Ο Πέτρος και ο λύκος

Ο Σεργκέι Προκόφιεφ με την οικογένειά του περί το 1936: τη σύζυγό του Λίνα στα δεξιά και στη μέση τα παιδιά τους Σβιατοσλάβ και Όλεγκ

Ο Πέτρος και ο λύκος (ρωσ. Петя и волк, «Πέτγια ι βολκ») είναι ένα «συμφωνικό παραμύθι για παιδιά», ένα μουσικό έργο για ορχήστρα και αφηγητή, που συντέθηκε από τον Σεργκέι Προκόφιεφ (Op. 67) το 1936. Ο αφηγητής διηγείται την ιστορία ενός παιδιού, την οποία η ορχήστρα αποδίδει με τη χρήση διαφορετικών μουσικών οργάνων και ενός «θέματος» για κάθε πρόσωπο ή ζώο της ιστορίας. Είναι το συχνότερα εκτελούμενο έργο του Προκόφιεφ και, πολύ περισσότερο, ένα από τα συχνότερα εκτελούμενα έργα ολόκληρου του ρεπερτορίου της κλασικής μουσικής. Η εκτέλεσή του έχει διάρκεια περί τα 25 έως 27 λεπτά.^[1]

Υπόβαθρο

Το 1936 ανατέθηκε στον Προκόφιεφ από τη Νατάλια Σατς, τότε διευθύντρια του Κεντρικού Παιδικού Θεάτρου της Μόσχας, να συνθέσει μια μουσική συμφωνία για παιδιά. Οι δύο είχαν γνωρισθεί αφότου ο συνθέτης είχε πάει αρκετές φορές στο θέατρο της Σατς με τους γιους του.^[2] Η πρόθεση του έργου θα ήταν να γνωρίσουν τα παιδιά τα διαφορετικά όργανα της ορχήστρας, να χαρούν τη μουσική και να μάθουν να αναγνωρίζουν τα μουσικά κλειδιά.

Το πρώτο σχεδίασμα του κειμένου ήταν για έναν πρόσκοπο (τον Πέτρο), που επανορθώνει ένα λάθος προκαλώντας έναν ενήλικο. Ωστόσο ο Προκόφιεφ δεν ήταν ευχαριστημένος με το ομοιοκατάληκτο κείμενο που έγραψε η συγγραφέας παιδικών βιβλίων Νίνα Σακόνσκαγια (πραγματικό όνομα Αντωνία Π. Σακαλόφσκαγια, 1896-1951). Ο συνθέτης έγραψε λοιπόν ένα άλλο λιμπρέτο, στο οποίο ο Πέτρος πιάνει έναν λύκο.

Μέσα σε λιγότερο από μία εβδομάδα, ο συνθέτης συνέθεσε μια μουσική εκδοχή για το πιάνο, τελειώνοντάς τη στις 15 Απριλίου. Η ενορχήστρωση ήταν έτοιμη στις 24 Απριλίου. Το έργο παίχθηκε για πρώτη φορά σε μια συναυλία για παιδιά στην κεντρική αίθουσα του Ωδείου της Μόσχας με την Ορχήστρα της Φιλαρμονικής της Μόσχας (Московская государственная академическая филармония) στις 2 Μαΐου 1936. Αλλά έτυχε τότε η Σατς να είναι άρρωστη, ο αφηγητής που την αντικατέστησε ήταν άπειρος και η εκτέλεση δεν έκανε κάποια ιδιαίτερη εντύπωση.^[2][3][4][5] Αργότερα τον ίδιο μήνα μια πιο επιτυχημένη παρουσίαση, με αφηγήτρια τη Σατς, δόθηκε στο Παλάτι των Πιονιέρων της Μόσχας. Μια από τις πρώτες ξένες χώρες όπου παίχθηκε Ο Πέτρος και ο λύκος ήταν οι ΗΠΑ, λιγότερο από δύο έτη μετά τη δημιουργία του έργου, τον Μάρτιο του 1938, με τον ίδιο τον Προκόφιεφ να διευθύνει τη Συμφωνική Ορχήστρα της Βοστώνης στην πόλη αυτή και με αφηγητή τον Ρίτσαρντ Χέιλ.^[6]

