Juan Pantoja de la Cruz

Juan Pantoja de la Cruz

Biografía
Nacemento	1553 Valladolid, España
Morte	26 de outubro de 1608 (54/55 anos) Madrid, España
Pintor de cámara
Actividade
Campo de traballo	Pintor de cámara e artes visuais
Lugar de traballo	Madrid
Ocupación	pintor, artista visual
Xénero artístico	Retrato
Movemento	Manierismo
Descrito pola fonte	Grande Enciclopedia Soviética (1926—1947)

Juan Pantoja de la Cruz nado en Valladolid en 1553 e finado en Madrid o 26 de outubro de 1608, foi un pintor castelán renacentista^[1], especializado no retrato cortesán cunha estética que aínda é a do manierismo renacentista, formado sobre os modelos de Antonio Moro e Alonso Sánchez Coello.

Vida e obra

A Infanta Isabel Clara Eugenia, 1599 (Alte Pinakothek de Múnic).

Moi novo trasladouse a Madrid, onde foi discípulo de Alonso Sánchez Coello, con quen colaborou nalgunhas obras. En 1587, Pantoja casou e independizouse como pintor ao ano seguinte, coincidindo coa morte do seu mestre (1588). A partir de entón foi o retratista máis importante da corte, aínda que non foi até 1596 cando obtivo o título de pintor da corte do rei Filipe II.

En 1598, cando Filipe III subiu ao trono, converteuse no retratista oficial da corte. Tamén foi retratista da nobreza, mantendo as mesmas convencións que se aprecia no retrato do Duque de Lerma (1602) na Fundación Medinaceli, ou no de Don Diego de Villamayor (1605) no Museo do Ermitage, aínda que no retrato de medio corpo dun Cabaleiro de Santiago (1601), Museo do Prado, hai unha maior percepción psicolóxica, quizais porque foi pintado con máis soltura, xunto cun estudo máis avanzado da luz (nesa liña desenvolveuse séculos máis tarde o naturalismo).

Pantoja tamén exerceu a pintura relixiosa, como na Anunciación que pintou en 1606, na que utilizou os retratos da raíña Margarida e da infanta Ana para caracterizar os rostros da Virxe e do anxo Gabriel. Destacan neste xénero Santa Leocadia da Catedral de Córdoba, datada en 1603, a Resurrección (1605) do Hospital de Valladolid, con influencias de Orazio Borgianni, e o Nacemento da Virxe (Museo do Prado), no que asimila os xogos de luz e o naturalismo de Navarrete, o Mudo sen abandonar a seca precisión flamenga. Esta obra, na que tamén se retrataba a nai da raíña, foi pintada para o oratorio particular da raíña no palacio de Valladolid, con motivo do traslado da capital a esa cidade, á que acudira Pantoja acompañando á Corte.

Existen rexistros documentais que aluden a naturezas mortas pintadas por el, a imitación das que viñeron de Italia, e como pintor de frescos hai constancia da súa participación nas perdidas decoracións do Pardo. Ao morrer, deixou sen rematar os cadros do teito da Sala de Retratos do Palacio do Pardo, nos que traballou coa axuda do seu fillo e en colaboración con Francisco López, con quen mantivo certas discrepancias sobre o que lle correspondía a cada un. un, de xeito que no testamento pediu ser taxado, asegurando que a súa participación fora moito maior. Porén, a colaboración co mesmo pintor debeu ser frecuente, xa que tamén tiñan un contrato conxunto para o retablo de San Agustín de Valladolid, e os seus herdeiros acordaron con López rematar o que Pantoja deixara sen rematar no Pardo. Tamén están moi vinculados a el Santiago Morán, que o sucedeu como pintor do rei á súa morte, e os seus discípulos máis directos, Rodrigo de Villandrando e Bartolomé González .

Con motivo do IV Centenario da súa morte, o Museo do Prado presentou en 2008 unha escolma das súas obras, a maioría conservadas no almacén por limitacións de espazo.

Estilo

Seguindo a tradición do retrato flamengo, procurou mostrar minuciosamente os encaixes, os vestidos e as xoias dos seus modelos, aos que colocou de pé, algo ríxidos e sobre un fondo neutro escuro, ou ao carón dunha mesa ou dunha cadeira de brazos de frade con intención simbólica. As mans tamén están debuxadas con precisión, e coa mesma intención simbólica descansan sobre a espada para os homes, ou levan un pano ou un abano para as mulleres.

De acordo coa tradición do retrato da corte e o ensino da escola veneciana de Tiziano e Tintoretto, os membros da familia real que el retrataba parecían austeros, sobrios e convencionalmente elegantes. Nas caras pouco atractivas apenas hai estudo psicolóxico, imperante a inexpresividade. De pé sobre enormes pescozos brancos, os suxeitos miran para o espectador.

Obras destacadas

Felipe Manuel, Príncipe de Piamonte, Museo de Belas Artes de Bilbao

Entre os seus retratos dos membros da familia real, destaca o de Felipe II xa vello (1591), que son algunhas das súas obras máis destacadas: Real Monasterio de San Lorenzo de El Escorial, os retratos da infanta Isabel Clara Eugenia. (1599) e o seu marido o arquiduque Alberte (1600), ambos na Galería Antiga de Múnic; os retratos das esposas de Filipe III, Ana de Austria (1602) e Margarida de Austria (1607), conservados no Museo do Prado, ou o Retrato de Filipe III vestido co hábito de Gran Mestre da Orde do Vélaro de Ouro (Museo Goya, Castres), unha das últimas obras do artista, asinada o mesmo ano da súa morte. Outros retratos de Filipe III e da súa muller Margarida de Austria están na colección real británica (Palacio de Hampton Court), e un retrato do rei do legado de Cambó está no Museo Nacional de Arte de Cataluña. No Museo de Belas Artes de Bilbao exponse un Retrato do Príncipe Filipe Manuel de Savoia, que cobra especial relevancia pola súa minuciosa elaboración e polo exitoso efecto tridimensional da coiraza pectoral.

Unha obra atribuída a Juan Pantoja é considerada unha das primeiras representacións de pantalóns vaqueiros.^[2]

Notas

1. "Juan Pantoja de la Cruz". www.arteespana.com. Consultado o 2022-05-14. 
2. "Portrait of a gentleman in armor". Sothebys. Consultado o 14 de maio de 2022. 

Véxase tamén

Wikimedia Commons ten máis contidos multimedia na categoría:  Juan Pantoja de la Cruz

Bibliografía

• Kusche, María, Juan Pantoja de la Cruz . Madrid: Editorial Castalia, 1964, ID - OL14862947M

• Pérez Sánchez, Alfonso E. (1992). Pintura barroca en España (1600–1750). Madrid: Ediciones Cátedra. ISBN 84-376-0994-1. 

Ligazóns externas

• Biografía e información sobre Pantoja de la Cruz na web do Museo do Prado.