Beatriz Diákoa

Beatriz Diákoa
Irudi gehiago
Bizitza
Jaiotza	Montélimar, c. 1175
Lehen hizkuntza	antzinako okzitaniera
Heriotza	Proventza, 1212 (71/72 urte)
Hezkuntza
Hizkuntzak	antzinako okzitaniera
Jarduerak
Jarduerak	Trobairitza, poeta, idazlea eta musikagilea
Mugimendua	trobadore eta trobairitzen poesia

Beatriz Diákoa edo Isoarda Diákoa, Diáko kondesa (Montélimar inguruan, c. 1175 - Proventza, 1225), trobairitz edo emakume trobadore taldeko ezagunena izan zen (musika laikoa konposatzen zuten XII. eta XIII. mendeetan). ^{[1] [2]} Isoardo II.a Diako kondearen alaba zen (Drôme departamentuko hiria da Dia).

Testuinguru soziala: Trobadoreak

Beatriz Diákoa sortu zen testuinguru historikoa XI. eta XII. mendeetako gaur egungo Frantziako lurraldea izango litzateke. Sistema sozio-politiko feudala eta jaurgo sistema ziren nagusi garai hartan. Maitasun-gorteen garaia ere izan zen (maitasun kortesarekin zerikusia duena). Maitasun-gorte hauetan trobadoreek musika eta poesia interpretatzen zuten. Hori horrela, Europa guztiko jaunen gorteetan zabaldu zen, batez ere, Frantziako hegoaldean, alegia, Okzitanian. Ondorioz, mota honetako lanetan hizkuntzarik erabiliena Okzitaniera zen.

Trobadoreak gehienetan nobleak ziren. Maitasun abestiak eta beste gai batzuetako kantuak konposatzen eta abesten zituzten (kritika politikoa adibidez), baina ez ziren konpositore izatetik bizi. Juglareek, aldiz, ez zuten abesten, baizik eta testuak buruz ikasten zituzten eta lurraldean zehar bidaiatzen zuen alderrai, horiek errezitatuz. Juglarea, beraz, aktore eta interpretea zen, eta mimika eta dramatizazioa ere erabiltzen zituen.

Maila artistikoan cansó edo kantuak konposatzen zituzten trobadoreek, konposizio hauek hiru zati zituzten: alde batetik, trobadoreak bere bizitza narratzen zuen; bigarren zatian, poema zergatik konposatu zuen esaten zuen eta, azkenik, poema bera abesten zuen. Estiloari dagokionez, nagusiki bereizten ziren trova leve deitua (konposizio sinplea, denek ulertzeko modukoa) eta trova hermetikoa (zeinak forma eta kontzeptuak konplexuagoak diren).^[3]

Mota honetako konpositore emakume trobadore talde txiki bat egon zen trobairitz deituak. Maitasunaren sentimendurik sakonenak adierazi nahi izan zituzten haien lanetan eta, nahiz historiografiak ahaztu egin dituen askotan, haien konposizio batzuen aberastasun musikal eta poetikoa gizonezko trobadoreena bezain ona izan zen. Hau da Beatriz Diákoaren kasua ^[4].

Bizitza

Beatriz Diákoa 1140. urte inguruan jaio zen. Iturri batzuen arabera Isoardo II.a Diáko kondearen alaba izan zen. Beste batzuen ustez, aldiz, Viennois Dofinerrian jaio zen eta Guiges IV.aren alaba zen. Bigarren teoria hau egiazkoa bada, Diáko kondesa izena hartuko zukeen Gillen I.a Poitierskoarekin ezkontzean, eskualdean jabetzak baitzituen.

Beatriz Diákoa ezagunagoa da Diáko kondesa izenez. Iturriak urriak izan arren, badago bere bizitza jasotzen duen vita bat: "Diako kondesa Gillen Poitierskoren emaztea izan zen, andre ederra eta ona. Rimbaud Orangekoaz maitemindu zen eta abesti eder asko egin zituen hari buruz".

Testu honetatik ondorioztatu da Gillen Poitierskoarekin ezkondu zela, baina Rimbaud Orangeko trobadorearekin maitemindu zela.^[5]

Lana

Beatrizen poema asko flauta baten musikaz laguntzen ziren. Bere konposizioetatik bost iritsi zaizkigu guregana. ^{[1] [6]}

Bere eskuizkribuak, olerkiak eta kantak Frantzia eta Italia iparraldetik zabaldu ziren, beraz, bere garaian oso ezaguna eta famatua izan zela uste da.

