Behorlegi

Artikulu hau Nafarroa Behereko udalerriari buruzkoa da; beste esanahietarako, ikus «Behorlegi (mendia)».

Behorlegi
Nafarroa Beherea, Euskal Herria
Behorlegi herria, eta atzean izen bereko mendia
Bandera Armarria
Kokapena
Herrialdea	Euskal Herria
Lurraldea	Nafarroa Beherea
Eskualdea	Garazi
Administrazioa
Estatua	Frantzia
Eskualdea	Akitania Berria
Departamendua	Pirinio Atlantikoak
Elkargoa	Euskal Hirigune Elkargoa
Barrutia	Baiona
Kantonamendua	Euskal Mendialdea
Izen ofiziala	Béhorléguy
Auzapeza (2014-2026)	Pascal Néguelouart (independente)
Posta kodea	64220
INSEE kodea	64107
Herritarra	behorlegitar
Kokapena
Koordenatuak	43°07′43″N 1°07′07″W / 43.1286°N 1.1186°W / 43.1286; -1.1186
Azalera	20,58 km^2
Garaiera	299-1267 metro
Distantzia	13,1 km (Donibane Garazitik)
Demografia
Biztanleria	73 (2018:  0)
Dentsitatea	3,64 biztanle/km²
Zahartzea[1]	% 12,98
Ugalkortasuna[1]	‰ 37,69
Ekonomia
Jarduera[1]	% 73,81 (2011)
Desberdintasuna[1]	% 7,27 (2011)
Langabezia[1]	% 0 (2013)
Euskara
Euskaldunak	% 79,17 (2010)
Erabilera	% 54,82 (2011)

Behorlegi^[2][a] Euskal Herriko udalerri bat da, Nafarroa Beherea lurraldean kokatuta. Garazi eskualdean dago, Donibane Garazi hiriburutik 13,1 kilometrora. Altuera 299 eta 1 267 metro artekoa da, eta 20,58 km²-ko azalera hartzen du. 2018. urtean 73 biztanle zituen.

Bertako biztanleak behorlegitarrak dira.

Hergarai ibarreko hiriburua da.

Izena

Behorlegi beste hizkuntza batzuetan ere ezagutzen da, hala nola:

• frantsesez: Béhorléguy ("behorlegí" ahoskatua)^[3]

Gainera, toponimoa hainbat modutan agertu da historian zehar:

• Beorrleguy (1284)^[4]
• Behorleguy (1284)^[4]
• Beorrlegui (1614)^[4]
• Beorlegui (1614)^[4]
• Vehorlegui (1614)^[4]
• Notre-Dame de Béhorléguy (XVII. mendea)^[5]

Etimologia

Jean-Baptiste Orpustanek dio Behorlegi toponimoa behor eta egi (kokapena adierazten duen atzizkia), hau da, "behorretako tokia", hitzek osatzen dutela.^[6]

Geografia

Behorlegi Hergarai ibarran dago.

Mugakideak

Ingurune naturala

Herritik gertu, Zuberoako bidean, Behorlegi mendia (1 265 m) dago, euskal mendizaletasunaren ikonoetako bat. Hegoaldeko mendizaleek "Iparraldeko Txindokia" deitzen diote. Erraldoi eder honek Hergarai ibarrak menperatzen ditu, eta Arbailako mendikatearen tontorretako bat da.

Etxeak eta auzoak

• Herria
• Intxazindaga
• Ihidoia
• Urondoa
• Lekunberrikoborda
• Etxebarnea
• Etxeparea
• Lekunaga
• Etxeberriborda
• Elhorta
• Landerreko Etxola
• Iphastoloko Etxola

Behorlegiko etxeak

• Etxebertzea
• Intxazendaga
• Irigaraia
• Indartea
• Ospitalia
• Lopistegia
• Bordato
• Irigoien
• Goienetxea
• Aroztaldia
• Agerria
• Intxauspia
• Etxeberria
• Harizpia
• Jauregiberria
• Lakoa
• Etxeparea
• Iribarnia
• Jauregia
• Erreintaenia
• Iribarnegaia
• Irola
• Salaberria
• Ihidoia
• Etxebarnia
• Borderia
• Organbidea
• Urondoa
• Etxepareborda
• Etxeberriborda
• Lekunberriborda
• Artizarra
• Barbaraenia
• Etxegoinalde

Historia

Hergarai ibarra, Behorlegi buru zuela, 1391n Karlos III.a Nobleak, Nafarroako erregeak, baronia bihurtu zuen, Lurdako gazteluko gobernaria zen Joanes Biarnokoaren alde, erregearen arreba batekin ezkondu zena.

