Zazpikaleak

Zazpikaleak
Euskal Herria
Zazpikaleetako ikuspegi orokorra.
Kokapena
Herrialdea	Bizkaia
Udalerria	Bilbo
Geografia
Koordenatuak	43°15′26″N 2°55′26″W / 43.2572°N 2.9239°W / 43.2572; -2.9239
Azalera	0,51 km²
Garaiera	1
Demografia
Biztanleria	7.331 (2023)
Dentsitatea	14.375 bizt/km²

Zazpikaleak Bilboko alde zaharraren gune nagusia da eta hiriko auzorik zaharrena. Han daude hiriko lehenengo biztanleen aztarnak, San Anton elizaren azpian, bai eta hainbat eraikin historiko ere.

Ibaizabal itsasadarrak inguratzen du auzoa, eta erdialdean Done Jakue katedrala dago. Iturribide, Solokoetxe, Atxuri, Begoña eta Bilbo Zaharra dira inguruko auzoak.

Administrazioaren aldetik, Ibaiondo barrutiaren (5.a) barruan dago Zazpikaleak.

Zazpikaleak

Goieneko aldetik barrenekora, hauexek dira zazpi kale historikoak:

1. Goienkale edo Somera kalea.
2. Artekale.
3. Dendarikale.
4. Belostikale.
5. Harategi Zahar kalea.
6. Barrenkale.
7. Barrenkale Barrena.

Historia

Sakontzeko, irakurri: «Bilboko historia»

Bilbo 1575. urtean. Auzo nagusia gaur egungo Zazpikaleak zen.

Bilboko irudi erromantiko eta idealizatua, XVIII. mendean egina. Bertan Plaza Zaharra agertzen da. Eskubian Udaletxearen eta Kontsulatuaren egoitza dago eta goian Areatza oraindik hondartza bat zenean agertzen da.

Diego Lopez Arokoak itsasadarra ikustean eta aztertzean bertan herri arrantzale bat sortzea erabaki zuen eta bertan Logroñoko Foruaren oinarriak ezarri zituen (Alfontso VI.a Gaztelazkoa erregeak 1095ean Camerosko jauna zen Ximeno Fortunionek eskatuta Logroñori emandako hiri-gutuna). Portua antzinako biltegiaren edo udalerriaren (San Anton Eliza dagoen lekuan) aurrean kokalekua zela eta, hiria berehala hasi zen. Hau gertatu haurretik herritar gutxi bizi egiten ziren itsasadarraren ertz batean. Hasieran hiru kale bakarrik egon ziren, Goienkale, Artekale eta Dendarikale, Bilboko Done Jakue katedralarekin batera. Pixkanaka biztanleria gehitzen joan zen eta gaur egungo zazpi kaleak eratu ziren (Hiru kaleak inguratzen harresia ezarritzen hazi zen, gordeleku batekin Hiritarrak pobretik baztertzeko. Geroago zubiaren gordelekua bota eta eliza eraiki zuten oraingo San Anton Eliza dagoen lekuan. Bilbo hazten jarraitu zen eta itsas merkataritza garatu zen, halaber, bertako lehen biztanleak itsasadarraren bi aldeetatik hedatzen ziren hiria bezala, eta harresiak ere). Ezkerraldeko kostan burdina ustiatzen zuten hainbat eraikin zeuden. Hiru kale horiek harresi batekin erdi-inguratuak zeuden. Harresia Zamudioko atean hasten zen, gaur egun Unamuno plazatik Artekalera doan bidean, gutxi gorabehera. Kale bakoitzak errekarantz bere atea zueneta ate guzti horiek San Antongo zubian zegoen ate fortifikatu bakarrera zihoan bidea irekitzen zuten. Ate horietako bakoitza dorretxe bat zen, Legizamon, Zubialdea eta Arbolantxa izenekoak. Gainera geroago Erronda kalea izango zenetik beste sarrera bat zegoen Goienkalera, Ibeniko atea izenekoa. Harresietatik kanpora ezkerraldeko etxeak kenduta San Nikolas eta Ibeniko etxaldeak zeuden.^[1]

Bilboko Zazpikaleetako perspektiba. (via Cooper Hewitt, Smithsonian Design Museum).