A chantar m'er de qu'eu non volria da idazle emakumezko batek egindako troba lan bakarra, bere musika oso-osorik iraun duena. ^[7] A chantar okzitanieraz idatzita dago eta haren musika Le manuscript di roi liburuan gorde da bakarrik, eta 1270. urte inguruan kopiatutako abesti bilduma bat da, Luis IX.aren anaia Carlos de Anjou-rentzat zena. ^[8]

Bere poemak gordetzen dira: ^[9]

• Ab joi et ab young m'apais
• Chantar m'er de qu'ieu non volria
• Atsegin handiz idatzi duzu
• End ioi me don'alegranssa

"A chantar m'er de so qu'eu no volria"

A chantar m'er de so qu'ieu non volvria,

Tan me rancur de lui cui sui amia,

Car ieu l'am mais que nuilla ren que sia:

Vas lui no .m val merces ni cortesía

Ni ma beltatz ni mos pret ni mos sens,

C'atressi .m sui enganad'e trahïa

Com degr 'esser, s'ieu fos desavinens.

D'aisso.m conort car anc.non fi faillenssa,

Amics, vas vos per nuilla captenenssa,

Anz vos am mais non fetz Seguis Valenssa,

E platz mi mout quez eu d'ámar vos venssa,

Lo mieus amics, car etz lo plus valens;

Mi faitz orguoill en ditz et en parvenssa,

E si etz francs vas totas autras gens.

Be .m meravill com vostre cors s'orguoilla

Amics, vas me, pre qu'ai razon qu'ieu .m duoiilla;

Non es ges dreitz c'autr'amors vos mi tuoilla

Per nilla ren qu'ie .us diga ni acuoilla;

E membre vos cals fo .l comenssamens

De nostr'amor! Ja Dompnedieus non vuoilla

Qu'en ma colpa sia .l departimens.

Proesa grans qu'el vostre cors s'aizina

E lo rics prtez qu'avetz m'en ataïna,

C'una non sai, loindana ni vecina,

Si vol amar, vas vos non si'aclina;

Mas vos, amics, etz ben tan conoissens

Que ben devetz conoisser la plus fina,

E membre vos de nostres covinens.

Valer mi deu os pret e mos partages

E ma beltatz e plus mos fis cratges,

Per qu'ieu vos mandad lai on es vostr' Estatges

Esta chansson que me isa messatges:

leu vuoill saber, lo mieus bels amics gens,

Per que vos m'etz tanta fers ni tant salvatges,

Non sai, si s'es orguoills o maltalens.

Mas aitan plus vuoill li digas messatges,

Qu'en trop d'orguoills o ant gran dan maintas gens.

Sinbolo modernoan kantatzeko , lehenengo bertsioa bakarrik.

Abesti honek erantzunik gabeko maitasunaren mina islatzen du, nahiz eta hitz oso neurtuak erabili, egileak, ziurrenik, bere lagunak baztertua izateagatik sortutako hutsunea eta etsipena islatu nahi baitzituen. Gutun gisa dago idatzita.

''Fin ioi me don 'alegranssa''

Fin ioi me don' alegranssa,

Per qu'en chan plus gaiamen,

E non m'o teing a pensanssa,

Ni a nengun penssamen,

Car sai que son a mo dan

Fals lauzengier e truhán,

E lor mals diz non m'esglaia:

Anz en son dos tanz plus gaia.

Em mi nom an ges fianssa

Li lauzengier mal dizen,

C'om non pot aver honranssa

Qu'a ab els acordamen;

Qu'ist son d'altrestal sembaln

Com la niuols que s'espan

Qu.l solels en pert sa raia,

Per qu'eu non am gent savaia.

E vos, gelos mal parlan,

No .s cuges que m,an tarzan,

Que iois e iovenz no .m plaia,

Per tal que dols vos deschaia.

Maitasun poema baten aurrean gaude, pasio sentimentuak sortzen zion egilearen zoriona islatzen du. Ausarta eta kementsua da, maitasunaren poza bere zainetatik doalako.

