Resentimento

Expresión facial que denota "resentimento" - Popular Science Monthly Volume 36.

O resentimento é comunmente descrito como un sentimento de inimizade ou de hostilidade que se garda contra quen ofende ou fai algún mal. É a acción e efecto de resentirse, o desgusto ou enfado cunha persoa.

Outros psicólogos considérano un estado de ánimo (mood, en inglés)^[1] ou unha emoción secundaria (incluíndo elementos cognitivos) que se pode provocar ante un insulto ou inclusive lesión.^[2]

O resentimento é inherente á percepción de inxustiza e unha defensa xeneralizada contra situacións que se interpretan "inxustas" (por exemplo, relacións ou circunstancias desfavorables).

Terminoloxía e desambiguación

• O termo provén do francés ressentir, con "re-" prefixo intensivo e "sentir" do latín sentire. A palabra inglesa converteuse co tempo en sinónimo de rabia e gardar rancor.
• Con todo, en inglés, alemán e outras linguas a mesma orixe deu dous significados vinculados pero distintos. Nietzsche incorporou o termo francés ressentiment para describir unha sensación de hostilidade dirixida cara a un obxecto que un identifica como a causa da propia frustración, é dicir, unha atribución de culpa pola propia frustración.

Ese préstamo do francés é hoxe de uso común en filosofía, deste xeito en castelán existen "resentimiento" e "ressentiment", en inglés "resentment" e "ressentiment", en portugués "ressentimento" e "ressentiment", etc.

Causas

O resentimento pode derivar dunha variedade de situacións que impliquen unha percepción de malos feitos por parte dun individuo, que moitas veces son provocadas por expresións de inxustiza ou humillación. As fontes comúns de resentimento inclúen incidentes humillantes publicamente como

• Aceptar un trato negativo sen expresar ningunha protesta.
• Sentirse obxecto de discriminación ou prexuízo regular.
• Envexa/ceumes.
• Sentirse utilizado ou aproveitado polos demais.
• Ter logros non se recoñecen, mentres que outros triunfan sen traballar tan duro.

O resentimento tamén pode ser xerado por interaccións diádicas, como o rexeitamento emocional ou a negación por parte doutra persoa, a vergoña ou menosprezo deliberados por outra persoa, ou a ignorancia, a humillación e o desprezo por parte doutra persoa.^[3]

O resentimento tamén pode desenvolverse e manterse polos seguintes motivos:

• Centrarse en queixas pasadas (é dicir, recordos perturbadores de experiencias ferintes) continuamente.
• Xustificación forzosa da emoción (é dicir, con pensamentos/sentimentos adicionais).^[4][5]
• Proceso de loito.^[6]

Función

Como a maioría de emocións, o resentimento conta con aspectos positivos e negativos:

Alice MacLachlan escribe en Unreasonable Resentments (2010-2012):

"O que nos resentimos revela o que valoramos e o que esperamos (ou desexamos) dos demais; tamén pode revelar o que consideramos o noso dereito: é dicir, como as expectativas que temos da nosa contorna están organizadas e medidas por nós."

De feito, a autora continúa escribindo que só unha persoa amoral (unha persoa que non ten valores nin preocupación polo benestar propio ou dos demais) podería non experimentar resentimento.^[7] O resentimento tamén pode funcionar para advertir contra situacións futuras, prexudiciais e inxustas co obxectivo de que non volvan a ocorrer. Empregado como arma de desconfianza, ten unha forte compoñente de autocastigo, segundo Steven Stosny en "Living & loving after betrayal: how to heal from emotional abuse, deceit, infidelity, and chronic resentment" (2013):

"O falso atractivo do autocastigo é que parece manternos a salvo de feridas e decepcións futuras".

Tamén foi conceptualizado como unha forma de protesta por Pamela Hieronymi en Articulating an Uncomprising Forgiveness (2001):

"Máis concretamente, o resentimento protesta por unha acción pasada, que persiste como unha ameaza presente".

O resentimento, cando non é saudable, pode vir en forma de:

• Rabia hostil con motivos de represalia (é dicir, fantasear con derribar a alguén, desvalorizar ou devolver a alguén por unha lesión percibida)
• Duración (que pode continuar durante días, semanas ou mesmo anos)
• Acumulación de resentimentos, drenando calquera emoción positiva.^[8]

Expresión física

Expresión facial de rabia (mandíbula aberta e dentes ao descuberto).