XV. mendean Alde Zaharreko gunea sortu zen, zatirik zaharrena beste lau kaleekin handitu eta gero. Horren ondorioz "Zazpi kaleak" sortu ziren, Bilboko hirigune historikoak gaur egun duen izena hartu zuten eta harresia haien inguruan edatzen jarraitu zuen. Zazpi kaleak osatu ostean harresiak jada zazpi-kale osoak inguratzen zituen. 1442 urtean oinarritutako mapa batean^[2] zortzi dorrek eta hiru atek irekitzen dute hiria kanpoaldera. Lehen aipatutako bi ateez gain beste bat zegoen Belostikallen. Antzinako harresi horietatik antza zerbait geratzen da Erronda kalearen kantoi batean.^[3] Gaur egun Yohn jauregia dagoen lekuan (Burtsa) eginiko ikerketa arkeolgokoetan harresi horren zatiak aurkitu ziren. Barrio Lozaren araberan^[3] harresi horrek 5 edo 6 metroko altuera zuen eta 1,80 metroko zabalera.

Bilbo beti egon da bere errekarekiko oso loturik, antzinako portuaren jarduerak San Anton elizaren aurrean hasi zirenetik gaur egungo Superportura arte. Bere kokalekuagatik, hiria berehala hasi zen garrantzia irabazten, Gaztelako produktuen igarobide bezala. Horrela biztanleria pixkanaka hazten joan zen. San Antongo zubia zen hirirako sarbide nagusia, bertatik igarotzeko ordaindu beharra zegoelarik. Urte horietan ere Donejakue bidearen kostaldeko adarra Bilbotik igarotzen zen, eta horrek diru gehiago ematen zion.

Harresiak eraisten 1571an hasi ziren, egondako sute baten ondorioz. Azaroaren 9an sute batek ia etxe guztiak erre zituen, zutik 6 dorretxe eta elizak bakarrik utziz.^[4] Hortik aurrera etxe guztiek hiru pisu izan behar zituzten, behekoa dendentzat eta goiko biak etxebizitzentzat. Gehienek labe bat eta baratze bat zuten. Etxeen altuera 10,45 metrotik 10,86ra izan behar zuen^[5]. Sute honen ondoren kaleen zabalera egokitu zen, 6,25 metrotara eta kale berriak eraiki: Santa Maria, Bidebarrieta, Santiago (Korreo), Kale Erreala eta Iturribide. Pietate eta Parra zeharbideak ere ireki ziren.^[4]

XVI. mendean ere Bilbok kaleak garbitzeko lehenengo sistema instalatu zuen. Ura itsasadarrean gora hartzen zen eta lur azpitik Erronda kalean zegoen biltegiraino eramaten zen. Hori beteta zegoenean ateak ireki eta ura azkar eta indartsu jaisten zen kaleetatik berriro itsasadarrera. Garai horretarako nahiko aurreratua zen sistema hau.^[4]

XVIII. mendean, San Nikolas baseliza txikia egon zen tokian, gaur egungo eliza eraiki zen, eta honen aurrean zegoen Areatzan, Bilboko parkea. Horrela, berez Bilboren "hondartza" zenean, zuhaitzak landatu ziren eta hirirako aisialdi gune bilakatu zen. San Antongo elizatik hurbil, garai hartarako oso modernoa zen ospitale bat eraiki zen (Atxurikoa), gizonak emakumeetatik bereizten zituena.

Zazpikaleen iparraldera, kale berriak sortu ziren, Posta eta Bidebarrieta horien artean. Eta Plaza Barria. Hauxe jotzen da hiriaren "lehen zabalgunetzat", Sendeja eta Itxaropen kaleetan zehar egindakoarekin batera (gaur egun Udaletxearen eraikina ezartzen den gunean alegia).

XIX. mendean ere Plaza Berri eraikitzeko plana garatu zen, Donostian baino mende bat beranduago. 1784an Alejo de Mirandak egin zuen lehenengo plana, Agustin de Humaranek aldatu zuen 1805an eta Avelino Goikoetxeak bukatu zuen, ahalik eta 1851an bukatuta egon zen arte.

Bilboko Zazpikaleetako ikuspegi orokorra. Argi ikus daitezke auzoari izena ematen dioten jatorrizko zazpi kaleak.

Bilboko alde zaharra airetik ikusia.

Iruditegia

• 
  Zazpikaleetako irudia.
• 
  Dendari kalea.
• 
  Plaza Barria.
• 
  Erribera kalea.
• 
  Unamuno plaza eta Mallonako eskailerak.
• 
  Mallonako galtzada eta Mallonako hilerriko sarrera. (Unamuno plazatik gora).
• 
  Euskal Arkeologia, Etnografia eta Kondaira Museoa.
• 
  Done Jakue plaza.
• 
  Done Jakue katedrala.
• 
  San Anton Eliza.
• 
  Arriaga Antzokia.
• 
  Begoñako igogailua.
• 
  Areatza.
• 
  Zazpikaleetako etxeak.
• 
  Yohn jauregia edo La Bolsa eraikina.
• 
  San Nikolas eliza.