Υπόθεση

Ο Πέτρος, ένας ανήλικος πρόσκοπος^[7][8], ζει στο σπίτι του παππού του, σε ένα ξέφωτο του δάσους. Μια μέρα ο Πέτρος βγαίνει στο ξέφωτο, αφήνοντας την πόρτα του κήπου ανοικτή, οπότε μια πάπια που ζούσε στην αυλή βρίσκει την ευκαιρία να κολυμπήσει σε μια κοντινή λιμνούλα. Η πάπια και ένα πουλάκι φιλονικούν ως προς το αν ένα πτηνό θα έπρεπε να μπορεί να κολυμπά. Μια τοπική γάτα τα πλησιάζει αθόρυβα, και το πουλί (προειδοποιημένο από τον Πέτρο) πετά στην ασφάλεια ενός ψηλού δέντρου, ενώ η πάπια κολυμπά μέχρι το κέντρο της λιμνούλας.

Ο παππούς του Πέτρου τον μαλώνει επειδή έμεινε έξω και έπαιζε στο λιβάδι μόνος του, καθώς θα ήταν πιθανό να του επιτεθεί κάποιος λύκος. Επειδή ο Πέτρος τον αψηφά, μη πιστεύοντας στον κίνδυνο αυτόν, ο παππούς τον παίρνει πίσω στο σπίτι και κλειδώνει την αυλόπορτα. Λίγο αργότερα, ένας θηριώδης γκρίζος λύκος βγαίνει από το δάσος. Η γάτα σκαρφαλώνει γρήγορα στο δέντρο με το πουλί, αλλά η πάπια, που είχε στο μεταξύ βγει έξω από τη λιμνούλα, καταδιώκεται, προφθαίνεται και καταβροχθίζεται από τον λύκο.

Βλέποντας όλα αυτά από το σπίτι, ο Πέτρος αρπάζει ένα σκοινί και σκαρφαλώνει στο τοιχογύρι της αυλής και από εκεί πάνω στο δέντρο. Ζητάει από το πουλάκι να πετάξει γύρω από το κεφάλι του λύκου προκειμένου να του αποσπάσει την προσοχή και εκείνος φτιάχνει μια θηλιά στο σκοινί, τη χαμηλώνει και πιάνει τον λύκο από την ουρά του. Το θηρίο παλεύει να ελευθερωθεί, αλλά ο Πέτρος δένει το σκοινί στο δέντρο και η θηλιά σφίγγει.

Κάποιοι κυνηγοί που ιχνηλατούσαν τον λύκο βγαίνουν από το δάσος με τα τουφέκια τους οπλισμένα, αλλά ο Πέτρος τους πείθει να τον βοηθήσουν να μεταφέρει το θηρίο σε έναν ζωολογικό κήπο. Σχηματίζεται έτσι μια θριαμβευτική παρέλαση από τον Πέτρο, το πουλάκι, τους κυνηγούς που οδηγούν τον λύκο, τη γάτα και τελευταίο τον παππού, ο οποίος μουρμουρίζει, δυσαρεστημένος ακόμα που ο Πέτρος αγνόησε τις προειδοποιήσεις του, αλλά και περήφανος που ο εγγονός του έπιασε το θηρίο. Στο τέλος ο αφηγητής δηλώνει ότι οι προσεκτικοί ακροατές θα μπορούσαν να ακούσουν και την πάπια να φωνάζει από το εσωτερικό της κοιλιάς του λύκου, επειδή την είχε καταπιεί ολόκληρη.

Οδηγίες για την εκτέλεση

Ο Προκόφιεφ είχε γράψει λεπτομερείς σημειώσεις σχετικώς με την εκτέλεση του έργου, τόσο στη ρωσική, όσο και στην αγγλική γλώσσα:

Ο κάθε χαρακτήρας αυτού του παραμυθιού αντιπροσωπεύεται από ένα αντίστοιχο όργανο της ορχήστρας: το πουλί από το φλάουτο, η πάπια από ένα όμποε, η γάτα από ένα κλαρίνο που παίζει στακάτο σε χαμηλές νότες, ο παππούς από ένα φαγκότο, ο λύκος από τρία γαλλικά κόρνα, ο Πέτρος από το κουαρτέτο εγχόρδων, οι πυροβολισμοί των κυνηγών από τα τυμπάνια. Πριν από μία εκτέλεση του έργου είναι επιθυμητό να δείχνουμε αυτά τα μουσικά όργανα στα παιδιά παίζοντάς τους τα αντίστοιχα μοτίβα. Τα παιδιά μαθαίνουν έτσι να ξεχωρίζουν τους ήχους των οργάνων κατά την εκτέλεση του έργου αυτού.^[9]

