Berta Piñan

Berta Piñan


Q65938632 Itzuli

2019ko uztailaren 25a -
Bizitza
JaiotzaCangues d'Onís, 1963ko martxoaren 26a (61 urte)
Herrialdea Espainia
Lehen hizkuntzaasturiera
Hezkuntza
HeziketaOviedoko Unibertsitatea
Hizkuntzakgaztelania
asturiera
Jarduerak
Jarduerakidazlea, poeta eta politikaria
Jasotako sariak
Genero artistikoaolerkigintza
haur literatura

Berta Piñán Suárez (Cañu, Cangues d'Onís, 1963ko martxoaren 26a) asturiar idazle bat da, Gaztelania eta Literaturako irakasle jardunetan ibilitakoa. Gainera, Asturiar Hizkuntzaren Akademiako[1] kide osoa da eta 2019ko uztailaren 25az geroztik, Asturiasko Printzerriko Kultura, Hizkuntza Politika eta Turismo sailburua.[2][3]

Biografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Cangues d'Oníseko Institutuan ikasi zuen eta bertan irakasle izan zen urte batzuk beranduago.[4] 17 urterekin Oviedoko Unibertsitatean hasi zen ikasten, eta Filologia Hispanikoan lizentziatu zen.

Letren Fakultatean bizitako unibertsitate urteetan beste idazle gazte batzuekin harremanetan jarri zen, hala nola, Xuan Bello eta Antón Garcíarengana hurbildu zen. 1986an batera Adréi literatura-aldizkaria sortu zuten eta 1992ra arte elkarrekin zuzendu zuten.[5] Urte haietan, José Luis García Martínen Oliver literatura-solasaldira maiz joaten zen eta Asturiar Hizkuntzaren Akademiaren Lletres Asturianes eta Suplementos del Norte aldizkarietan bere idazkiak argitaratzen hasi zen.[6]

1985ean, Asturiar Hizkuntzaren Akademiaren Poesia Saria irabazi zuen, 1986an argitaratutako Al abellu les besties lanarekin. Bere olerkigintza-lanen artean, Vida privada nabarmendu beharra dago Asturiaseko poesia-saririk entzutetsuena irabazi baitzuen, hots,Teodoro Cuesta saria (1991).[7] Ondoren, Temporada de pesca (Trabe, 1998), Un mes (Trabe, 2003) eta Noches de fuego (1985-2002) (Trea, 2005), poema-sorta elebiduna, plazaratu zituen. 2008an, Valentziako Denes argitaletxeak Un mes i altres poemes (Jaume Subiranak itzulia) katalanezko antologia aurkeztu zuen.[8] 2010ean Piñanek La mancadura / El daño (2010) poema-liburua argitaratu zuen, gaztelaniaz eta asturieraz.[9]

John Christopherren (Les montañes blanques) eta Giuseppe Ungarettiren (Ventidós poemes) lanak asturierara itzuli ditu eta Notes de socilingüística asturiana (Llibros del Pexe, 1991) edo Alfaya (1989) bezalako saiakera lanak argitara eman ditu. Feminismoarekin lotura handi du Piñanek eta honen harira, Tres sieglos construyendo la igualdá: ¿Qué ye que ye'l feminismu? entsegua prestatu zuen 2003an. Bertan nerabe bati feminismoaren historia azaltzeko asmoa zuen Pablo Amargoren irudiekin. Halaber, bere alaba adoptiboari eskaini zion.[10]

2004ko Asturiasko Printzea Sarien banaketa-ekitaldian, Felipe printzeak Berta Piñánen Un mes (2003) liburuko Una casa poemaren lerro batzuk irakurri zituen. Horrela, fundazioak 20 urtez egindako lana nabarmendu nahi zuen bai eta eta Letizia Ortizek etorkizunean "zuhaitz horren zaintzan" izango lukeen garrantzia azpimarratu.

« "Llevantar una casa que seya como/un árbol, como Dafne crecer peles/sos rames, sentir les estaciones, la fueya/nuevo después de la ivernera, les frutes primeres/del veranu. Una casa que seya como un árbol/qu'aguante los rellampos, qu'escample/la pedrisca, qu'espante lloñe la ventolera xélido/del tiempu." [11][12] »

