Azkarate (udalerria)

Artikulu hau Nafarroa Behereko udalerriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Azkarate».

Azkarate
Nafarroa Beherea, Euskal Herria
Irulegiko Arnoko mahastiak, udalerriko gainetan
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Beherea
Eskualdea	Baigorri-Ortzaize
Administrazioa
Estatua	Frantzia
Eskualdea	Akitania Berria
Departamendua	Pirinio Atlantikoak
Elkargoa	Euskal Hirigune Elkargoa
Barrutia	Baiona
Kantonamendua	Euskal Mendialdea
Izen ofiziala	Ascarat
Auzapeza (2020-2026)	Philippe Etchenique (independente)
Posta kodea	64220
INSEE kodea	64066
Herritarra	azkaratear
Kokapena
Koordenatuak	43°10′13″N 1°15′18″W / 43.1703°N 1.255°W / 43.1703; -1.255
Azalera	5,82 km^2
Garaiera	120-446 metro
Distantzia	2,2 km (Donibane Garazitik)
Demografia
Biztanleria	316 (2018:  5)
Dentsitatea	55,67 biztanle/km²
Zahartzea[1]	% 14,26
Ugalkortasuna[1]	‰ 36,07
Ekonomia
Jarduera[1]	% 70,43 (2011)
Desberdintasuna[1]	% -6,86 (2011)
Langabezia[1]	% 4,3 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 51,27 (2010)
Erabilera	% 19,21 (2011)
Datu gehigarriak
Sorrera	1792 (independentzia)

Azkarate^[2][a] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Beherea lurraldean kokatuta. Baigorri-Ortzaize eskualdean dago, Donibane Garazi hiriburutik 2,2 kilometrora. Altuera 120 eta 446 metro artekoa da, eta 5,82 km²-ko azalera hartzen du. 2018. urtean 316 biztanle zituen.

Bertako biztanleak azkaratearrak dira.

Izena

Azkarate beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• frantsesez: Ascarat ("azkagá" ahoskatua)^[3]
• gaztelaniaz: Azcárate ("aθkárate" ahoskatua)^[4]

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:

• Ascarat (1106)^[5]
• Escarat (1300)^[5]
• Azcarat (1350)^[5]
• Atzcarat (1366)^[5]
• Azquarat (1413)^[5]
• Axcarat (1513)^[6]
• Axcarate (1621)^[7]
• Sanctus Julianus d'Ascarat (1763)^[8]

Etimologia

Jean-Baptiste Orpustanek dio Azkarate toponimoa aitz ("haitz") eta garate ("toki garaia"), hau da, "haitzezko toki garaia", hitzek osatzen dutela.^[5]

Beste toponimoak

Xubitoa Azkarate eta Anhauzeko bazter herrixka da, 1863an "dictionnaire topographique Béarn-Pays basque" hiztegi topografikoak aipatzen duena.^[6]

Jauregia Nafarroako Erresumaren manupeko etxe bat zen, 1863eko hiztegi horrek dioenez.^[6]

Geografia

Azkarate Beherobiko ibarran dago.

Mugakideak

Ingurune naturala

Errobi ibaiaren ertzean dago kokaturik udalerria. Udalerriko lurretatik igarotzen da, halaber, Errobira isurtzen den Arnegiko Errobi.

Klima

Datu klimatikoak (Irulegi, 1981-2010)
Hila	Urt	Ots	Mar	Api	Mai	Eka	Uzt	Abu	Ira	Urr	Aza	Abe	Urtekoa
Erregistraturiko tenperatura maximoa (°C)	24.8	27.0	30.0	32.6	35.0	40.0	41.0	42.0	39.2	34.0	27.0	26.0	42.0
Batez besteko tenperatura maximoa (°C)	11.9	12.9	15.6	17.1	20.8	23.7	25.9	26.2	24.4	20.5	15.2	12.5	18.9
Batez besteko tenperatura (ºC)	7.5	8.0	10.3	11.7	15.2	18.2	20.3	20.5	18.3	15.3	10.6	8.3	13.7
Batez besteko tenperatura minimoa (°C)	3.0	3.2	5.0	6.4	9.7	12.7	14.7	14.8	12.3	10.1	6.0	4.0	8.5
Erregistraturiko tenperatura minimoa (°C)	-15.4	-10.5	-9.5	-3.2	-0.2	2.8	5.8	4.0	2.0	-2.5	-8.5	-9.8	-15.4
Batez besteko prezipitazioa (mm)	146.0	129.8	124.7	139.3	106.9	77.0	65.6	76.1	92.5	112.1	164.8	153.4	1398.2
Prezipitazio maximoa 24 ordutan (mm)	96.7	115.5	128.9	78.8	70.1	66.2	103.2	80.3	69.3	88.1	124.1	110.2	128.9
Iturria: Frantziako klimatologia zerbitzua[9]

Etxeak eta auzoak

• Herri Barnea
• Basaburu
• Oziarte
• Bentaberria
• Hirueta
• Harginxuria
• Bordda
• Ithurraldea
• Indartea
• Bidartea
• Uhaldea

Historia

Azkarateko herria Aldudeko ibarra osatzen zuen hamaika herrixketarik bat zen. Erdi Aroan, hamaika herri horiek ondoko hauek ziren: Anhauze, Sorhoeta, Donostei, Lasa, Irulegi, Urdoze, Leizparze, Okoze, Otikorene, Gernieta eta Azkarate, denak ibarraren iparraldean daudenak. Hegoaldea, berriz, geroxeago jendeztatu zen.