Ενορχήστρωση

Το έργο είναι γραμμένο για αφηγητή και ορχήστρα με τα εξής όργανα^[10]:

• Ξύλινα πνευστά: Φλάουτο, 1 όμποε, 1 κλαρίνο σε Λα και 1 φαγκότο
• Χάλκινα πνευστά: 3 Γαλλικά κόρνα σε Φα, 1 τρομπέτα σε Σι και 1 τρομπόνι
• Κρουστά: Τυμπάνια, 1 τρίγωνο, 1 ντέφι, πιατίνια, καστανιέτες, 1 ταμπούρο και 1 μπάσο τύμπανο
• Έγχορδα: Πρώτα και δεύτερα βιολιά, βιόλες, βιολοντσέλα και κοντραμπάσα.

Ο κάθε χαρακτήρας στην ιστορία εκπροσωπείται από ένα συγκεκριμένο όργανο, αλλά και από ένα μουσικό θέμα:

Πουλάκι

φλάουτο

Πάπια

όμποε

Γάτα

κλαρίνο

Παππούς

φαγκότο

Λύκος

γαλλικά κόρνα

Κυνηγοί

θέμα ξύλινων πνευστών και τρομπέτας, με πυροβολισμούς από τυμπάνια και γκρανκάσα

Πέτρος

έγχορδα (βιολί, βιόλα, βιολοντέλο, κοντραμπάσο και άλλα)

Ηχογραφήσεις

Ο Τζέρεμυ Νίκολας ισχυρίσθηκε στο περιοδικό κλασικής μουσικής Gramophone το 2015 ότι η καλύτερη συνολική ηχογράφηση του έργου έγινε το 1971 από τη Φιλαρμόνια Ορχήστρα του Λονδίνου, με μαέστρο τον Ρέιμοντ Λέπαρντ^[11] Η πρώτη ηχογράφηση του έργου παγκοσμίως έγινε το 1939 από τη Συμφωνική Ορχήστρα της Βοστώνης με μαέστρο τον Σερτζ Κουσεβίτσκι (Serge Koussevitzky) και αφηγητή τον Ρίτσαρντ Χέιλ. Μερικές άλλες αξιόλογες ηχογραφήσεις, πολλές με διάσημους ηθοποιούς (ή τραγουδιστές) στον ρόλο του αφηγητή, παρατίθενται στον παρακάτω πίνακα:

