Clunia

Clunia
Kultura ondasuna
Datuak
Estatu burujabe	Espainia
Autonomia	Gaztela eta Leon
Probintzia	Burgosko probintzia
Udalerria	Huerta de Rey
Koordenatuak	41°46′50″N 3°22′14″W / 41.7806°N 3.3706°W / 41.7806; -3.3706
Historia
Garaia	K. a. I. mendea
Uztea	X. mendea
Kultura	Arebakoak, erromatarrak
spain.info…

Colonia Clunia Sulpicia edo Clunia erromatarren hiria izan zen, Alto de Castron, arebakoen herrixka batean, eraikia. Egungo Burgosko Coruña del Conde eta Peñalba de Castro herrietatik gertu zegoen.^[1] Hispaniako iparraldeko hiri garrantzitsuenetako bat izan zen, eta Hispania Citerior Tarraconensis probintziako conventus iuridicus baten hiriburu, Conventus Cluniensis deitua.

Testuinguru geografikoa eta komunikazioak

Clunia Alto de Castro gainean dago, 130 ha eta 1.000 metro baino gehiago dituen muino batean. Hegoaldetik, Arandilla ibaia igarotzen da. Eremu honek landu daitekeen eskualde zabal bat du azpian, inguruan, Baños de Valdearados bezalako hiribilduak egotea ahalbidetu zuena.

Tarracotik (Tarragona) Asturica Augustara (Astorga) zihoan bidean zegoen, Caesaraugusta (Zaragoza) herritik igaroz, baina bigarren mailako beste bide batzuen bidez komunikatzen zen inguruko beste herri batzuekin eta komentu juridikokoekin.

Historia

Zeltiberiar garaia

Erromatarrak iritsi aurretik, eskualde honetako biztanleak zeltiberiar familiako arebakoen tribuen parte ziren. Ez da askorik ezagutzen bertako biztanleguneei buruz, baina, dirudienez, toki garaiak eta defentsa errazekoak ziren, Alto del Cuerno kasu. Alto del Cuernon aurkitutako arrastoengatik, Cluniak okupatutako ordokiaren parean, ondoriozta daiteke hau izan zitekeela populazio indigenaren kokalekua. Arebakoek Clounioq deitzen zioten euren lurraldeari, Kolounioku iberikoaren transkripzioa^[2], ondoren Clunia emango duena. Erromatarrak finkatu ziren Alto de Castro gainean, Arandilla ibaiaren beste aldean, ez da arebakoen aztarnarik ezagutzen, orain arte.

Clunian, Kinto Sertorio erromatar militar eta politikariaren errebeldiak hogei urte baino gehiagoz eutsi zion Sila diktadoreak popularren eta optimateen arteko erromatar gerra zibiletan ezarritako errepresio odoltsuari. Silak bere buruzagirik trebeenetako bi bidali zituen Sertoriorekin amaitzeko: Metelo Pio eta Ponpeio. Ponpeioren tropek bi aldiz setiatu eta konkistatu zuten kokaleku hau, lehena, Bellum Sertorianum edo Sertorioren gerraren garaian, K. a. 72an, eta, bigarrena, K. a. 55ean, Afraniok, Ponpeioren legatuak, bakzeoek sustaturiko matxinada baten ondoren^[3].

Julio-Klaudiar fundazioa

Bellum Cantabricum edo Kantabriar gerren ondoren, Clunia kokapen berri batera aldatu zen, Alto del Cuernotik pareko Alto de Castrora, lurralde indigena menderatuz eta ur erreserba handi baten gainean, Román haitzuloa^[4]. Tiberio enperadorearen garaian gertatu zen, Hispania Citerior Tarraconensis probintziako lurralde hauen erromanizazio programaren barnean. Hasieratik municipium maila eman zitzaion eta txanpon zatikatua jaulki zuen, asak eta dupondioak, non tokiko quattuorviriak agertzen diren, txanpon hauek egitearen arduradunak ^[2].

