Ruadhail

Ruadhail

Suidheachadh
Dùthaich Alba
Comhairle Dùn Phris is Gall-Ghaidhealaibh
Co-chomharran 54° 59′ 36″ Tuath
03° 24′ 27″ Iar
Feartan fiosaigeach
Àireamh-shluaigh 400 (2011)
Àireamh fòn 01387
Duilleag oifigeil Ruthwell aig Visit Scotland

‘S e baile beag dùthchasail faisg air Powfoot air iomall Inbhir Anainn, air an àirde an iar-dheas na h-Alba a th’ ann an Ruadhail (Beurla Ruthwell).[1] Tha e suidhichte aig dìreach 2m os cionn ìre na mara,[2] air an àirde an ear-dheas Dhùin Phris is Gall-Ghaidhealaibh (Siorrachd Dhùn Phris ro 1975), eadar Greatna agus Dùn Phris, ri taobh na h-aibhne Uisge Lochar,[3] far a shruthas e gu màthair-uisge na Linne Shalmhaigh. Tha e 35km air falbh bho Bheattock, 108km bho Ghlaschu, 104km bhon An t-Sròn Reamhar agus 108km bho Dhùn Èideann, prìomh-bhaile na dùthcha. Tha 400 duine a’ fuireach anns a’ bhaile[4] agus 's e Beurla a th' ann a’ chiad chànain aig a’ mhòr-chuid dhe na daoine ann an Ruadhail. Tha eaconomaidh a' bhaile gu math crochte air àiteachas agus turasachd. A bharrachd air sin, tha taigh-tasgaidh[5] anns a’ bhaile cuideachd. Taobh fhoghlaim, chan eil sgoiltean idir ann agus le sin feumar a dhol dhan bhun sgoil ann an Clarencefield neo Comar na Drise agus dhan àrd-sgoil ann an Inbhir Anainn.

Freumhan an Ainm

[deasaich | deasaich an tùs]

A rèir eòlaichean fhreumh-fhaclachd, tha e coltach gur ann à Rith agus Weald (a tha a' ciallachadh Allt agus Coille) ann an seann Bheurla a tha an t-ainm.[6] A dh'aindeoin sin, tha cuid eile dhen bheachd gur ann à Gàidhlig Ruadli Bail le co-chàradh Lochlannais ann an a tha ainm an àite seo.[7] Bheireadh sin Baile Ruadh dhuinn sa Ghàidhlig an latha an-diugh. 'S ann gu math làidir 's a tha buaidh nan Lochlannach air ainmean-àite ann an iar-dheas na h-Alba,[8] gu h-àraidh faisg air a' mhuir agus tha iomadh ainm-àite dà-chànanach Gàidhleach-lochlannach ann. A bharrachd air sin, nochd a' Ghàidhlig ann an ceann a deas na h-Alba anns an 7mh Linn agus bha an cànan fhathast làidir ann an Siorrachd Dhùn Phrìs fhèin anns an 14mh Linn.[9]

Eachdraidh

[deasaich | deasaich an tùs]

Tha sloinnidhean airson Thùsanaich mar Wallace agus Welsh pailt an sgìre ach tha an t-ainm-àite fhèin a' sealltainn gu robh na treubhan Sasannach gu math cumhachdail an seo an dèidh àm nan Ròmanach. Tha an eileamaid weald gu math cumanta san sgìre: Ruthwell, Mousewald, Torthorwald. Thog iad Crois le rùn-sgrìobhadh Lochlannach oirre san eaglais san 8mh Linn.[10] Tha an sgrìobhadh ag ràdh: ᛣᚱᛁᛋᛏ ᚹᚫᛋ ᚩᚾ ᚱᚩᛞᛁ ᚻᚹᛖᚦᚱᚨ / ᚦᛖᚱ ᚠᚢᛋᚨ ᚠᛠᚱᚱᚪᚾ ᛣᚹᚩᛗᚢ / ᚨᚦᚦᛁᛚᚨ ᛏᛁᛚ ᚪᚾᚢᛗ, Krist wæs on rodi. Hweþræ'/ þer fusæ fearran kwomu / æþþilæ til anum. "Bha Crìosd air a' Chrois. Ach / thàinig daoine cròdha/ dhan thighearna aca".[11] Bhristeadh a' Chrois ri àm An Ath-Leasachaidh[12] agus fhalaich daoine a' bhaile e fo thalamh. Chaidh i a chàradh ann an 1818 leis a' mhinistear.

