Edith Farkas

Edith Farkas
Bizitza
Jaiotza	Gyula ^(en) , 1921eko urriaren 13a
Herrialdea	Zeelanda Berria  Hungaria
Lehen hizkuntza	hungariera
Heriotza	Wellington, 1993ko otsailaren 3a (71 urte)
Heriotza modua	: hezurretako minbizia
Familia
Aita	István Farkas
Hezkuntza
Heziketa	Victoria University of Wellington ^(en) 1952) Zientzietako Masterra Pázmány Péter Catholic University ^(en) (1939 - 1944)
Hizkuntzak	hungariera ingelesa
Jarduerak
Jarduerak	meteorologoa eta ikertzailea
Jasotako sariak	ikusi Henry Hill Award  (1986)

Edith Elizabeth Farkas (Gyula, Hungaria, 1921eko urriaren 13a - Wellington, 1993ko otsailaren 3a) hungarozeelandar ikertzailea izan zen, Antartikako eskualdean espezializatua, Hungariako lehen emakumea eta Zeelanda Berriko MetServiceko langileen artean Antartikan oin bat jarri zuen lehen emakumea izateagatik ezagunagoa. Horrez gain, 30 urte baino gehiagotan ozonoa kontrolatzeko ikerketak egin zituen mundu mailan.^[1][2]

Biografia

Lehen urteak eta hezkuntza

Edit Farkas 1921eko urriaren 13an jaio zen Gyulan, Hungarian. Lehen eta bigarren hezkuntzako ikasketak Szentgotthárd eta Györren, Budapesten egin zituen. 1939an, Farkas unibertsitatean sartu zen, eta 1944an graduatu zen Matematika eta Fisikako irakasleen lizentziatura batekin Budapesteko Pázmány Péter Unibertsitate Katolikoan.^[3] Zeelanda Berrira emigratu zuen errefuxiatu gisa 1949an, gerra ostean.^[1][4] Fisikan masterra egin zuen 1952an, Wellingtongo Victoria Unibertsitatean.

Karrera eta eragina

Farkas meteorologoa eta ozonoaren ikertzailea izan zen.^[5] 1951n hasi zen meteorologo lanetan Zeelanda Berriko Meteorologia Zerbitzuko Ikerketa Sailean, eta 35 bat urtez jarraitu zuen horretan.^[6]

Farkasek ozonoa kontrolatu zuen 50eko hamarkadatik 1986an erretiroa hartu zuen arte; ozonoaren kontrolaren ikerketan lidergoa izan zuen hiru hamarkada baino gehiagoz. Hirurogeiko hamarkadan, gero eta gehiago aztertu zuen ozono atmosferikoa, Dobson ozono-espektrofotometroarekin ozono osoaren neurketa eginez.^[2][4][5] Atmosferako ozono-geruza aztertzen zuen nazioarteko zientzialari talde txiki bateko kide izan zen, eta, garai hartan, neurri handi batean, zirkulazio atmosferikoaren azterketetarako aztarnatzaile gisa aritzen ziren.^[7] Bere lanak nabarmen lagundu zuen "ozono-geruzaren zuloa" aurkitzen, eta horrek kutsaduraren aurrean munduaren jokabidea betiko aldatu zuen.^[2] Atmosferako ozonoaren neurketan zuen interesak berez ekarri zuen bere esperientzia aplikatzea gainazaleko ozonoaren kontrolean, airearen kutsadurari buruzko azterketen zati gisa, eta baita uhertasun atmosferikoaren neurketan ere.^[1]

Farkas hungariar lehen emakumea eta 1975ean Antartikan oina jarri zuen Zeelanda Berriko MetService-ko langileen lehen emakumea ere izan zen.^[5] Bere Bigarren Mundu Gerrako egunkariak The Farkas Files izeneko liburuaren oinarria dira.

Heriotza eta legatua

Edithek hainbat gauza pertsonal eta bere ibilbidearekin lotutako beste objektu batzuk eman zizkion Hungariako Geografia Museoari, Antartikako harkaitzen lagin batzuk, argazkiak, argitalpenak eta kontinente australean egindako egonaldiari buruzko eleberriaren jatorrizko kopia barne. Borroka luzea egin zuen hezurretako minbiziaren aurka, eta Wellingtonen hil zen 1993ko otsailaren 3an.^[3]

Sariak eta aintzatespenak

• Farkas Zeelanda Berriko MetService Henry Hill saria jaso zuen lehen emakumea izan zen 1986an, erretiroa hartu ondoren.^[1][8]
• 1988an, aipamen berezia jaso zuen Alemaniako Ozonoaren Lau Urteko Sinposioan, ozonoaren ikerketari 30 urtez egindako ekarpenagatik.
• 2017an, Farkas Royal Society Te Apārangi-ren "150 emakume 150 hitzetan" ekimenaren parte izateko hautatu zuten, Zeelanda Berriko emakumeek ezagutzari egindako ekarpenak ospatzeko.^[9]

Erreferentziak

1. ↑ «Rosslyn Shanks | iwonderweather» web.archive.org 2015-01-14 (Noiz kontsultatua: 2024-11-25).
2. ↑ (Gaztelaniaz) Stadler, Marta Macho. (2017-10-13). «Edith Elizabeth Farkas, meteoróloga» Mujeres con ciencia (Noiz kontsultatua: 2024-11-25).
3. ↑ «Földrajzi Múzeumi Tanulmányok 12. (Magyar Földrajzi Múzeum; Érd, 1993) | Könyvtár | Hungaricana» library.hungaricana.hu (Noiz kontsultatua: 2024-11-25).
4. ↑ McGlone, Matt. (1990). Unsettled outlook : New Zealand and the greenhouse effect. Wellington, N.Z. : GP Books ISBN 978-0-477-01465-6. (Noiz kontsultatua: 2024-11-25).
5. ↑ (Ingelesez) ««The Farkas Files Book 425698»» www.bookemon.com (www.bookemon.com. Bookemon.) (Noiz kontsultatua: 2024-11-25).
6. (Ingelesez) Taylor, Rowan. (1997). The State of New Zealand's Environment, 1997. Ministry for the Environment ISBN 978-0-478-09000-0. (Noiz kontsultatua: 2024-11-25).
7. Bojkov, Rumen D.. «The International Ozone Commission (IO3C) Its history and activities related to atmospheric ozone». .
8. «Földrajzi Múzeumi Tanulmányok 12. (Magyar Földrajzi Múzeum; Érd, 1993) | Könyvtár | Hungaricana» library.hungaricana.hu (Noiz kontsultatua: 2024-11-25).
9. «Edith Farkas» Royal Society Te Apārangi (Noiz kontsultatua: 2024-11-25).

Kanpo estekak

• Artikulu hau, osorik edo zatiren batean, {{{hizkuntza}}} Wikipediako «Edith Farkas» artikulutik itzuli da. Izan ere, artikulu horretan aritu diren wikilariek GFDL edo CC-BY-SA 3.0 lizentziekin argitaratu dute beren lana.