Mary-Dell Chilton

 

Mary-Dell Chilton

Bizitza
JaiotzaIndianapolis, 1939ko otsailaren 2a (85 urte)
Herrialdea Ameriketako Estatu Batuak
Hezkuntza
HeziketaIllinoisko Unibertsitatea Urbana–Champaignen 1967) Doktoretza
Jarduerak
Jarduerakbiologoa eta genetista
Enplegatzailea(k)Washingtongo Unibertsitatea Saint Louisen
Syngenta (en) Itzuli
Washingtongo Unibertsitatea
Jasotako sariak
KidetzaAmeriketako Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionala
Arteen eta Zientzien Ameriketako Estatu Batuetako Akademia
Nazioarteko Emakumeak Teknologian

Mary-Dell Chilton (Indianapolis, Indiana, 1939ko otsailaren 2a) estatubatuar biologoa, landareen bioteknologia modernoaren sortzaileetako bat da.

Biografia

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Prestakuntza akademikoa

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Chiltonek eskola pribatu batean ikasi zuen lehen urteetan.[1] Kimikako lizentziatura eta doktoretza Illinoisko Unibertsitatean (Urbana-Champaign) burutu zituen. Geroago, doktoratu ondoko lana burutu zuen Washingtongo Unibertsitatean.[1]

Ikerketa-karrera

[aldatu | aldatu iturburu kodea]

Chiltonek Washingtongo Unibertsitatean Saint Louisen irakatsi eta ikertu zuen.[1] Fakultatean lanean ari zela, 1970eko hamarkadan eta 1980ko hamarkadaren hasieran, lehen landare transgenikoak sortu zituen ikerketa kolaboratibo bat egin zuen.

Chilton izan zen, 1977an, Agrobacterium-en Ti plasmidoaren zati baten presentzia zerealen zezidio ehunen DNA nuklearrean frogatzen lehena. Agrobacterium-en egindako ikerketak erakutsi zuen, halaber, gaixotasunak eragiteko ardura zuten geneak bakteriotik desagerraraz zitezkeela, baina horrek ez ziola eragiten beren DNA landare-zeluletan txertatzeko eta landarearen genoma aldatzeko gaitasunean.[2] Chiltonek DNA transferentziaren ardura zuen plasmido bakterianoa desmuntatzeko jarraitu zituen urratsak deskribatu zituen. Bere laguntzaileekin batera, genetikoki eraldatutako lehen landareak ekoitzi zituen Agrobacterium erabiliz, Ti plasmido desarmatuaren eramailea (1983). Noizbait, "Agrobacteriumeko erregina" izena jaso zuen.[3]

Chilton ehun argitalpen zientifiko baino gehiagoren egilekidea da. Distinguished Science Fellow bat da Syngenta Biotechnology, Inc enpresan. 1983an hasi zuen bere ibilbidea enpresa munduan CIBA-Geigy Corporation-ekin (Syngenta taldeko enpresa bat).[4]

Sariak eta aintzatespenak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
Heroien Aretoko plaka Chilton doktoreari ematea. Washington D. C., 2015eko azaroa.
  • Agrobacterium tumefaciens-ekin egindako lanagatik, Honoris-Causa doktoregoa lortu zuen Louvaineko Unibertsitatean, Philadelphia hiriko John Scott Medal, Ameriketako Estatu Batuetako Zientzien Akademia Nazionalean sartzea, eta Benjamin Franklin Medal Franklin Institutuko Bizitzaren Zientzietan.
  • Crop Science Society of America erakundearen Presidentetza saria jaso zuen 2011n.[5]
  • Bere lorpenak eskertzeko, 2002an, Syngentak Mary-Dell Chilton Zentroaren sorrera iragarri zuen – hitzaldi eta administrazio zentro bat, enpresak Research Triangle Parken (Ipar Carolina) zituen instalazioei gehitu zitzaiena.[6]
  • 2013ko ekainean, World Food Prizerako hautagai izendatu zuten.[7][8]
  • 2015ean, Chilton aukeratu zuten National Inventors Hall of Fame-rako.[9]
  • 2020an, Smithsonian National Museum of American History-n "The Only One in the Room" erakusketan agertutako zortzi emakumeetako bat izan zen.
  • Chilton Landare Biologoen American Society-ko kide aitzindari gisa aitortua izan da.[10]
  • Teknologiaren eta Berrikuntzaren Domina Nazionala Biden presidenteak Chiltoni eman zion 2023an.[11]

Erreferentziak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]
  1. ↑ a b c Autumn Stanley. (1995). Mothers and daughters of invention. Rutgers University Press ISBN 978-0-8135-2197-8. (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
  2. ↑ (Ingelesez) Chilton, Mary-Dell; Tepfer, David A.; Petit, Annik; David, Chantal; Casse-Delbart, Francine; Tempé, Jacques. (1982-02). «Agrobacterium rhizogenes inserts T-DNA into the genomes of the host plant root cells» Nature 295 (5848): 432–434.  doi:10.1038/295432a0. ISSN 1476-4687. (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
  3. ↑ Daniel Charles. (2001). Lords of the harvest. Perseus Pub. ISBN 978-0-7382-0291-4. (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
  4. ↑ (Gaztelaniaz) Stadler, Marta Macho. (2018-08-28). «Mary Dell-Chilton, científica que abrió el camino a la ingeniería genética vegetal» Mujeres con ciencia (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
  5. ↑ (Ingelesez) «Crop Science Society of America Announces 2011 Award Recipients» www.newswise.com (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
  6. ↑ «Syngenta > Biotechnology» web.archive.org 2013-10-17 (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
  7. ↑ Syngenta's Mary-Dell Chilton named 2013 World Food Prize laureate. .
  8. ↑ (Ingelesez) Pollack, Andrew. (2013-06-19). «Executive at Monsanto Wins Global Food Honor» The New York Times ISSN 0362-4331. (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
  9. ↑ (Ingelesez) «NIHF Inductee Mary-Dell Chilton Invented Transgenic Plants» www.invent.org 2024-02-09 (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
  10. ↑ (Ingelesez) «ASPB Pioneer Members» American Society of Plant Biologists (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).
  11. ↑ (Ingelesez) House, The White. (2023-10-24). «President Biden Honors Leading American Scientists, Technologists, and Innovators» The White House (Noiz kontsultatua: 2024-02-12).

Kanpo estekak

[aldatu | aldatu iturburu kodea]