Monodia

Giulio Cacciniren Le Nuove musiche liburuaren azala (1601), estilo monodikoko abestien liburua

Musikan, monodia terminoak, ahots bakarreko (melodia bakarreko) konposizio musikal bati erreferentzia egiten dio, polifoniari kontrajarrita. Hala ere, historian zehar aldatu den terminoa da, eta, ondorioz, bi kontzeptu ezberdin aipa ditzake:

• Monodia edo monofonia, Erdi Aroko musikaren berezko egitura musikala dena, kantu gregorianoa kasu. Testura honetan, parte hartzen duten ahots eta instrumentu guztiek, aldi berean, melodia bera abesten edo jotzen dute, batera edo zortzidunetik urrun^[1][2].

• Monodia lagundua XVI. mendearen amaieran Camerata Florentinak sortutako estilotik datorren beste musika egitura mota bat da, non ahots bakarlari bakar bat instrumentuz lagundua den. Beraz, hertsiki hitz eginez, egitura hau ez da monodikoa, baizik eta melodia lagundua. Hala ere, izen hori jaso zuen garai hartan nagusi zen estiloarekin kontrastean, ahots bakar batek gidatzen baitzuen diskurtso musikala akordeen akonpainamendu instrumental baten gainean.

Etimologia

Monodia hitza antzinako grezieratik dator: μόνος [monos] bakarra eta ᾠδή [ode] abestia^[3].

Monodia lagundua

Historia

Monodia historian zehar hainbat kulturatan aurki daitekeen musika mota bat da, baita musika folkloriko eta herrikoiaren zati handi batean ere. Hala ere, izen hori, oro har, XVII. mendearen hasierako abesti italiarrari aplikatzen zaio, batez ere 1600 eta 1640 bitarteko aldian. Orduan, polifoniarekin kontrastatzen zuen, non atal bakoitzak garrantzi bera duen, eta homofoniarekin, non akonpainamendua ez den erritmikoki independentea.

Adiera hori erabiltzen da, bai estiloa izendatzeko, bai abesti indibidualetarako (beraz, monodiaz hitz egin daiteke osotasunean naiz monodia berezi batez). Hala ere, terminoa bera adituen asmakizun berri bat da, eta, beraz, XVII. mendeko musikagile batek ere ez zion monodia deitu bere obra bakar bati ere.

Monodia, Florentziar Kameratak Antzinako Grezian melodiari eta deklamazioari buruz Antzinako Greziako antzerkian zituen ideiak berreskuratzeko saiakeran oinarrituta garatu zen (ziuraski zehaztasun historiko gutxirekin). Bertan, ahots bakarlari batek ahots melodiko bat abesten du, gehienetan apaingarri nabarmenekin, erritmikoki independentea den baxu-lerro baten goitik. Baxuaren lerroa, egia esan, baxu jarraitu bat zen, eta, interpretazioan, harmonikoki betetzen zen adierazitako zifratzearen arabera.

Continuuma egiten zuten musika-tresna lagungarriak lautea, txitarronea, tiorba, klabikordioa, organoa eta, batzuetan, gitarra ere izan zitezkeen. Monodia batzuk musika-talde txikientzako moldaketak ziren, baina monodia gehienak modu independentean konposatzen ziren XVI. mendearen amaieran komunak ziren beste talde zabalago batzuentzat, bereziki Veneziako eskolan. Monodiaren garapena barroko goiztiarraren praktika musikala definitu zuten ezaugarrietako bat izan zen, Pizkunde berantiarreko musikaren estiloarekin kontrajarrita, non ahots taldeek modu independentean abesten zuten eta ahotsen arteko oreka handiagoarekin.

Musika-generoak eta -formak

Forma monodikoko konposizioei dei zekizkiekeen: madrigalak, moteteak, baita kontzertuak (antzinako concertato zentzuan, 'instrumentuekin' esan nahi duena) eta, jakina, lehen operetako zenbaki bakarlariak ere. Madrigala eta motetea, izan ere, monodiatik heldu ziren bi forma musikal ziren, biak (1600. urtetik aurrera) forma bakarlari bihurtuz eta monodiatik mailegatutako ideiak hartuz.

Monodietako pasarte kontrastatzaileak melodikoagoak edo deklamatorioagoak izan zitezkeen. Bi aurkezpen estilo horiek aria eta errezitatiboa sortuz eboluzionatu zuten, eta forma osoa kantatarekin konbinatu zen 1635 inguruan.

Frantzian akonpainamendua zuen abesti bakarlariaren garapen paraleloari, air de cour deitu zitzaion. Monodia terminoa ez da erabiltzen abesti kontserbatzaileagoekin; izan ere, Pizkundeko chanson frantsesaren musika-ezaugarrietako asko kontserbatzen zituzten.

Monodiari buruzko antzinako tratatu garrantzitsu bat Giulio Caccinik, 1601ean, Florentzian idatzitako Le nuove musiche abesti-bilduman dago jasota.

Konpositore garrantzitsuenak

• Arkiloko Parosekoa (K.a. 712 - 664)
• Vincenzo Galilei (1520 - 1591)
• Giulio Caccini (1551 - 1618)
• Emilio de' Cavalieri (1550 - 1602)
• Bartolomeo Barbarino (1568 ing -1617 ing.)
• Jacopo Peri (1561 - 1633)
• Claudio Monteverdi (1567 - 1643)
• Alessandro Grandi (1575 ing - 1630)
• Giovanni Pietro Berti (1590 - 1638)
• Sigismondo d'India (1582 ing - 1629)
• Claudio Saracini (1586 - 1630)
• Benedetto Ferrari (1597 - 1681)

Poesia bizantziarrean

Poesia liriko greko-bizantziarrean, monodia poema bat zen, non pertsona batek beste baten heriotza deitoratzen zuen; hau da, hileta-elegia, treno, epizedio edo planto bat zen. Antzinako Greziako literaturaren testuinguruan, monodia interprete bakar batek abestutako poesia lirikoa izan zitekeen bakarrik, eta ez koru batek kantatutakoa.

Erreferentziak

1. (Ingelesez) Copland, Aaron. (2011-02-01). What to Listen For in Music. Penguin ISBN 978-1-101-51314-9. (Noiz kontsultatua: 2023-10-05).
2. (Ingelesez) Corozine, Vince. (2015-08-27). Arranging Music for the Real World: Classical and Commercial Aspects. Mel Bay Publications ISBN 978-1-61065-666-5. (Noiz kontsultatua: 2023-10-05).
3. Fortune, Nigel et al. «Monody». Grove Music Online. 2022-10-22an begiratua (arpidetza behar da) https://doi.org/10.1093/gmo/9781561592630.article.18977

Bibliografia

• Copland, Aaron. (2011 [1957]). What to Listen for in Music. .
• Butterfield, Ardis. (1997). Monophonic song: questions of category. Companion to Medieval & Renaissance Music. Oxford University Press.
• Corozine, Vince. (2011). Arranging Music for the Real World. Mel Bay.
• DeLone, Richard. (1975). Timbre and Texture in Twentieth-Century Music. Aspects of Twentieth-Century Music. Prentice Hall.
• Fortune, Nigel. Monody. Grove Music Online. 2022-10-22an begiratua. (harpidetza behar da).
• Kliewer, Vernon. (1975). Melody: Linear Aspects of Twentieth-Century Music, Aspects of Twentieth-Century Music. Prentice Hall.

Ikus, gainera

• Harmonia
• Doinua

Kanpo estekak