gigging: An Ozark Tradition». Missouri Department of Conservation. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 11 Αυγούστου 2019. Ανακτήθηκε στις 25 Οκτωβρίου 2019. 
25. John Lindley and Thomas Moore (1964) The Treasury of Botany: A Popular Dictionary of the Vegetable Kingdom with which is Incorporated a Glossary of Botanical Terms, Published by Longmans Green, pt.1
26. «Iron-willed 'hero' images». nypost.com. 9 Απριλίου 2010. 

Βιβλιογραφία

• Blake, Marion Elizabeth (1936), Roman Mosaics of the Second Century in Italy, Loeb classical library, 13, New York: University of Michigan Press for the American Academy in Rome, σελ. 67–214, https://books.google.com/books?id=ydxLLwCbN98C&q=dolphin+trident 
  JSTOR 4238589

• Pseudo-Apollodorus (1921). Apollodorus: The Library. Loeb classical library. 1. Μτφρ. J. G. Frazer. New York: G. P. Putnam's Sons. ; Vol. 2

• Mylonopoulos, Joannis (2009). Odysseus with a trident? The Use of Attributes in Ancient Greek Imagery. Divine Images and Human Imaginations in Ancient Greece and Rome. BRILL. σελίδες 171–204. ISBN 978-9-047-44165-6. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

• Πολυμέσα σχετικά με το θέμα Tridents στο Wikimedia Commons
• Λεξιλογικός ορισμός του τρίαινα στο Βικιλεξικό