''Estat ai grau cossirier''

Estat ai en greu cossirier

Per un cavallier qu'ai agut,

E vuoil sia totz tenps saubut

Cum ieu l'ai amat a sobrier;

Ara vei qui'eu sui trahida

Car ieu non li donei m'amor,

Don ai estat en gran error

En lieig e quand sui vestida.

Ben volria mon cavallier

Tener un ser en mos bratz nut,

Qu'el s'en tengra per erubut

Sol qu'a lui fezes cosseillier;

Car plus m'en sui abellida

Non fetz Floris de Blancheflor:

leu l'autrei mon cor e m'amor

Mon sen, mon huoills e ma vida.

Bels amics avinens e bos,

Cora.us tenrai en mon poder?

E que jagues ab vos un ser

E qu'ie.us des un bais amoros;

Sapchatz, gran talan n'auria

Qu'ie.us tengues en luoc del marit,

Ab so que m'aguessetz plevit

De far tot so qu'ieu volria.

Bere lanik ospetsuena da, egile sentsual, errealista eta ausarta erakusten digu. Esaten duenaren amaiera azpimarratu dezakegu "Jakizu senarraren lekuan zu izateko desio handia izango nukeela, baldin eta egin nahi dudan guztia egiten lagako bazenit". Modu honetan, emakume isil eta neurritsuaren irudiarekin apurtzen du.

''Ab joi et ab joven m'apais''

Ab joi et ab joven m'apais,

E jois e jovens m'apaia,

Que mos amics es lo plus gais,

Per qu'ieu sui coindet'e guaia;

E pois ieu li sui veraia,

Bei.s taing qu'el me sia verais,

Qu'anc de lui amar non m'en estrias

Ni ai cor que m'en estraia.

Mout mi plai, quar sai que val mais

Cel qu'ieu plus decir que m'aia,

E cel que premiers lo m'atrais

Dieu pret que gran joi l'atraia;

No.l creza, fors cel qui retrais

C'om cuoill maintas vetz los balais

Ab qu'el mezeis se balaia.

Dompna que en bon pret s'enten

Deu ben pausar s'entendenssa

En un pro cavalier valen,

Pois qu'ill conois sa valenssa,

Que l'aus amar a presenssa;

Que dompna, pois am'a presen,

Ja pis li pro ni li valen

Non dirant mas avinenssa.

Qu'ieu n'ai chausit un pro e gen,

Per cui pret meillur'e genssa,

Larc et adreig e conoissen,

On es sens e conoissenssa

Pret it quem'aia crezenssa,

Ni om no.l puosca far crecen

Qu'ieu fassa vas lui faillimen,

Sol non trob en lui faillensa.

Amics, la vostra valenssa,

Sabon li pro e li valen,

Per qu'ieu vos quier de mantenen,

Si.us pali, vostra mantenenssa. ^[10]

Berriro ere pasioaren eta ausardiaren kantua da, inbidia zutenen ikuspegi moralista erasotzen du eta askatasun sentimentua azpimarratzen du.

Erreferentziak

1. ↑ Sackler Center for Feminist Art, Dinner Party datu-basea. Brooklyn Museum
2. Schulman. Erdi Aroko 500-1300 Errenazimentua.
3. Trovador. (Noiz kontsultatua: 2018-05-16).
4. La trovadora Beatriz de Día (1140-1175). (Noiz kontsultatua: 2018-05-16).
5. Beatriz de Dia. (Noiz kontsultatua: 2018-01-31).
6. Troubadour Musika Musika Entziklopedia.
7. Elizabeth Aubrey. "Comtessa de Dia", Grove Music Online .
8. Pendle, Karin. Emakumeak eta musika: historia.
9. Paden, William D.. (2016). The Voice of the Trobairitz Perspectives on the Women Troubadours. University of Pensilvania.
10. Delgado Suárez, Rosario. Breve estudio en torno a la "Condesa de Dia". .

Kanpo estekak

• Transkribatutako poemak eta horietako bakoitzaren deskribapen sakonagoa
• Bere abestiak:
  • A chantar m'er de so qu'eu no volria
  • Ab joi et ab young m 'apais
  • Estat ai greu cossirier
  • Fin ioi me don' alegranssa