Orzeł gertakaria

Orzeł gertakaria
Mota	skirmish ^(en)
Data	1939ko irailaren 18a
Kokaleku	Tallinn
Herrialdea	Estonia

Orzeeł gertakaria Bigarren Mundu Gerraren hasierako arazo diplomatiko bat izan zen. 1939ko irailaren 18an, ORP Orzeł poloniar itsaspekoak Estonia neutraleko Tallinngo portutik ihes egin zuen, Erresuma Batura ihes egiteko.^[1] Gertaera hori aitzakia izan zen Iosif Stalinentzat, Sobietar Batasunak estatu baltikoen inbasioa egin eta justifikatzeko 1940ean.

Aurrekariak

Orzeł itsaspekoa Oksywien zegoen atrakatuta, Alemania naziak Polonia inbaditu zuenean, Bigarren Mundu Gerra hasi zenean. Hasieran, itsaspekoak Worek Operazioan parte hartu zuen, baina irailaren 4an erretiratu zen Poloniako kostatik, egoerak aurrera egin ahala. Alemaniar minaketariek kaltetua eta petrolio-ihesekin, Tallinnera iritsi zen 1939ko irailaren 14an 01:30 inguruan.^[2] Henryk Kłoczkowski teniente komandantea, agintean zegoen ofiziala, ospitale batera eraman zuten hurrengo egunean, irailaren 8tik zuen identifikatu gabeko gaixotasun baten tratamendua jasotzera.

1907ko Hagako Konbentzioak debekatu egin zien sinatzaileei, baita Alemaniari ere, etsaien gerraontziek portu neutralak erabiltzeko duten eskubidea oztopatzea, muga batzuen barruan. Hasieran, Estonia nahiko atsegina izan zen Orzełekin, eta kaltetutako konpresore bat konpontzen lagundu zuen.^[2] Hala ere, eta ziur aski Alemaniako presioaren ondorioz, Estoniako agintari militarrek laster presionatu zuten itsasontzia, tripulazioa bertan geldiarazita zegoela deklaratu zuten, nabigaziorako eta mapetarako laguntza guztiak konfiskatu zituzten eta armamentua desegiten hasi ziren. Ofizial estoniar batek itsaspeko popatik itsas intsignia kendu zuen.^[3]

Gertakaria

Ihesa

ORP Orzełeko tripulazioak ihes egiteko konspiratu zuen bere lehen ofizialaren, Jan Grudziński tenientearen eta Andzej Piasecki tenientearen agintepean.^[4] Ihes-plana irailaren 16an hasi zen, Grudzińskik torpedo-jasogailuen aurkako sabotajea egin zuenean,estoniarrek sei popa-torpedoak kentzea ekidin zuena. Igandea zenez, ezin izan zen berehala beste bat erosi. Bitartean, Władysław Narkiewicz kontramaisuak barku txiki bat hartu zuen portuaren inguruan. Arrantzatzeko aitzakiarekin, planifikatutako ihes-bidearen sakonera neurtu zuen ezkutuan.^[3] Beste marinel batek urpeko amarrak saboteatu zituen.

1939ko irailaren 18an, gauerdian, portuko argiek gaizki funtzionatu zuten. Aukera horretaz baliatuz, Grudziński tenienteak itsaspekoa prestatu zuen. Tripulazioa atzeratu egin zen ofizial estoniar bat iritsi zenean. 30 minutuko ikuskapenaren ondoren, ohikotik kanpo ezer ez zegoela pentsatu zuen eta gau onak eman zizkien poloniarrei. Tripulazioak berriro ekin zion bere planei. Kaian bi guardia estoniar erakarri zituzten, indarkeriarik gabe preso egin zituzten, portuko argiak saboteatu zituzten eta amarratze-lerroak aizkora batekin moztu zituzten. Bi motorrak martxan jarri ziren eta itsaspekoak ihes egin zuen iluntasunean.^[3]

Foku estoniarrak portutik kairaino ekortzen hasi ziren, azkenean Orzeł aurkitu zuten arte. Estoniarrek metrailagailuekin eta artilleria arinarekin eraso zioten, eta aginte-dorrea hondatu zuten. Ustez, kanoi astunenek ezin izan zuten surik ireki, beste ontzi batzuk kaltetzeko beldur baitziren. Portuko ahoan, itsaspekoak hondarrezko banku batean sartu zen, baina berehala askatu eta Baltiko itsasora ihes egitea lortu zuen.^[4]

Itsasoan

Tallinen (Estonia) Orzełen oroitzapenezko plaka.