Tiberio eta Klaudioren inperioen arteko uneren batean, Tarraconensis probintziaren tamaina handiak eragin zuen probintziako gobernariak legati iuridici (sing. legatus iuridicus) izeneko zazpi legatu hartzea justizia administraziorako, conventus iuridicus banaren buru jarri zirenak. Clunia Tarraconensis probintziako legatus iuridicus baten egoitza izan zen, honela, conventus iuridicus Cluniensiumeko hiriburu bihurtuz, tartean Euskal Herriko eskualde batzuk barnean hartzen zituena.^[5]

Clunia eta Galba enperadorea

K.o. 68an Clunian zen Galba, Hispania Tarraconensiseko gobernadorea, eta bertan jaso zuen Neron enperadorearen heriotzaren berri eta Senatuak bera izendatu zuela haren ondorengo. Enperadore aldarrikatu eta berehala, legio berri bat biltzen hasi zen, gerora Legio VII Gemina izango zena. Municipium izatetik colonia maila lortu zuen Colonia Clunia Sulpicia izenarekin; Colonia erromatar zuzenbideko hiria zelako, Clunia bere izen arebako zeltiberiarrarengatik eta Sulpicia Galbaren gensagatik. Kolonia-estatusaren sendotzea Vespasiano enperadoreari zor zaio. Gure aroko lehen bi mendeak oso distiratsuak izan ziren hiriarentzat, hogeita hamar mila biztanle hartzen zituen.

Hiriaren amaiera

III. mendetik aurrera bere gainbehera hasi zuen, aktibitatea mantenduz K. a. V. mendera arte. III. mendean herrigunea pixkanaka husten joan zen, III. mendeko krisiarekin eta Mendebaldeko Erromatar Inperioaren gainbeherarekin lotuta.

Agerikoa da Clunian barbaroen erasoaldiak daudela. Izan ere, III. mendearen amaieran, herri barbaroek hiria erre zuten, zehazki, franko-alamanek. Honek hiriaren gainbehera ekarri zuen. Hala ere, ez dirudi suntsipen bortitz eta orokortua gertatu zenik; nolanahi ere, Clunia hirian eta bere inguruan erromatar eragin kulturalaren amaiera iragartzen zuen.

Musulmanek Hispania bisigodoa konkistatu zutenean, hiria eta bere ingurua Tarik ibn Zijad bereber jeneralaren tropek hartu zituzten 713. urtean. Beranduago, kristauek, 912an birpopulatu zuten, eta euren hiria gaur egun Coruña del Conde dagoen tokian kokatu zuten, Clunia hiritik datozen erromatar aztarna asko ikus daitezkeen tokia.

Beranduago, Peñalba de Castro herria eraiki zen, Cluniako kokaguneko ordokia jaso zuena uraren truke, erromatar hiri abandonatutik geratzen ziren oraindik lurperatu gabeko aztarna urriak baino uraren balioa handiagoa zen garai batean.

Ikerketa arkeologikoaren historia

Cluniako aztarnek ikertzaileen arreta XVI. mendetik erakarri badute ere, ez da indusketa sistematikorik egin XX. mendera arte.

Erdi Arotik, Cluniak harrizko blokeen harrobi eta apaingarri bezala balio izan du eraikuntzetarako, eraikin nobleak zein Coruña del Condeko gaztelua kasu, baita inguruko herrietako etxebizitzetarako ere. Horregatik, hiriaren aztarnek arpilatzea jasan dute astiro, eta indusketak egiten ziren bakoitzean, espoliazioa hauen atzetik zihoan.

1788an, Juan Loperráez kalonjeak hondakinen plano bat argitaratu zuen, non oraindik ere agertzen ziren kale eta plazen trazatua, bere horma eta zutabeekin, eta harresien hondakinekin.