Έτος	Αφηγητής	Ορχήστρα	Μαέστρος	Δισκ. εταιρεία	Σημειώσεις
1941	Μπέιζιλ Ράθμποουν	Παναμερικανική Ορχήστρα	Λήοπολντ Στοκόφσκι	Columbia Masterworks, M 477	Σετ τριών δίσκων γομαλάκας των 12 ιντσών, πρόσφατη αποκατάσταση από τον Μπομπ Βάρνυ[12]
1949	Στέρλινγκ Χόλογουεϊ	Συμφωνική Ορχήστρα Γκράουνκ του Μονάχου	Κουρτ Γκράουνκ[13]	RCA Victor, WY 386	Δύο δίσκοι βινυλίου των 10 ιντσών
1953	σερ Άλεκ Γκίνες	Μπόστον Ποπς	Άρθουρ Φήντλερ	RCA Victor Red Seal, LM 1761
1955	Μπράντον Ντεγουάιλντ	Συμφωνική «Pro Musica» της Βιέννης	Χανς Σβαρόβσκι	Vox Records	PL9280 (mono), STPL59280 (stereo). Matrix VS3076
1956	Πίτερ Ουστίνοφ	Φιλαρμόνια Ορχήστρα του Λονδίνου	Χέρμπερτ φον Κάραγιαν	Angel Records
1957	Μπόρις Καρλόφ	Ορχήστρα της Κρατικής Όπερας της Βιέννης	Μάριο Ρόσσι	Vanguard Records
1959	Χοσέ Φερρέρ	Ορχήστρα της Κρατικής Όπερας της Βιέννης	σερ Γιουτζήν Έυνσλυ Γκούσενς	Kapp Records	Αφήγηση στην ισπανική και την αγγλική γλώσσα
1959	Ρίτσαρντ Ατένμπορο	Φιλαρμόνια του Αμβούργου	Χανς-Γιούργκεν Βάλτερ	World Record Club, SC-28
1960	Μπεατρίς Λίλι	Συμφωνική Ορχήστρα του Λονδίνου	Σκιτς Χέντερσον	Decca Records
1960	Λέοναρντ Μπερνστάιν	Φιλαρμονική Ορχήστρα της Νέας Υόρκης	Λέοναρντ Μπερνστάιν	Columbia Records
1961	Κάρλος Πελισέρ	Συμφωνική Ορχήστρα του Μεξικού	Κάρλος Τσάβες	Mexican Columbia, MC 1360
1965	Λορν Γκριν	Συμφωνική Ορχήστρα του Λονδίνου	σερ Μάλκολμ Σάρτζεντ	RCA Victor Red Seal LSC 2783
1965	Σον Κόνερι	Βασιλική Φιλαρμονική Ορχήστρα	Άνταλ Ντόρατι	Phase 4 Stereo
1970	σερ Ραλφ Ρίτσαρντσον	Συμφωνική Ορχήστρα του Λονδίνου	σερ Μάλκολμ Σάρτζεντ	Decca Records	Τόμος 5 της σειράς The World of the Great Classics
1972	Τζορτζ Ραφτ	London Festival Orchestra	Στάνλεϋ Μπλακ	Phase 4 Stereo SPC-21084
1973	Μία Φάροου	Συμφωνική Ορχήστρα του Λονδίνου	Αντρέ Πρεβέν	EMI, ASD 2935
1973	Άλεκ Μακκόουεν	Βασιλική Ορχήστρα Κονσέρτγκεμπάου (Ολλανδία)	Μπέρναντ Χάιτινκ	Philips Records, 6599 436	Και σε γερμανική έκδοση με αφηγητή τον βαρύτονο Χέρμαν Πρέυ.
1975	Βιβ Στάνσαλ	μουσικοί της ροκ περιλαμβανομένων των Γκάρι Μουρ, Φιλ Κόλινς, Μπράιαν Ίνο, Κόζι Πάουελ, Άλβιν Λι και Τζούλι Ντρίσκολ		Esoteric Recordings (επανακυκλοφόρησε remastered το 2021)	Ανακοινώθηκε ως «ροκ εκδοχή» του έργου
1975	Hermione Gingold	Φιλαρμονική Ορχήστρα της Βιέννης	Καρλ Μπεμ	Deutsche Grammophon	Η αρχική, γερμανική έκδοση είχε αφηγητή τον Καρλχάιντς Μπεμ, ενώ η γαλλική τον Ζαν Ρισάρ.
1978	Ντέιβιντ Μπόουι	Ορχήστρα της Φιλαδέλφειας	Γιουτζήν Όρμαντυ	RCA Red Seal
1984	Ντάντλεϊ Μουρ, Τέρυ Γουόουγκαν	Boston Pops	Τζων Γουίλιαμς	Philips	Η αμερικανική έκδοση είχε αφηγητή τον Μουρ και η βρετανική τον Γουόουγκαν.