Grudziński tenienteak Alemaniako ontzi baten hamasei mapa konfiskatzeko asmoa zuen, Orzełen itsas karta eta nabigazio-laguntza guztiak konfiskatu egin baitziren, Suediako itsasargien gida izan ezik. Hala ere, inoiz ez zuten merkataritza-ontzi alemanik ikusi. Poloniarren erreferentzia bakarrak itsasargien gida eta nabigazio-ofizialak marraztutako oinarrizko mapa ziren.^[4] Hiru asteko bilaketaren ondoren, Baltikoa utzi eta Britainia Handira joatea erabaki zen.

Alemaniako eta Estoniako prentsak esan zuen, ziurrenik, bi guardak erail zituztela, atxilotu ostean. Geroago jakin zen, hain zuzen, Suediako kostaldearen parean askatu zituztela, txalupa pneumatiko batean, eta arropa eta janaria eman zitzaizkien etxera itzul zitezen. Guardiei ere 50 dolar estatubatuar eman zitzaizkien, Poloniako tripulazioak uste baitzuen "azpimundutik itzultzen ziren haiek lehen klasean bakarrik bidaiatzea merezi dutela".

Orzeł Eskoziako kostaldearen parera iritsi zen 1939ko urriaren 14an. Tripulazioak seinale bat bidali zuen ingelesez, eta Britainia Handiko Itsas Armadako suntsitzaile bat atera eta porturaino eraman zituen. Orzełek Almirantazgo britainiarra sorpresaz hartu zuen, denbora luzean itsaspekoa galdutzat baitzuten.^[4] ORP Orzeł birmoldatu egin zuten, eta, ondoren, Royal Navyrekin batera jarri zen martxan Itsaspekoen 2. flotillan, 1940ko urtarrilaren erdialdean, Ipar Itsasoa patruilatzeko.^[4]

Krisi diplomatikoa

Tallinetik itsaspekoak ihes egin ondoren, Sobietar Batasuneko Telegrafoen Agentziak (TASS) "jakinarazi" zuen Estoniako gobernuak baimena eman zuela "nahita" Orzełek ihes egiteko eta "beste itsaspeko poloniar batzuk" Baltikoko herrialdeetako beste portu batzuetan ezkutatzeko".

Stalinen Sobietar Batasunak, 1939ko irailaren 17an Polonia inbaditu ondoren, marinel poloniarrekin konspiratzea leporatu zion Estoniari, Estoniaren neutraltasunari desafio eginez. Estoniatik Erresuma Batura egindako bidaian, Orzełek ez zuen ontzi etsairik hondoratu, baina sobietar gobernuak Poloniako itsaspekoari eta Estoniari ere errua egotzi zien, 1939ko irailaren 26an Narvako badian Metallist zisterna sobietarra galdu zuelako. Estonian base militarrak ezartzeko baimena eskatu zuen, eta Estoniak ultimatuma betetzen ez bazuen eskala handiko gerra izateko mehatxua egin zuen. Itsaspekoaren gertakariarekin zerikusia zuten akusazioek babes politiko gisa balio izan zuten Stalinen ekintzetarako; izan ere, 1939ko abuztuko Alemania eta Sobietar Batasunaren arteko Ituneko klausula sekretuek baimena ematen baitzioten Estonia, Letonia eta Finlandiaren sobietar konkista abiatzeko. Stalinek Orzełen erasoa erabili zuen Estonian "defentsaren eta elkarrekiko laguntzaren tratatua" behartzeko. 1939ko irailaren 28an sinatu zen eta sobietarrei zenbait base militar ezartzeko aukera eman zien.^[5] Tropa sobietarrek Estoniako lurralde osoa okupatu zuten 1940ko ekainean.

Erreferentziak

1. His Majesty's Submarines; p. 19; ISBN 1-57638-021-1
2. ↑ Kuzak, Rafal. (31 de octubre de 2013). «Największy zdrajca z kampanii wrześniowej? Haniebna dezercja dowódcy ORP Orzeł» ciekawostki historyczne.
3. ↑ Kuzak, Rafal. (23 de noviembre de 2013). «Orzeł wyzwolony. Brawurowa ucieczka z Tallina» ciekawostki historyczne.
4. ↑ Haar, Geirr H. The Gathering Storm p. 53
5. League of Nations Treaty Series, vol. 198, pp. 224-229.

Kanpo estekak