1023 inguruan Antso III.a Gartzeitzek Lupo Antso lehengusuarentzat Baigorriko Bizkonderria sortu zuen. Herrixkaren sortzea garai hortakoa da.^[10]

1792an udalerri independente gisa eratu zen.

Demografia

1793	1800	1806	1821	1831	1836	1841	1846	1851	1856	1861	1866	1872	1876	1881	1886	1891	1896	1901
334	260	279	369	402	441	440	445	403	340	375	354	360	353	350	354	346	412	338
1906	1911	1921	1926	1931	1936	1946	1954	1962	1968	1975	1982	1990	1999	2006	2011	2016	2018
350	354	321	323	355	353	348	325	274	283	282	294	294	275	280	315	318	318

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Ekonomia

Udalerriko ekonomiaren oinarria laborantza da, eta Irulegiko Arnoa jatorri-izendapena duen ardoa ekoizteko sor-markaren barruan dago.

Politika

Auzapezak

Hasiera	Amaiera	Auzapeza	Alderdia
1995	2020	Jean-Michel Galant	Euskal Herria Bai
2020	karguan	Philippe Etchenique
falta diren datuak osatu egin behar dira

Erakunde publikoak

2017ko urtarrilaren 1era arte, Azkarate Garazi-Baigorri herri elkargoaren kide zen. Une horretatik aurrera, sortu berria zen Euskal Hirigune Elkargoaren parte izatera pasa zen.^[11]

Garraioa

Euskal Hirigune Elkargoaren esku dagoko Car Express hiriarteko autobus sareak zerbitzatzen du herria. Guztira, line batek eskaintzen du zerbitzua.^[12]

Euskara

Joseph Irigaray^[13]: Euskal Herriko Ahotsak proiekturako egindako elkarrizketa^[14][15]

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Baigorriko ibarreko herri guztiak sailkatu zituen, mendebaldeko behe-nafarrera euskalkian, Arberoa eta Ortzaize ibarretan hitz egiten zena.^[16]

Koldo Zuazok, 2010ean, Azkaratek nafar-lapurtera euskalkian sailkatu zituen.^[17]

Azkaratear ospetsuak

• Piarres Narbaitz (1910-1984), idazle, historialari eta apaiza.
• Jean Irigarai (1937-), idazlea.
• Jean-Michel Galant (1953-), politikaria.
• Joxe Mari Auzmendi Matxain (1954-2020), euskarazko hezkuntzaren defendatzailea.

Irudiak

• 
  Pilotalekua
• 
  Done Julengo eliza
• 
  Baserri
• 
  Behorlegi mendia
• 
  Irulegiko arnoaren mahatsak

Oharrak

1. /as̻kaʁ̞ate/ ahoskatua (laguntza)

Erreferentziak

1. ↑ Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
2. Euskaltzaindia. 122. araua: Nafarroa Behereko herri izendegia. .
3. Jobbé-Duval, Brigitte. (2009). Dictionnaire des noms de lieux des Pyrénées-Atlantiques. Archives & Culture ISBN 978-2-35077-151-9. PMC 466662204. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
4. Gran Enciclopedia de Navarra | AZCÁRATE. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
5. ↑ Orpustan, Jean-Baptiste. (2006). Nouvelle toponymie basque : noms des pays, vallées, communes et hameaux historiques de Labourd, Basse-Navarre et Soule. (Éd. entièrement rev. et corr. argitaraldia) Presses universitaires de Bordeaux ISBN 2-86781-396-4. PMC 72757865. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
6. ↑ (Frantsesez) Raymond, Paul. (1863). Dictionnaire topographique du département des Basses-Pyrénées. Impr. impériale (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
7. Don Jose Yanguas Miranda jaunek argitaratu izenak
8. Pirinio Atlantikoetako artxiboak
9. Irulegiko estazioko balio klimatologikoak. Frantziako Gobernua (Noiz kontsultatua: 2020-08-24).
10. Orpustan, Jean-Baptiste. (2000). Les noms des maisons médiévales en Labourd, Basse Navarre et Soule. Izpegi ISBN 978-2-909262-23-9..
11. Instituzioaren behar gorria. 2015eko urriaren 11. Argia.com
12. (Frantsesez) «Ipar Euskal Herriko TXIK TXAK sarea: garraio publikoaren gorakada handia hilabetean.» France Bleu 2019-10-21 (Noiz kontsultatua: 2021-04-22).
13. «Irigaray, Joseph - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2019-01-02).
14. «Ahotsak.eus, Euskal Herriko hizkerak eta ahozko ondarea» www.ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-16).
15. «Bizkaitarrekin gazteleraz Iparraldeko artzainek - Ahotsak.eus» ahotsak.eus (Noiz kontsultatua: 2018-10-16).
16. Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
17. Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

Ikus, gainera

• Baigorri-Ortzaize
• Nafarroa Beherea

Kanpo estekak