1984	Γουίλιαμ Φ. Μπάκλυ	Φιλαρμονική Ορχήστρα του Λουξεμβούργου	Λέοπολντ Χάγκερ	Proarte Digital Records
1986	Ιτζάκ Πέρλμαν	Φιλαρμονική Ορχήστρα του Ισραήλ	Ζούμπιν Μέτα	EMI
1987	Αντρέ Πρεβέν	Βασιλική Φιλαρμονική Ορχήστρα	Αντρέ Πρεβέν	Telarc, CD 80126
1987	Λίνα Προκόφιεφ	Βασιλική Εθνική Ορχήστρα της Σκωτίας	Νέεμε Γιάρβι	Chandos Records, ABRD 1221	Η Λίνα Προκόφιεφ ήταν η πρώτη σύζυγος του Σεργκέι Προκόφιεφ.
1989	Κρίστοφερ Λι	Αγγλική Ορχήστρα Εγχόρδων	σερ Γεχούντι Μενουχίν	Nimbus Records
1989	σερ Τζων Γκίλγκουντ	Ορχήστρα της Ακαδημίας Μουσικής και Δραματικής Τέχνης του Λονδίνου	Ρίτσαρντ Σταμπ	Virgin Classics
1990	Στινγκ	Ορχήστρα Δωματίου της Ευρώπης	Κλαούντιο Αμπάντο	Deutsche Grammophon	CD, EAN 0028942939622. Αυτή η εκτέλεση έγινε το 1993 το σάουντρακ της τηλεοπτικής παρουσιάσεως Peter and the Wolf: A Prokofiev Fantasy. Η ιταλική έκδοση έχει ως αφηγητή τον Ρομπέρτο Μπενίνι (EAN 0028942939424).
1991	Τζακ Λέμον	Ορχήστρα του Φεστιβάλ της Πράγας	Πάβελ Ούρμπανεκ	Delta/Laserlight	CD, EAN 0018111538626
1994	Πάτρικ Στιούαρτ	Ορχήστρα της Εθνικής Όπερας της Λυών	Κεντ Ναγκάνο	Erato
1996	Μπεν Κίνγκσλεϊ	Συμφωνική Ορχήστρα του Λονδίνου	σερ Τσαρλς Μακέρας	Cala Records
2000	Ντέιβιντ Ατένμπορο	Φιλαρμονική του BBC	Γιαν Πασκάλ Τορτελιέ	BBC Music	για το BBC Music Magazine (δόθηκε σε CD ένθετο στο τεύχος Ιουνίου 2000)
2001	Σάρον Στόουν	Ορχήστρα του Σαιν Λιουκ (Νέα Υόρκη)	Τζέιμς Λιβάιν	Deutsche Grammophon	ως μέρος του A Classic Tale: Music for Our Children (289 471 171–72, 2001)
2003	Αντόνιο Μπαντέρας, Σοφία Λόρεν	Ρωσική Εθνική Ορχήστρα	Κεντ Ναγκάνο	PENTATONE	Αφήγηση στην ισπανική γλώσσα
2003	Μιχαήλ Γκορμπατσόφ, Μπιλ Κλίντον, Σοφία Λόρεν	Ρωσική Εθνική Ορχήστρα	Κεντ Ναγκάνο	PENTATONE, PTC 5186011	Κυκλοφόρησε με τον τίτλο Wolf Tracks and Peter and the Wolf. Η Λόρεν αφηγήθηκε το Ο Πέτρος και ο λύκος, ο Κλίντον αφηγήθηκε το Wolf Tracks (μια σύνθεση του Jean-Pascal Beintus με κείμενο του Walt Kraemer) και ο Γκορμπατσόφ αφηγήθηκε την Εισαγωγή, το Ιντερμέδιο και τον Επίλογο. Ο δίσκος κέρδισε το Βραβείο Grammy 2004 για το Καλύτερο άλμπουμ με πεζό λόγο για παιδιά.
2007	Μάικλ Γιορκ	Συμφωνική Ορχήστρα του Φορτ Γουόρθ	Miguel Harth-Bedoya
2015	Άλις Κούπερ	Ομοσπονδιακή Ορχήστρα Νέων (Bundesjugendorchester) της Γερμανίας	Alexander Shelley	Deutsche Grammophon
2015	Ντέιβιντ Τένναντ	The Amazing Keystone Band		Le Chant du Monde
2021	Βαϊόλα Ντέιβις	Φιλαρμονική του Λος Άντζελες	Γουστάβο Ντουντάμελ		Κλιπ στο YouTube