A diferenza de moitas emocións, o resentimento non ten taras físicas exclusivamente relacionadas con ela que delaten cando unha persoa está a sentir esta emoción. Non obstante, pódense mostrar expresións físicas asociadas a emocións relacionadas, como a rabia e a envexa: cellas arrugadas ou os dentes ao descuberto.^[9]

O resentimento pódese diagnosticar buscando signos como:

• Necesidade de regular as emocións.
• Finxir a felicidade mentres se está cunha persoa para cubrir os verdadeiros sentimentos.
• Falar dunha forma sarcástica ou degradante á persoa en cuestión ou sobre a persoa.

Tamén se pode diagnosticar a través da aparición de emocións relacionadas coa axitación ou abatemento, como sentirse inexplicablemente deprimido ou desanimado, enfadarse sen motivo aparente ou ter pesadelos ou soños perturbadores sobre unha persoa.^[10]

Experiencia interna

O resentimento é máis poderoso cando se sente cara a alguén con quen o individuo está preto ou é íntimo. Ter unha ferida que resulte en sentimentos de resentimento provocados por un amigo ou ser querido deixa ao individuo un sentimento de traizón con efectos potencialmente profundos.^[11]

• Pode ter unha variedade de resultados negativos sobre a persoa que o experimenta, incluíndo irritación ou nerviosismo ao pensar na persoa resentida, negación da ira ou odio contra esta persoa e provocación ou excitación de rabia cando esta persoa é recoñecida positivamente.
• Tamén pode ter consecuencias a longo prazo, como o desenvolvemento dunha actitude hostil, cínica e sarcástica que pode converterse nunha barreira contra outras relacións saudables, falta de crecemento persoal e emocional, problemas para confiar nos demais, perda de confianza en si mesmo e sobrecompensación.

O resentimento crónico (é dicir, durante un período prolongado de tempo) pode levar a síntomas pouco saudables, como o constrinximento das terminacións nerviosas nos músculos (causando dor de costas e músculos de baixo grao crónicos). Ese resentimento duradeiro tamén pode provocar:

• Destrución das células T (dañando o sistema inmunitario).
• Hipertensión (que aumenta a ameaza de accidentes cerebrovasculares e ataque cardíaco).
• Cancro.
• Adiccións (drogas).
• Depresión.
• Acurtamento da vida útil.

Tratamento e solucións

Para agravar aínda máis estes efectos negativos, o resentimento adoita funcionar nunha espiral descendente. Os sentimentos de resentimento cortan a comunicación entre a persoa resentida e a persoa conflitiva, e poden dar lugar a malas comunicacións futuras e ao desenvolvemento de máis sentimentos de resentimento.^[12]O resentimento acaba sendo un obstáculo para o restablecemento de relacións sas entre persoas.

O rancor e o despeito tamén comparten unha conexión no que concerne aos sentimentos de autolesión, aínda que se expresan de formas diferentes. O resentimento é único porque está case exclusivamente interiorizado, onde pode causar máis dano emocional e psicolóxico e non afecta fortemente á persoa resentida, polo menos en aparencia. Pola contra, o rancor exteriorízase, implicando accións reivindicativas contra unha fonte (percibida ou real) de mal. Non obstante, as accións rencorosas tamén poden derivar de sentimentos de resentimento.

O psicólogo James J. Messina recomenda cinco pasos para afrontar e resolver os sentimentos resentidos:

1. Identificar a orixe dos sentimentos resentidos e o que fixo a persoa para evocar estes sentimentos.
2. Desenvolver unha nova forma de ver a vida pasada, presente e futura, incluíndo a forma en que o resentimento afectou á vida.
3. Escribir unha carta á fonte do resentimento, enumerando os delitos e explicando as circunstancias.
4. Visualizar un futuro sen o impacto negativo do resentimento.
5. Se aínda persisten os sentimentos de resentimento, volver ao Paso 1 e comezar de novo.

O trastorno de amargura postraumático relacionouse co resentimento nalgúns casos.^[13]

Diferenzas coa ira

Robert C. Solomon, profesor de filosofía da Universidade de Texas en Austin, sitúa o resentimento no mesmo lugar que a ira e o desprezo, e argumenta que as diferenzas fundamentais residen no seguinte:

• O resentimento é a ira dirixida cara a un individuo de condición superior.
• A ira diríxese cara a un individuo en igualdade de condicións (desde o punto de vista da persoa afectada).
• O desprezo é a ira dirixida cara a un individuo de condición inferior.^[14]

Steven Stosny fai unha analoxía, distinguindo as funcións da ira e do resentimento, como:

"A rabia é un extintor destinado a "apagar" e evitar que as situacións que causan dano inmediato evolucionen, mentres que o resentimento é máis como un detector de fume: algo que está sempre "activado" (e require enerxía e emocións para manter este sistema de alarma), e está destinado a protexernos se, por se acaso, aparece alguén ou algo prexudicial da experiencia pasada."