Fhuair Ruadhail a chuid chòirichean ann an 1519 ach cha tug sin idir piseach air malairt is gnìomhachas san sgìre, a tha cho dùthchasail na bha e a-riamh.[13] Bha na Moirich gu math làidir an seo bhon 14mh Linn[14] agus fiù 's chaidh Iain Moireach, fear dhen shliochd, a ghairm na Iarla Shrath Anainn leis an Righ Seumas VI ann an 1625. Chaidh Na Seumasaich seachd air Ruadhail air an t-seann rathad shuas gu tuath ann an 1746, an dèidh dhaibh Sasainn fhàgail.[15] Chaidh a' chiad bhanca-caomhnaidh san t-saoghal a chur air dòigh an seo leis a' mhinistear Eanraig Donnchadh ann an 1810.[16] Stèidhich esan An Eaglais Shaor ann an 1846 cuideachd.[17] Thogadh stèisean-rèile an seo ann an 1848[18] ach dhùnadh ann an 1965 e. A-rèir carragh-chuimhne san eaglais, fhuair dusan duine à Ruadhail bàs sa Chogadh Mòr[19] agus dithis eile san Dàrna Cogadh.

Iomraidhean

[deasaich | deasaich an tùs]
  1. ↑ “Dictionary Detail - Ruadhail”. Am Faclair Beag. Air a thogail 26mh dhen Fhaoilleach 2019.
  2. ↑ Weather Forecast
  3. ↑ RCAMS
  4. ↑ A' Chomhairle
  5. ↑ Savings Bank Museum
  6. ↑ The New Statistical Account of Scotland, Volume 2, William Blackwood, Dùn Èideann 1834
  7. ↑ The Placenmes of Scotland, James B. Johnston, Dùn Èideann 1892
  8. ↑ Ordanance Survey
  9. ↑ Transactions and Journal of Proceedings of the Dumfriesshire and Galloway Natural History and Antiquarian Society. Third Series. Volume XI: 147
  10. ↑ Ruthwell Kirk
  11. ↑ Conner, Patrick W. "The Ruthwell Monument Runic Poem in a Tenth-Century Context." Review of English Studies Advance Access. (2007): 1-27.
  12. ↑ Ó Carragáin, Éamonn, Christian Inculturation in Eighth-Century Northumbria: The Bewcastle and Ruthwell Crosses, Colloquium Magazine, Dreach 4, Foghar 2007, Yale Institute of Sacred Music.
  13. ↑ Scottish Places
  14. ↑ British History
  15. ↑ Am Baile[dead link]
  16. ↑ RBS
  17. ↑ Newbie
  18. ↑ Lindsay, David M. E. (2002). G&SWR Register of stations, routes & lines. G&SWR Association. Pàirt 6.3, Duilleag]
  19. ↑ Scottish War Memorials Project
Bailtean ann an Siorrachd Dhùin Phris

Achadh na h-Eaglaise  • Ae  • Amisfield  • Applegarthtown  • Auldgirth  • Bankend  • Bàrr na Dris  • Beattock  • Bentpath  • Canonbaidh  • Cathair  • Cathair Ruairidh  • Chapelknowe  • Cille Chonaill  • Cille Bhrìghde  • Cill Osbairn  • Cille Phàdraig nam Fleamach  • An Clachan  • Clarencefield  • Collin  • Comar na Drise  • Cuingealach  • Dalswinton  • Daltan  • Doire Chonaill  • Dòrnach  • Drochaid Charrainn  • Drochaid a' Mhuilinn  • Drochaid Mhic Iain  • Dubhras na Doire  • Dùn Choll  • Dùn Phris  • Dùn Sgoir  • Eaglais Fheichin  • Eastriggs  • Eskdalemuir  • Gleann Chapall  • Greatna  • Hightae  • Hoddom  • Inbhir Anainn  • Kettleholm  • Kirtlebridge  • Langaim  • Loch Mhabain  • Logarbaidh  • Am Magh Fada  • Middlebie  • Mouswald  • Parkgate  • Penpont  • Powfoot  • Ruadhail  • Templand  • Torthorwald  • Tynron  • Wamphray  • Waterbeck