Eraikuntzak

Eraikin erlijiosoak

• San Anton Eliza: Bilboko eta Athletic Clubaren armarrian agertzen dena da, hiriko sinboloa beraz.
• Bilboko Done Jakue katedrala.
• Joan Santuen Eliza.
• San Nikolas eliza.

Eraikin zibilak

• Allende Salazar jauregia.
• Arana jauregia.
• Arriaga Antzokia.
• Begoñako igogailua.
• Bidebarrietako Udal Liburutegia.
• Bilboko Bankuaren egoitza.
• Bilboko udaletxea.
• Erriberako Merkatua.
• Euskaltzaindia.
• Gortazar jauregia.
• Gómez de la Torre jauregia.
• La Unión y el Fénix eraikina.
• Mazarredo jauregia
• Yohn jauregia
• Zabalburu ikastetxea (Itxaropenaren komentua).

Zubiak

• Areatzako zubia.
• Erriberako zubia.
• Mesedeetako zubia.
• San Antongo zubia.

Plazak

• Done Jakue plaza
• Miguel Unamuno plaza
• Plaza Barria
• San Nikolas plaza
• Juan Santuen plaza

Parkeak

• Areatzako parkea
• Iturribideko parkea

Museoak

• Euskal Arkeologia, Etnografia eta Kondaira Museoa.

Iturriak

• Txakurraren iturria
• Done Jakue plazatxoko iturria.
• Zamudioko ateko iturria.
• Unamuno plazako iturria.
• Plaza Barriko iturriak.

Gaztetxeak

• Maison13 gaztetxea.
• Zazpikatu gaztetxea.

Zazpikaletar ospetsuak

• Jose Mazarredo (1745-1812), itsasgizona, Espainiako Itsas Armadako almirantea.
• Juan Crisostomo Arriaga (1806-1826), musikagilea.
• Fidel Sagarminaga (1830-1894), politikaria, kazetaria eta idazlea
• Emiliano Arriaga (1844-1919), musikagilea eta idazlea.
• Miguel Unamuno (1864-1936), idazlea eta filosofoa.
• Gregorio Ibarretxe (1864-1933), politikari jeltzalea, arkitektoa eta Bilboko lehen alkate abertzalea.
• Manuel Maria Smith (1879-1956), arkitektoa.
• Eli Gallastegi (1892-1974), politikari abertzale eta jeltzale independentista.
• Jesus Aranbarri Garate (1902-1960), musikagilea.
• Jose Antonio Agirre (1904-1960), Eusko Jaurlaritzaren lehen lehendakaria.
• Pedro Arrupe (1907-1991), apaiza eta Jesusen Konpainiako Nagusia.
• Xabier Etxebarrieta (1944-1968), ETAko kide nabarmena.

Garraiobideak

Bilboko metroak bi geltoki ditu auzoan: Unamuno plazan eta Itxaropen eta Askao kaleek bat egiten duten gunean, San Nikolas elizaren atzealdean.

Bilboko tranbiak beste bi geltoki ditu bertan: Arriagako geltokia (Arriaga antzokiaren atzealdean) eta Erriberako geltokia (Erriberako Merkatuaren aurrean).

Erreferentziak

1. CALLE ITURRINO, E. Biografia del paseo del Arenal in La Gran Enciclpedia Vasca, 3. tomoa, 288. or.
2. DELMAS, JUAN E. La iglesia de San Nicolas, su pasado y su presente. Bilbao, 1881
3. ↑ BARRIO LOZA, Bilbao, Arqueología, urbanismo y arquitectura histórica. III bilbao y su entorno. Las Encartaciones. Bilbo, 1991.
4. ↑ LARREA, Mª ANGELES eta MIEZA Y MIEG RAFAEL Mª. El desarrollo del Casco Viejo de Bilbao. Notas de la historia urbana in Bilbo. Bilbao. Sendoa argitaletxea. Hiriburuak saila. 1994. ISBN 84-85846-98-2
5. GUIARD Y LARRAURI, TEOFILO. Historia de la Noble Villa de Bilbao. Bilbo, 1905.

Kanpo estekak

Euskarazko Wikipedian bada atari bat, gai hau duena: Bilbo

• (Gaztelaniaz)(Ingelesez)Zazpi kaleei buruzko webgunea
• "Pausu txikiak" Julen Gabiriak Zazpikaleei buruz egindako istorio sorta