O rancor e a rabia ou ira difiren principalmente na forma en que se expresan externamente:

• A ira dá lugar a un comportamento agresivo, usado para evitar ou facer fronte a unha ameaza.
• O rancor ou esentimento ocorre unha vez que a ferida foi tratada, e non se expresa de forma tan agresiva nin tan aberta.^[15]

Outra diferenciación entre a ira e o resentimento é a seguinte: a ira trata sobre a situación inmediata (retroceder ou someterse), mentres que o resentimento é unha forma defensiva de castigar mentalmente (ou, no caso máis extremo, desvalorizar) a si mesmo, ou ao recordado.

• O resentimento é raramente (ou nunca) sobre un só estímulo específico: mesmo despois de que se fixeran cambios de comportamento coa intención de mellorar (é dicir, abordouse a responsabilidade) ou o estímulo xa non estea presente (é dicir, xa non se atopa a situación) o resentimento pode persistir.

• A ira é desencadeada por un estímulo específico, e normalmente reduce en intensidade a medida que o estímulo se atenúa (ou xa non está presente).

Diferenzas coa condena

Unha característica importante sobre o resentimento é que vai contra algo (é dicir: inxustos, inxustizas, abusos, situacións que ameazan os valores ou o benestar), mentres que, actuar por condena é por algo (é dicir: xustiza, benestar propio ou doutros, ou calquera outro valor considerado importante por un individuo).

A distinción é importante, porque mentres actuar polos valores máis profundos crea accións coherentes cos propios valores, actuar contra as cousas (ou as persoas) que non se valora non leva necesariamente a accións que sexan coherentes cos valores máis profundos (é dicir, retribución ou asasinato). A autorreflexión pode axudar a determinar cal dos dous está a actuar, indicando por que o comportamento é coherente cos valores máis profundos de un:

• Se a resposta representa a condena, reflectirá os valores máis profundos.
• Se está resentido, devaluará a alguén ou algo.

Perspectivas filosóficas

• Max Scheler consideraba o resentimento como o produto da debilidade e da pasividade.

• Nietzsche viu o resentimento como unha emoción innoble que subxace ao Romanticismo de Rousseau, "pois debaixo de todo romanticismo están os gruñidos e a cobiza do instinto de vinganza de Rousseau".^[16]

• O filósofo Robert C. Solomon escribiu moito sobre a emoción do resentimento e os seus efectos negativos sobre aqueles que o experimentan. Solomon describe o resentimento como o medio polo que o home se aferra á súa autoestima. Escribiu que é nese momento (baixo o influxo do resentimento) cando a humanidade está no seu estado máis baixo.

Particularmente, Scheler foi fundamental no desenvolvemento de ideas concernentes ao resentimento.

Alcolismo

Alcólicos Anónimos (AA) cita o resentimento como unha das maiores ameazas para un alcohólico.^[17] Os Doce Pasos de AA implican identificar e xestionar o resentimento como parte do camiño cara á recuperación, incluíndo o recoñecemento do propio papel no resentimento e rezar para que se elimine o resentimento.

O que AA suxire para procesar os resentimentos consiste en:

1. Identificar con que persoa, institución ou principio se está enfadado.
2. Identificar por que está enfadado, que instintos de si mesmo se ven afectados polo resentimento.
3. Desatendendo por completo á outra persoa implicada, buscar os erros propios: onde ten a culpa o alcólico e por que foi egoísta ou deshonesto.
4. Finalmente, levar a cabo accións desinteresadas e construtivas.

Intolerancia étnica

O resentimento tamén pode desempeñar un papel nos conflitos raciais e étnicos. Cítase que o resentimento infectou a estrutura do valor social e, polo tanto, é un catalizador habitual dos conflitos provocados pola desigualdade.^[18]

Tamén pode ser unha das emocións experimentadas durante o conflito de clases, particularmente pola clase social oprimida.