Indusketa sistematikoa 1915 eta 1916an hasi zen, Ignacio Calvoren zuzendaritzapean. Hiriko tokirik hoberenetan induskatu zuen, hondakin ugari aurkituz, eta, bere ikerketen ondoren, aztarnategia agortutzat eman zuen, eta, beraz, utzi egin zuen. Aurkitu zituen blokeak, nekazariek atera zituzten hondakinetatik, hiriaren beste suntsipen bat eragin zuena.

Gertaera hauek Blas Taracenaren etorrerarekin amaitu ziren, berak "jauregi handia" deitu zuena eta gaur egun "1 zenbakiko etxea" edo "Taracena etxea" bezala ezagutzen dena induskatu zuena. Bere aurkikuntza nahikoa garrantzitsua izan zen, eta ordutik, 1931-34an, hondakinak garrantzia hartzen hasi ziren. Bere babesa, Monumentu Nazionala izendatzean finkatua geratu zen, arpilatzeak saihestuko zituen zaindari batekin.

1958tik aurrera, eta 1995era arte, Burgosko Diputazio Probintzialak lan arkeologikoei berrekin zien, Pere de Palol irakaslearen zuzendaritzapean. Garai honetan, gaur egun ikus daitekeen aztarnategiaren zati handi bat zulatzen da, zehazki, foroa, basilika, antzokiaren zati bat, flaviar eraikina, 3. etxea eta termak.

1995etik gaur egun arte, Cluniako lanak Francesc Tuset eta Miguel Ángel De la Iglesia doktoreek zuzendutako taldeak egiten ditu, eta funtsezkoa da aztarnategiaren balioa nabarmentzea, antzokiaren zaharberritzea eta indusketa, diziplina anitzeko ikuspegi berri baten pean, babesa, ikerketa eta zabalkundea integratuz. Hori guztia Lehen Plan Zuzentzailea (1994) idaztearen ondorioz. Lehen aldi hori amaituta, zuzendaritza berarekin, Bigarren Gida Plana (2014-gaur egun) egiten da, proiektu integral gisa sortua, aztarnategiari eta haren ondare- eta kultura-paisaiari dagokion bultzada emateko. ^[6]

Aztarna arkeologikoak

Indusketei esker harkaitzean induskatutako antzoki bat, mosaikoak dituzten domus batzuk, kaleak, foroko eraikinen hondakinak eta estolda handi bat aurkitu dira, baita eskultura-aurkikuntza garrantzitsuak ere, hala nola Isisen irudi bat eta Dionisoren gorputz-adar bat, Madrilgo Arkeologia Museo Nazionalean eta Burgoskoan kontserbatzen direnak, hurrenez hurren, txanpon kopuru handi batez gain, epigrafia aztarnak^[7], erromatar zeramika (terra sigillata), beira, brontzezko objektuak...

Arkitektura zibila

Hiri guztietan gertatzen den bezala, Clunian eraikitako espazio gehiena etxebizitzaz beteta zegoen. Indusketa arkeologikoei esker, hirigintza zibilaren bilakaera ezagutu ahal izan da, eta bertako eraikin eta ezaugarri bereizgarrienetako batzuk egiaztatu.

Foroa

Foro hau I. mendean eraikia izan zen, beharbada hiria komentu juridikoko hiriburu izendatzearen ondorioz, hiriko lehen hiri sarearen ondorengoa baita.

III. mendearen amaieran, tabernaetako jarduera eten egin zen, eta IV. mendean, basilikaren okupazio mailek, dekorazioa jada desagertua zegoela adierazten dute.

Aztarnak hiriaren erdian daude, Cardus Maximus eta Decumanus Maximus gurutzatzen ziren tokian, muinoaren punturik gorenean. Foroan udalerriko jarduera politiko, komertzial, judizial eta erlijiosoak garatu ziren, baina baita Clunia komentu juridiko baten hiriburua izateari lotutakoak ere.