Μεταφορές

Ο Πέτρος και ο λύκος έχει μεταφερθεί πάμπολλες φορές στον κινηματογράφο, την τηλεόραση, στο μουσικό θέατρο και το μπαλέτο. Μερικές από αυτές τις μεταφορές είναι οι εξής:

Μια θεατρική παραγωγή του έργου το 2007 στο Τορόντο του Καναδά

• Ο Πέτρος και ο λύκος (1946), μικρού μήκους ταινία κινούμενων σχεδίων του Γουώλτ Ντίσνεϋ, που παίχθηκε στους κινηματογράφους ενσωματωμένη ως μέρος της μεγάλου μήκους ταινίας Μουσική και Χαρά. Το επόμενο έτος παίχθηκε συνοδεύοντας μια επανέκδοση της ταινίας Φαντασία, ενώ τη δεκαετία του 1990 κυκλοφόρησε και τελείως ανεξάρτητα σε οικιακή βιντεοκασέτα.^[14] Αφηγητής είναι ο Στέρλινγκ Χόλογουεϊ. Υπάρχουν αλλαγές σε σχέση με το πρωτότυπο: τα μικρά ζώα έχουν ονόματα (το πουλάκι λέγεται Σάσα, η πάπια Σόνια και η γάτα Ιβάν), το ίδιο και οι κυνηγοί (Μίσα, Γιάσα και Βλαντίμιρ), ενώ ο Πέτρος και τα ζωάκια γνωρίζουν από την αρχή ότι ένας λύκος βρίσκεται κοντά και ετοιμάζονται να τον πιάσουν. Στο τέλος, σε μια ολοκλήρωση του χολιγουντιανού «χάπι εντ», αποκαλύπτεται ότι η πάπια δεν είχε φαγωθεί από τον λύκο. Ο Ντίσνεϋ είχε συναντηθεί προσωπικά με τον Προκόφιεφ το 1938 στο Λος Άντζελες και από τότε είχε εμπνευσθεί αυτή τη δημιουργία.^[15][16]
• Το 1958 έγινε μια τηλεοπτική παρουσίαση του ABC, το «Ο Αρτ Κάρνεϊ συναντά τον Πέτρο και τον λύκο», με τον κωμικό ηθοποιό Αρτ Κάρνεϊ και τις μαριονέτες του Μπιλ Μπαιρντ.
• Ο Ρέυ Μπόλτζερ ήταν ο αφηγητής σε μια εκδοχή με αληθινά ζώα το 1981 σε σκηνοθεσία Νταν Μπέσι. Η μουσική παίχθηκε από την Ορχήστρα δωματίου της Σάντα Κρουζ.^[17][18]
• Το 1985 ο Άρνι Ζέιν χορογράφησε μια εκδοχή μπαλέτου με τη μουσική να έχει μεταφερθεί σε ύφος πανκ.^[19]
• Το 1995 το έργο γυρίσθηκε ως μια 45λεπτη τηλεταινία, που είναι μείγμα κινούμενων σχεδίων και ζωντανών ηθοποιών, σε σχεδιασμό του Τσακ Τζόουνς και σκηνοθεσία του George Daugherty. Αφηγήτρια είναι η Κίρστι Άλεϊ και παίζουν ο Λόιντ Μπρίτζες στον ρόλο του παππού και ο Ρος Μάλινγκερ στον ρόλο του Πέτρου.
• Το 2000 παρουσιάσθηκε με χαρακτήρες του Σουσάμι άνοιξε, αλλά με τον άσχετο τίτλο «Elmo's Musical Adventure».
• Το 2006, η Σούζι Τέμπλτον σκηνοθέτησε σε πολωνοβρετανική παραγωγή του Χιου Γουέλτσμαν το έργο με την τεχνική του stop-motion ως κινηματογραφική ταινία μικρού μήκους. Το ασυνήθιστο εν προκειμένω είναι η έλλειψη αφηγήσεως ή διαλόγων, καθώς η υπόθεση ιστορείται μέσα από τις εικόνες και τη μουσική.^[20] Η ταινία κέρδισε το Βραβείο «Cristal» και το Βραβείο Κοινού στο Διεθνές Φεστιβάλ Κινουμένων Σχεδίων του Ανσί^[21] το 2007, καθώς και το Όσκαρ καλύτερης ταινίας κινούμενων σχεδίων μικρού μήκους.