Demografia

1793	1800	1806	1821	1831	1836	1841	1846	1851	1856	1861	1866	1872	1876	1881	1886	1891	1896	1901
199	176	205	213	257	248	229	231	234	256	239	227	210	186	180	179	180	181	160
1906	1911	1921	1926	1931	1936	1946	1954	1962	1968	1975	1982	1990	1999	2006	2007	2008	2013	2018
158	148	148	143	145	147	155	139	135	121	112	91	72	72	74	74	74	75	73

Grafiko hau ezin da une honetan ikusi, software arazo bat dela eta. Lanean ari gara ahalik eta lasterren grafikoak berriro erakutsi ahal izateko.

Ekonomia

Udalerriko ekonomiaren oinarria laborantza da.

Politika

Auzapezak

Hasiera	Amaiera	Auzapeza	Alderdia
1792	1800	Pierre Etxalux
1800	1826	Jean Jauregi
1826	1835	Jean Berzetxe
1835	1848	Jean Lopistegi
1848	1871	Pierre Çubiat
1871	1876	Guillaume Irigoin
1876	1881	Charles Jauregito
1881	1884	Jean Jauregi Etxegoin
1884	1888	Charles Jauregito
1888	1892	Jean Irigoin
1892	1918	Charles Jauregito
1918	1925	Jean Çubiat
1925	1947	Bertrand Jauregito
1947	1983	Jean Çubiat
1983	2002	Jean Unhassobiscay
2002	karguan	Anne-Marie Ibañez
falta diren datuak osatu egin behar dira

Erakunde publikoak

2017ko urtarrilaren 1era arte, Arnegi Garazi-Baigorri herri elkargoaren kide zen. Une horretatik aurrera, sortu berria zen Euskal Hirigune Elkargoaren parte izatera pasa zen.^[7]

Garraioa

Hergarai Bizik eskatutako Garraio Solidarioa zerbitzu presta dio udalerrian.^[8]

Euskara

Luis Luziano Bonapartek, 1869an, Garazi eskualdeko herri guztiak sailkatu zituen, Arnegi izan ezik, ekialdeko behe-nafarrera euskalkian, Amiküze eta Oztibarre eskualdetan hitz egiten zena.^[9]

Koldo Zuazok, 2010ean, Behorlegik nafar-lapurtera euskalkian sailkatu zituen.^[10]

Ondasun nabarmenak

• Jasokuntzeko eliza

Behorlegitar ospetsuak

• Mañex Zubiat (1848-1924), bertsolaria.
• Mattin Lerissa (1999), abeslaria.

Irudiak

• 
  Herriko sarrera
• 
  Sansalbatore kapera
• 
  Jasokuntzeko eliza
• 
  Baserria
• 
  Hilerria
• 
  Behorlegiko eliza eta mendia

Oharrak

1. /behoʁ̞leɣi/ ahoskatua (laguntza)

Erreferentziak

1. ↑ Euskal Herriari Begira. Udalbiltza.
2. Euskaltzaindia. 122. araua: Nafarroa Behereko herri izendegia. .
3. Jobbé-Duval, Brigitte. (2009). Dictionnaire des noms de lieux des Pyrénées-Atlantiques. Archives & Culture ISBN 978-2-35077-151-9. PMC 466662204. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
4. ↑ Orpustan, Jean-Baptiste. (2006). Nouvelle toponymie basque : noms des pays, vallées, communes et hameaux historiques de Labourd, Basse-Navarre et Soule. (Éd. entièrement rev. et corr. argitaraldia) Presses universitaires de Bordeaux ISBN 2-86781-396-4. PMC 72757865. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
5. (Frantsesez) Raymond, Paul. (1863). Dictionnaire topographique du département des Basses-Pyrénées. Impr. impériale (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
6. Orpustan, Jean-Baptiste. (2006). Nouvelle toponymie basque : noms des pays, vallées, communes et hameaux historiques de Labourd, Basse-Navarre et Soule. (Éd. entièrement rev. et corr. argitaraldia) Presses universitaires de Bordeaux ISBN 2-86781-396-4. PMC 72757865. (Noiz kontsultatua: 2021-05-17).
7. Instituzioaren behar gorria. 2015eko urriaren 11. Argia.com
8. Hergarai Bizi - Garraio Solidarioko zerbitzua
9. Luis Luziano Bonaparte. Carte des Sept Provinces Basques, montrant la delimitation actuelle de l´euscara, et ses divisions en dialectes, sous-dialectes et varietés, 1863.
10. Koldo Zuazo. El euskera y sus dialectos. Alberdania, 2010.

Ikus, gainera

• Garazi
• Nafarroa Beherea

Kanpo estekak