Eskoziako geografia

Eskoziak 81.610 km²-ko hedadura du. Iparraldetik hegoaldera 441 km luze da eta ekialdeko kostatik mendebaldekora 39 eta 248 km. arteko zabalera du. Bi zonalde geografikotan banaturik dago: Highlands-ak eta Lowlands-ak. Horrekin batera, Shetland, Orkney eta Hebrida uharteak ere Eskoziaren parte dira.

Kokapen geografikoa

Eskoziak Britainia Handiko uhartearen goikaldeko herena hartzen du, europar kontinentearen ipar-ekialdean. Denera, 78.772 km²-ko eremuan hedatzen da.^[1] Eskoziaren lur-muga bakarra hegoaldean Ingalaterrarekin lotzen duena da eta 96 km ingurutan hedatzen da, ekialdeko kostaldeko Tweed ibaitik mendebaldeko Solwayko fiordora. Ozeano Atlantikoak Eskozia iparraldetik mendebalderuntz ingurantzen du, Ipar Itsasoa berriz bere ekialdean kokatzen delarik. Irlanda Eskoziako Kintyre penintsulatik 30 km-tara dago, aldiz Norvegia Eskoziatik 400 km ipar-ekialderuntz dago, Feroe uharteak 310 km-tara eta Islandia berriz 798 km ipar-ekialderuntz. Eskoziako erdigune geografikoa, ohituraz, Badenochen dagoen Newtonmore herritik kilometro gutxitara dago, jendetsuenak diren eremuetatik iparraldera, halere honi buruzko iritzi ezberdinak daude, neurketak egiten diren eraren arabera, edota eskoziar uharteak kontuan hartzen diren ala ez.

Historia

Gaur egungo Eskoziako eremuaren hedadura 1237ko Eskozia eta Ingalaterraren arteko Yorkeko Akordioa eta ^[2] eta 1266ko Eskozia eta Norvegiaren arteko Pertheko Akordioaren berdintsua da.^[3] Salbuespen batzuk ere badaude: antzina eskoziar lurraldea zen Man uhartea, orain Britainiar Koroaren Menpekoa da; XV. mendean Orkadak eta Shetland uharteak Norvegiari erosiak izan ziren;^[1] aldiz Atlantikoan kokatzen den Rockall uhartetxo harritsua lehenik Erresuma Batuaren eskuetara igaro zen eta 1972ko Rockall Uharteko Akordioaren ostean Eskoziaren jabego bilakatu zen.^[4]^[5] Halere, Irlanda, Danimarka eta Islandiaren aldetik Eskoziaren bereganatze honen legalitatea eztabaidan jarri da, eta nazioarteko zuzenbideari dagokionez ziurrenik eraginik ez du izango.^[6]^[7]

Uharteak

Sakontzeko, irakurri: «Eskoziako uharteen zerrenda»

Eskoziak 790 uharte baino gehiago ditu, lau talde nagusitan banatuta: Shetland, Orkney, Barruko Hebridak eta Kanpoko Hebridak.

Hauexek dira uharterik handienak:

#	Uhartea	Eskoziako gaeleraz	Azalera (ha)	Populazioa (biz)	Altuera (m)	Uhartedia / Eremua
1	Lewis eta Harris	Leòdhas agus na Hearadh	217.898	21.031	799	Kanpoko Hebridak
2	Skye	An t-Eilean Sgitheanach	165.625	10.008	993	Barruko Hebridak
3	Mainland (Shetlandak)	Mòr-thìr (Sealtainn)	96.879	18.765	450	Shetlandak
4	Mull	Muile	87.535	2.800	966	Barruko Hebridak
5	Islay	Ìle	61.956	3.228	491	Barruko Hebridak
6	Mainland (Orkadak)	Mòr-thìr (Arcaibh)	52.325	17.162	271	Orkadak
7	Arran	Eilean Arainn	43.201	4.629	874	Clydeko fiordoa
8	Jura	Diùra	36.692	196	785	Barruko Hebridak
9	Hegoaldeko Uist	Uibhist a Deas	32.026	1.754	620	Kanpoko Hebridak
10	Iparraldeko Uist	Uibhist a Tuath	30.305	1.254	347	Kanpoko Hebridak

Mendiak

Ben Nevis mendia, Eskozia eta Erresuma Batu osoko mendirik altuena da.

#	Izena	Altuera
1	Ben Nevis	1.344 m.
2	Ben Macdhui	1.310 m.
3	Braeriach	1.296 m.
4	Cairn Toul	1.291 m.
5	Sgor an Lochain Uaine	1.258 m.
6	Cairn Gorm	1.244 m.
7	Aonach Beag	1.234 m.
8	Càrn Mòr Dearg	1.220 m.
9	Aonach Mòr	1.218 m.
10	Ben Lawers	1.214 m.

Aintzirak

Lomond aintzira Britainia Handiko aintzirarik handiena da azaleraz eta Ness aintzira aldiz ur gehien daukana.

#	Uhartea	Ingelesez, Eskoziako gaeleraz	Azalera
1	Lomond aintzira	Loch Lomond, Loch Laomainn	71'1 m².
2	Ness aintzira	Loch Ness, Loch Nis	56'4 m².
3	Awe aintzira	Loch Awe, Loch Obha	38'5 m².
4	Maree aintzira	Loch Maree, Loch Ma-ruibhe	28'6 m².
5	Morar aintzira	Loch Morar, Loch Mhòrair	26'7 m².
6	Tay aintzira	Loch Tay, Loch Tatha	26'4 m².
7	Shin aintzira	Loch Shin, Loch Sìn	22'5 m².
8	Shiel aintzira	Loch Shiel, Loch Seile	19'6 m².
9	Rannoch aintzira	Loch Rannoch, Loch Loch Raineach	19'1 m².
10	Ericht aintzira	Loch Ericht, Loch Eireachd	18'7 m².

Ibaiak

Ibaiak nahiko laburrak dira, luzeena ez baita 200 km-tara iristen. Hona hemen luzeenak:

#	Uhartea	Eskoziako gaeleraz	Luzera	Ibai ahoa
1	Tay ibaia	Abhainn Tatha	193 km.	Tayko fiordoa, Ipar itsasoa
2	Clyde ibaia	Abhainn Chluaidh	176 km.	Clydeko fiordoa, Ozeano Atlantikoa
3	Tweed ibaia	Abhainn Thuaidh	156 km.	Berwick-upon-Tweed, Ipar itsasoa
4	Dee ibaia	Uisge Dhè	140 km.	Aberdeen, Ipar itsasoa
5	Don ibaia	Abhainn Dheathain	131 km.	Aberdeen, Ipar itsasoa
6	Nith ibaia	Abhainn Nid	112 km.	Solwayko fiordoa, Irlandako itsasoa
7	Spey ibaia	Uisge Spè	107 km.	Morayko fiordoa, Ipar itsasoa