Bere oinplanoa angeluzuzena da eta 160 metroko luzera eta 115eko zabalera ditu^[8]. Jupiterri eskainitako tenplu bat eta hegoaldean espazio erlijioso bat izan zituen, iparraldean basilika bat eta alboetan tabernae (dendak) eta arkupeak.^[9]

Basilikak foroarekin bat egiten zuen zabaleran, eta haren iparraldean kokatu zen. Hiru nabe ditu, erdikoan auzitegia zegoen eta iparraldekoan temenos zabal bat eta gela batzuk.^[10]

Tenplua, hegoaldean zegoen, eta Jupiter jainkoari atxikita zegoen. Atzeko aldean laukizuzen formako oinplanoa zuen eta podium baten gainean zegoen. Beheko ilarak, basamentuak eta fatxadaren moldurak aurkitu dira. Goialderako sarrera fatxadaren bi aldeetatik egiten zen, eta tarteko espazio bat uzten zen elizaren oinaldean, tribuna moduan.^[11]

Tenpluaren ondoren, helburu erlijiosoa zuen espazio bat egon zen, foroaren gainerakotik bi horma kurbaturen bidez bereizteko mugatua. Barrutia, hegoaldean, zoladura baten gainean zegoen arkupe batez itxita geratu zen, tenpluarekin ardatzean irekitako gela batez etena. Espazio horretan, erritu-erabilera izan zezakeen zisterna bat aurkitu zen.^[10]

Tabernaeak foroaren ekialdean eta mendebaldean daude. Bere funtzio komertziala aurrealdean zutabedun arkupe bikoitz bat egoteak indartzen zuen. Litekeena da sektore honetako espazio zentralak maila txikiagoko santutegi edo tenplu bezala erabiltzea.

Flaviar eraikina

Oinplano angeluzuzeneko eraikin monumentala da, zirkuluerdi-formako aurrealdea eta arkupedun sarbidea ditu, funtzionaltasun ezezagunekoa. 6. foroaren ondoan dago, eta haren gainean ermita xume bat eraiki zen XVII. mendean, aztarnategiak kaltetu zituena.

Termak

Clunian hiru eraikin termal ezagutzen dira: Los Arcoseko multzo termaleko bi eraikin eta Foroko terma txikia.

Los Arcos terma multzoa I. mendean eraiki zen, eta uste da eraikitako azalera 7.000 m ² ingurukoa zela, baina datu horiek ezin dira behin betikotzat jo, oraindik ez baitago amaituta inguruko indusketen fasea. Bi eraikuntzak gune berean proiektatu ziren, hiriko lurpean zegoen ura aprobetxatzeko.

Cluniako termak

V. mendean, multzoa, terma bezala erabiltzeari utzi zitzaion, eta, toki batzuetan, zeramika fabrika bezala erabili ahal izan zen, terra sigillata piezak lortzeko moldeen etengabeko aurkikuntzatik ondorioztatzen dena.

Termak bi eraikin termal independentez osatuta daude eta arkupedun kale batek banatzen ditu:

Los Arcos Iek bi espazio zituen prestatuta, bi sexuek barrutia erabiltzeko; 55 m zabal eta 95 m luze ziren ardatzean; monumentuari dagokionez, 20 m-ko diametroko arkupe erdizilindrikoa nabarmentzen da, eta natatiorako erabiltzen den lorategidun esparru baterako sarbidea dago. Barruan, zutabedun bi palestra daude. Los Arcos I foroko etxeak baino mosaiko sinpleagoez estalita dago eta ongi ikusten da termen berokuntza-sistema, hipokaustoa.

Los Arcos II multzoaren neurriak apalagoak dira. Termetara sartzeko arkupedun patio bat zuen eraikin lineal batetik egiten zen, eta letrinae, frigidarium, tepidarium, hipocaustum, caldarium eta sudatio zituen. Jakin badakigu konplexu horren hedadura handiagoa dela, eta dagokion indusketetan aurkitu beharko da osorik.

Foroko termak 3. etxearen ondoan daude, eta kardotik sartzen da bertara. Bere jarduera termalak, dirudienez, III. mendean eten ziren.