2005ean Piñánek La maleta al agua, kontakizun laburren bilduma eta bi poema argitaratu zituen emigrazioaren errealitate gordina agerian jartzeko. Bere narrazio-jardunean, haurrentzako literatura nabarmendu beharra dago: Lula, Lulina (1996), esparru honetako lehen lana edota Arroz, agua y maíz Pintar-Pintar argitaletxearekin (2009). Azken hau umeentzako poema-liburu sozial bat da eta 20 olerkitan hainbat herrialdetako haurren 20 istorio kontatzen ditu. Lan honi esker "María Josefa Canellada" saria irabazi zuen 2008an.[13] Urte horretan eta 2009an Asturiasko Kritikaren Saria jaso zuen, Asturiasko Idazleen Elkartearen eskutik, Asturiasko Haur eta Gazte Literatura modalitatean. Liburu sarituak Les coses que-y presten Fran (2008) eta L’estranxeru (2009) izan ziren eta 2012an Asturiar Letren Sari Kritikoa eskuratu zuen La mío hermana ye una mofeta narrazioari esker..[14][15] 2005etik 2011ra Asturiasko Printzearen Letren Sariaren epaimahaikide izan zen.[16]

Asturieraren ofizialtasunaren aldeko mugimenduan parte hartu du urte luzez. Izan ere, 2007ko azaroan, Conceyu Abiertu pola Oficialidák antolatutako ibilaldian esku hartu zuen eta José Ángel Hevia abeslariarekin batera komunikatua irakurri zuen manifestazioaren amaieran.[17] 2008ko maiatzaren 9an, Asturiar Hizkuntzaren Akademiaren kide oso izendatu zuten.[18]

Literatura-sorkuntzarekin batera, irakaskuntzan dihardu Piñánek. Gaztelania eta literatura irakaslea izan da Asturiasko eta Madrilgo zenbait institututan, batik bat Las Rozaseko Carmen Conde institutuan. Prentsan erreseinak eta literaturaren inguruko artikuluak aurkeztu ditu. Horrez gain, idazmen kreatiboari lotutako sorkuntzaren teoria eta praktikaren inguruan ikertzen du.

Ibilbide politikoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2019ko uztailaren 25etik, Asturiasko Printzerriko Kultura, Hizkuntza Politika eta Turismo sailburua da, Adrián Barbón sozialista asturiarraren gobernupean.[19]

Gaztelania erabiltzeko betebeharra

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

2019ko urriaren 1ean, Kultura, Hizkuntza Politika eta Turismo sailburu gisa egin zuen lehen hitzaldian asturieraz mintzatzeari ekin zionean, eten egin zuen Gloria Garcíak, batzordeko Alderdi Popularraren taldearen bozeramaileak. Gloria Garciak esan zuen ez zuela hizkuntza behar bezala menderatzen, nahiz eta hilabete batzuk lehenago sailburuaren poema bat irakurri zuen osoko bilkuran asturieraz. Aldi horretan Voxeko eledunak, Ignacio Blancok, guztiek uler zezaketen hizkuntz batean berba egiteko eskatu zuen, hala nola ingelesez.[20][21] Egoera horri lotuta, legebiltzarreko abokatuek gaztelania erabiltzea gomendatu zioten Piñáni, eta Batzar Nagusiko mahaiak sailburuari gaztelaniaz hitz egiteko eskatu zion. Egoera hori "iraingarria" zela esan zuen idazleak.[22]

Literatura-lana

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Berta Piñán eta Xuan Bello dira Surdimientuko bigarren belaunaldiko olerkigintzaren ordezkari nagusiak. Asturiera kultura-hizkuntza gisa berreskuratu eta duindu nahi duen mugimenduaren ikur bihurtu ziren.[23] Piñánen lana Asturiasko tradizio poetikoaren joera jarraitzen du.

Bere lana hainbat antologiatan jaso da: Xosé Boladoren Antoloxia poética del Surdimientu (1989), José Ángel Cillerueloren Nórdica, última poesía en asturiano (1994), Leopoldo Sánchez Torreren Las muyeres y los díes de la poesía contemporánea asturiana (1995) eta Helena Trejoren Antoloxía de muyeres poetes asturianes s.XX (2004).[24] [25][26]

Poesia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • 1986 Al abellu les besties (Academia de la Llingua Asturiana)
  • 1991 Vida privada
  • 1998 Temporada de pesca (Traba)
  • 2002 Un mes (Arg. Traba)
  • 2005 Noches de incendio (1985-2002) (Ediciones Trea). Elebiduna. Poemen antologia
  • 2008 Un mes i altres poemes (Denes). Katalanezko itzulpena
  • 2010 La mancadura / El daño (Ediciones Trea). Elebiduna

Prosa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • 1995 Muyeres que cuenten, emakumeek idatzitako narratibaren antología, María Teresa González, Carme Martínez, Esther Prieto, Lourdes Álvarez, Consuelo Vega, Berta Piñán eta Maite G. Iglesias (Trabe)
  • 1996 La tierra entero, 1998an gaztelaniara itzulia, "Toda la tierra" gisa. Hainbat edizio.
  • 2003 Antoloxía del cuentu triste Xuan Bello eta Roberto González-Quevedorekin. Publicaciones Ambitu.
  • 2005 La maleta al agua. Publicaciones Ámbitu.
  • 2007 En casa ayena. Gijongo Langileen Ateneoa
  • 2008 Textos literarios y contextos escolares, Agustín Fernández Paz, Juan Mata, Guadalupe Jover, Gustavo Bombini, Víctor Moreno, Manuel Rivas eta Gonzalo Mourerekin. Grao.