Παραπομπές

1. «New York Philharmonic Orchestra, Leonard Bernstein, Prokofiev, Tchaikovsky – Peter And The Wolf / Nutcracker Suite». Discogs. 1964. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουνίου 2014. 
2. Robinson, Harlow (10 November 1985). «Prokofiev's Peter and the Wolf is 50 Years Old». The New York Times. https://www.nytimes.com/1985/11/10/arts/prokofiev-s-peter-and-the-wolf-is-50-years-old.html. 
3. McSmith, Andy (7 Ιουλίου 2015). Fear and the Muse Kept Watch: The Russian Masters from Akhmatova and Pasternak to Shostakovich and Eisenstein Under Stalin. The New Press. σελ. 229. ISBN 9781620970799. 
4. «Boston Symphony Orchestra concert program, Subscription Series, Season 57 (1937-1938), Week 20 :: BSO Program Books». cdm15982.contentdm.oclc.org. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Φεβρουαρίου 2017. Ανακτήθηκε στις 5 Φεβρουαρίου 2024. 
5. Prokofiev, Sergei (1960). Shlifstein, S., επιμ. Autobiography, Articles, Reminiscences. Μτφρ. Prokofieva, Rose. The Minerva Group, Inc. (δημοσιεύτηκε 2000). σελ. 89. ISBN 0-89875-149-7. 
6. «Performance History Search». archives.bso.org. 
7. Elissa Blake: «Snaring a fresh audience using a cautionary tale», The Sydney Morning Herald, 23 Αυγούστου 2013
8. Morrison 2009, σελ. 46.
9. Morrison 2009, σελίδες 46–47.
10. «Scores – Prokofiev, Sergei – Prokofiev, Sergei / Peter and the Wolf, Op. 67 – Score and Parts – ID: 2444». New York Philharmonic Orchestra Archives. Ανακτήθηκε στις 2 Ιουνίου 2014. 
11. «Prokofiev's Peter and the Wolf – which recording is best?» από τον Jeremy Nicholas, Gramophone, 14 Ιανουαρίου 2015
12. «Peter and the Wolf, Op. 67. audio recording». Columbia Masterworks Records, Internet Archive. Ιούλιος 1941. 
13. «Walt Disney's Peter and the Wolf on Records». cartoonresearch.com. 30 Ιουνίου 2020. Ανακτήθηκε στις 9 Απριλίου 2021. 
14. «The Big Cartoon Database: Make Mine Music». Bcdb.com. 20 Απριλίου 1946. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 29 Ιουλίου 2012. Ανακτήθηκε στις 1 Ιουλίου 2011. 
15. «1957 Disney TV introduction». Peter and the Wolf. 1957. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 21 Δεκεμβρίου 2021. 
16. Anthony Linick (2008). The Lives of Ingolf Dahl. Author House. σελ. 294. 
17. Peter and the Wolf. Ανακτήθηκε στις 1 Μαΐου 2020 – μέσω worldcat.org. 
18. «Peter and the Wolf». pyramidmedia.com. Ανακτήθηκε στις 1 Μαΐου 2020. 
19. Banes, Sally (1987). Terpsichore in Sneakers: Post-Modern Dance. Wesleyan University Press. ISBN 978-0-8195-6160-2. 
20. «Breakthru Films». 7 Φεβρουαρίου 2007. Αρχειοθετήθηκε από το πρωτότυπο στις 7 Φεβρουαρίου 2007. 
21. Annecy 2008 Festival, 2007 Award Winning Films. Annecy.org. Retrieved on 1 July 2011.

Πηγές

• Morrison, Simon (2009). The People's Artist – Prokofiev's Soviet Years. Νέα Υόρκη: Oxford University Press. ISBN 978-0-19-975348-2. 

Εξωτερικοί σύνδεσμοι

Commons logo

Τα Wikimedia Commons έχουν πολυμέσα σχετικά με το θέμα    Ο Πέτρος και ο λύκος

• Παρτιτούρες του έργου στο International Music Score Library Project
• «Ποια ηχογράφηση του έργου είναι καλύτερη;», περιοδικό Gramophone
• Ο Πέτρος και ο λύκος στο Μπρούκλιν (Δεκέμβριος 2008)
• Breakthrough Films' claymation adaptation (2006) στο Wayback Machine (αρχειοθετήθηκε 9 May 2008)
• Michael Biel: «Οι ηχογραφήσεις του Peter and the Wolf» Αρχειοθετήθηκε 2022-05-25 στο Wayback Machine. στο περιοδικό Three Oranges, No. 12, Νοέμβριος 2006, Serge Prokofiev Foundation