Antzokia

Aztarnarik esanguratsuena antzokia da. Tiberio enperadorearen agindupean eraikia izan zen, K. a. I. mendeko monumentalizazio programaren barnean. Hiria komentu juridikoko hiriburu izateko behar zituen azpiegiturez hornitu zuen.

Cluniako antzokia

Antzokiaren cavea, zirkuluerdi-formakoa, muinoaren ekialdeko hegal bat probestuz eraiki zen, greziar erara, zati batean harkaitzean zulatua. Honi, goiko arkupe bat eta zutabe korintoarrez markoztatutako bi altuerako fatxada eszeniko bat erantsi zitzaion. 102 metroko diametroa du eta 10.000 ikuslerentzako edukiera izan zuen, bere garaiko Hispaniako handienetakoa zen.

Hala ere, II. mendean, anfiteatro erabilerara egokitu nahi izan zen eta birmoldaketa bat jasan zuen, behe cavea, orkestra eta eszenako podiumaren zati bat desagertzea suposatu zuena.

Román haitzuloa eta ur-hornikuntza sistema

Hiriko lurpean, oso hauskorra denez ezin da bisitatu, oso interesgarriak dira ur-hornidurako sistemak. Hainbat uraska eta ur-hargunearen kanalizazioak dituzte, hiria altxatzen den kai-muturraren kareharrizko zorupean dauden kobazulo naturalak aprobetxatuz eraikiak. Barruan, santutegi priapiko gisa identifikatu dena aurkitu dute.

Las Paradejas

Foroaren eta Los Arcoseko termen artean dauden arrastoak dira.

Etxeko arkitektura

Deigarriak dira mosaikoak, lurpeko logelak eta foroaren inguruko etxe batzuetako berokuntza-sistemak.

Taracena etxea edo 1. etxea

Cuevas Ciegas etxea

3 zenbakiko etxea

Etxe triangeluarra

Erreferentziak

1. Palol, Pedro de. (1969). Clunia. Guía de las excavaciones y de la ciudad romana. Diputación Provincial de Burgos. Servicio de Investigaciones Arqueológicas ISBN 84-500-7763-X..
2. ↑ (Gaztelaniaz) Amela Valverde, Luis. (2002). Dos cecas de la meseta: Clounioq y Toleto. Boletín del Seminario de Estudios de Arte y Arqueología: BSAA, Tomo 68, 131-148 or..
3. (Gaztelaniaz) Pérez Gutiérrez, María Luisa. (2014). Tras las huellas de Sertorio en Hispania: arqueología de la primera guerra civil romana (82-72 a.C.). Universidad de Cantabria, 27-31 or..
4. «La Cueva de Román» grupoedelweiss.com (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
5. «Pliny the Elder: Natural History, Book III, 26» www.thelatinlibrary.com (Noiz kontsultatua: 2021-01-04).
6. (Gaztelaniaz) Historia de las excavaciones – CLUNIA. (Noiz kontsultatua: 2021-01-04).
7. DEL HOYO CALLEJA, Javier; RODRÍGUEZ CEBALLOS, Mariano. Epigrafía de Clunia (Burgos) en los Cuadernos de Excavación de Blas Taracena. Espacio Tiempo y Forma. Serie II, Historia Antigua, [S.l.], n. 27, p. 121-135, mar. 2015. ISSN 2340-1370.
8. Palol, Pere de, 1923-2005.. (DL 1982). Guía de Clunia. (5a ed. argitaraldia) Diputación Provincial ISBN 84-500-7763-X. PMC 803187009. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
9. (Gaztelaniaz) Foro – CLUNIA. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
10. ↑ Iglesia, Miguel Ángel de la.. (2012). Colonia Clvnia Svlpicia : ciudad romana. Diputación Provincial ISBN 978-84-95874-78-8. PMC 828092216. (Noiz kontsultatua: 2021-01-05).
11. PEDRO DE, PALOL. (1989 - 1990). LOS EDIFICIOS DE CULTO EN LA CIUDAD DE CLUNIA. Anas - 213, 37 - 56 or..

Kanpo estekak