Haur eta gazteentzat

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • 1996 Berta Piñanen Luna lunila, Carmen Peñaren irudiekin.
  • 2005 El branu de Mirtya. Ámbitu.
  • 2007 Las cosas que le gustan a Fran. 2011n Asturieraz Les coses que-y presten a Fran.
  • 2007 El extranjero, Hotel Papel. L'Estranxeru (2009) Trabe.
  • 2009 Agua, arroz y maíz, Elena Fernándezen irudiekin. Pintar, pintar argitaletxea
  • 2011 Mi hermana es una mofeta (La mio hermana ye una mofeta), Francesca Assirelliren irudiekin.

Saiakerak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • 1991 Notes de Sociollingüistica Asturiana. Llibros del Pexes.
  • 1989 Alfaya Xuan Bellorekin (Material didaktikoa).
  • 2003 Tres sieglos construyendo la igualdá. Publicaciones Ámbitu. Pablo Amargoren irudiekin

Sariak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  • 1985: Asturiasko Hizkuntzaren Akademiaren Poesia Saria, Al abellu les besties lanarekin
  • 1991 Teodoro Cuesta poesia saria Vida privada liburuarekin.
  • 1995 Trabe narrazioen saria La tierra enterorekin.
  • 2008 Haur eta Gazte Literatura María Josefa Canellada saria, Arroz, agua y maízekin.
  • 2008 eta 2009 Asturiasko Kritikaren Saria, asturierazko Haur eta Gazte Literaturan, Les coses que-y presten a Fran (2008) eta L’estranxeru (2009) liburuekin.

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ Berta Piñán, miembro de número de la Academia de la Llingua. La Nueva España.
  2. ↑ CincoxCinco=Berta Piñán. Biblioasturias.
  3. ↑ El Consejo de Gobierno toma posesión en la Junta General. Junta General del Principado de Asturias.
  4. ↑ Entrevista a Berta Piñán. Biblioasturias08.
  5. ↑ Fundación Valdes-Salas Foro de literatura. .
  6. ↑ Berta Piñán. .
  7. ↑ Convocada una nueva edición del Premiu “Teodoro Cuesta” de Poesía. Biblioasturias.
  8. ↑ La editorial valenciana Denes torna al catalán la obra poética de Berta Piñán. Asturnews 12 de mayo de 2008.
  9. ↑ Berta Piñán versifica 'La mancadura'. El Comercio 11 de diciembre de 2010.
  10. ↑ Berta Piñán. Poemario de Mujeres.
  11. ↑ Txantiloi:Enlace roto
  12. ↑ Txantiloi:Enlace roto
  13. ↑ Berta Piñán gana el premio "María Josefa Canellada" con 'Arroz, agua y maíz'. El Comercio /EFE 17 de noviembre de 2008.
  14. ↑ Listado de premiados Asociación de Escritores de Asturias. .
  15. ↑ Berta Piñán gana el premio Críticu de les Lletres Asturianes. La Nueva España 19 de noviembre de 2012.
  16. ↑ Premios Príncipe de Asturias de las Letras. .
  17. ↑ [Esteka hautsia]
  18. ↑ Berta Piñán, miembro de número de la Academia de la Llingua. La Nueva España 24 de abril de 2008.
  19. ↑ Berta Piñán Suárez, consejera de Cultura, Política Llingüística y Turismo: «Vivimos un momento histórico para cuidar la llingua con voluntad política». El Comercio.
  20. ↑ «La diputada que pidió traductor simultáneo leyó un poema en asturiano de Berta Piñán en la Junta» La Voz de Asturias 2 de octubre de 2019.
  21. ↑ «Los letrados de la Junta obligan a Berta Piñán a presentar su programa en castellano» La Nueva España 1 de octubre de 2019.
  22. ↑ «Berta Piñan, consejera de Cultura, Política Lingüística y Turismo: «Me resulta humillante»» El Comercio (España) 1 de octubre de 2019.
  23. ↑ Poesía actual en Asturias, de la pérdida a la reacomodación. .
  24. ↑ Presentación del libro. .
  25. ↑ La evolución poética de Lourdes Álvarez y Berta Piñán. Lletres Asturianes.
  26. ↑ Berta Piñán. Araz.

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]