Exemplos literarios

• O escritor Norman Douglas confesou o hábito de pedir diñeiro prestado, como D. H. Lawrence; pero á diferenza de Lawrence, Douglas foi quen de ocultar "a reacción principal: o resentimento... Opoñémonos a que sexamos patrocinados; fainos resentidos."^[19]
• O sociólogo Zygmunt Bauman dixo:

"Tanto Nietzsche como Scheler sinalan o resentimento como un obstáculo importante para amar ao Outro como a ti mesmo."^[20]

Notas

1. Stosny, Steven (2013). Living & loving after betrayal: how to heal from emotional abuse, deceit, infidelity, and chronic resentment. Oakland, CA: New Harbinger Publications, Inc. ISBN 978-1-60882-752-7. 
2. W TenHouten, Emotion and Reason (2014) p.20
3. "Handling Resentment - LIVESTRONG.COM". web.archive.org. 2011-01-23. Archived from the original on 23 de xaneiro de 2011. Consultado o 2024-09-04. 
4. "Should You Feel or Flee Your Emotions? - Psychology Today". www.psychologytoday.com (en inglés). Consultado o 2024-09-04. 
5. "Don’t Justify What You Want to Change - Psychology Today". www.psychologytoday.com (en inglés). Consultado o 2024-09-04. 
6. "Chains of Resentment - Psychology Today". www.psychologytoday.com (en inglés). Consultado o 2024-09-04. 
7. MacLachlan, Alice (2010-12). "Unreasonable Resentments: Unreasonable Resentments". Journal of Social Philosophy (en inglés) 41 (4): 422–441. doi:10.1111/j.1467-9833.2010.01508.x. 
8. Luskin, Fred (2003). Forgive for good: a proven prescription for health and happiness (First HarperCollins paperback edition ed.). New York, NY: HarperOne. ISBN 978-0-06-251721-0. 
9. Oatley, Keith; Keltner, Dacher; Jenkins, Jennifer M. (2009). Understanding emotions (2nd ed. [Nachdr.] ed.). Malden, Mass.: Blackwell. ISBN 978-1-4051-3103-2. 
10. "How To Get Rid Of Resentment - howtogetridofstuff.com". web.archive.org. 2013-02-12. Arquivado dende o orixinal o 12 de febreiro de 2013. Consultado o 2024-09-04. 
11. Murphy, Jeffrie G.; Philosophy Documentation Center (1982). "Forgiveness and Resentment". Midwest Studies in Philosophy 7: 503–516. ISSN 0363-6550. doi:10.1111/j.1475-4975.1982.tb00106.x. 
12. "Emotional Abuse: Is Your Relationship Headed There? You Might be a Lot Closer than You Think! - Psychology Today". www.psychologytoday.com (en inglés). Consultado o 2024-09-04. 
13. "Post-traumatic embitterment disorder" (en inglés). 2024-08-18. 
14. "How To Get Rid Of Resentment - howtogetridofstuff.com". web.archive.org. 2013-02-12. Arquivado dende o orixinal o 12 de febreiro de 2013. Consultado o 2024-09-04. 
15. Gardner, Frank L.; Moore, Zella E. (2008-11). "Understanding Clinical Anger and Violence: The Anger Avoidance Model". Behavior Modification (en inglés) 32 (6): 897–912. ISSN 0145-4455. doi:10.1177/0145445508319282. 
16. W Kaufmann ed., The Portable Nietzsche (Penguin 1987) p. 514
17. AA Services. Alcoholics Anonymous: The Big Book. Alcoholics Anonymous World Services, Inc., 4th edition; 2002. pages 64-67
18. McCarthy, Cameron; Rodriguez, Alicia P.; Buendia, Ed; Meacham, Shuaib; David, Stephen; Godina, Heriberto; Supriya, K.E.; Wilson-Brown, Carrie (1997-05). "Danger in the safety zone: Notes on race, resentment, and the discourse of crime, violence and suburban security". Cultural Studies (en inglés) 11 (2): 274–295. ISSN 0950-2386. doi:10.1080/09502389700490151. 
19. N Douglas, Looking Back (London 1934) p. 349
20. Bauman, Zygmunt. Does Ethics Have a Chance in a World of Consumers?. Institute for Human Sciences Vienna Lecture Series in cooperation with Harvard University Press, Suhrkamp Verlag (Frankfurt), and Znak (Kraków). First Harvard University Press paperback edition, 2009.

Véxase tamén

Outros artigos

• Ira
• Cinismo
• Dor
• Perdón
• Remordemento
• Vinganza
• Sufrimento
• Rancor