Thermae Romae

Thermae Romae (テルマエ・ロマエ, Terumae Romae^?)) —estilizado como Thermæ Romæ, e literalmente Termas de Roma- é un manga xaponés de Mari Yamazaki. Publicouse por primeira vez en 2008 e finalizou as súas edicións en marzo de 2013, contabilizando cinco volumes.^[1] Gañou o galardón Manga Taishō na súa terceira edición en 2010.^[2] Fuji TV adaptou a obra nunha película homónima en imaxe real que se estreou o 28 de abril de 2012 só no Xapón, gozando de grande éxito comercial.^[3][4] Unha secuela titulada Thermae Romae II coñeceuse en abril de 2014.^[5] Un anime saíu ao aire no Xapón en xaneiro de 2012; estivo a cargo da compañía DLE e transmitiuse no bloque de programación especial Noitamina de Fuji TV.^[4]

Argumento

A historia está ambientada na Antiga Roma, no ano 128, durante a era adriana. Lucius, un arquitecto romano, ten problemas para que os construtores acepten os seus deseños. Un amigo convídao a pasar un día nas termas para liberarse da presión do seu traballo e relaxarse un pouco. Con todo, estando mergullado nun dos estanques, deslízase por un túnel que o leva directamente a través do espazo e o tempo até unha casa de baños Sentō, no Xapón moderno do século XXI. Asombrado polas novas innovacións que descubriu, Lucius volve á súa época e abre as súas propias termas, inspirándose nos baños que viu.

Personaxes

• Lucius Modestus (ルシウス・モデストゥス, Rushiusu Modesutusu^?) (ルシウス・モデストゥス, Rushiusu Modesutusu): Un arquitecto romano que termina descubrindo por accidente baños modernos xaponeses. Cre que se trata dos baños de «escravos de cara plana» e inspírase neles para construír as súas propias termas en Roma.
• Marcus Pietras (マルクス・ピエトラス, Marukusu Pietorasu^?) (マルクス・ピエトラス, Marukusu Pietorasu). Amigo de Lucius, é un escultor que o convence de visitar unha terma para despexar a súa mente, dando inicio á historia.^[6]
• Hadriano (ハドリアヌス, Hadorianusu^?) (ハドリアヌス, Hadorianusu).
• Cónsul Lepidus (レピドゥス, Repidusu^?) (レピドゥス, Repidusu).

Temas

O tema principal da obra xira ao redor da historia dos baños públicos e a hixiene na cultura da Antiga Roma e no Xapón, en palabras da autora «as culturas que máis amaron os baños»^[7]. De acordo con Rebecca Silverman de Anime News Network, Mari Yamazaki tenta lograr un paralelismo entre dúas culturas diametralmente opostas que, con todo, comparten o hábito do baño como parte esencial da súa vida diaria; as antigas termas romanas son comparadas coas modernas casas públicas xaponesas de baño Sentō. A nudez, sobre todo masculina, é un elemento frecuente dado que a maioría das situacións transcorren nesta clase de establecementos.

O deseño dos personaxes tenta diferenciar aos protagonistas dunha e outra sociedade, a miúdo obedecendo a estereotipos; os latinos presentan trazos duros «como esculturas», e os asiáticos están debuxados cun estilo máis caricaturesco, máis similar ao do anime tradicional. Así mesmo, todos os personaxes presentan diferentes e variadas aparencias físicas, segundo a súa raza, sexo, idade e ocupación, prestando atención mesmo aos canons de beleza propios de cada civilización. No tomo seis tócase a fondo a concepción cultural e culto ao pene (falo) de ambas as culturas. Sobre a ambientación, Silverman destaca que a historia respecta o transfondo histórico real da Antiga Roma, con ilustracións que comprenden lugares como o Panteón de Agripa ou o monte Vesuvio.^[6][8]

Contido

Manga

A portada do volume tres da manga parodia a escultura grega helenística Laocoonte e os seus fillos, mostrando só a Laocoonte (figura central) pero vestindo un chapeu de baño para nenos e unha toalla, coma se estivese a se lavar o cabelo.^[9]

O manga saíu á venda primeiro no Xapón en 2008, serializado na revista mensual Cómic Beam a cargo da editorial Enterbrain. O seu último número publicouse o 12 de marzo de 2013. En total, contabilízanse cinco volumes, máis un sexto libro compilatorio publicado o 30 de xuño de 2013 cunha tirada inicial de nove millóns de copias.^[1][10] Para celebrar o final da obra, Enterbrain lanzou unha caixa plegable especial para recompilar os libros da serie.^[11]

Entre capítulos a autora incluíu breves ensaios da súa investigación previa. Estes anexos de información están ilustrados con fotografías e presentan as súas opinións e anécdotas persoais respecto da práctica do baño .^[6]

En Norteamérica Yen Press licenciou a manga e anunciouno desde o seu panel de conferencias na convención Sakura-Con, o sábado 31 de marzo de 2012.^[12] A distribución comezou a mediados de novembro dese ano.^[13] Os libros caracterízanse por ser dun tamaño moito maior ao da edición xaponesa para destacar o detalle dos debuxos. Unha fina lámina de acetato transparente cobre a portada e nela imprimiuse o título da manga, texto que cobre os xenitais da escultura da arte de tapa que só son visibles se se levanta a dita lámina.^[6][14] Cada volume da edición norteamericana compila dúas da versión orixinal xaponesa.^[15] Para Taiwán, Kadokawa Media obtivo a concesión da tradución ao chinés^[16], Casterman para Francia e Star Cómics de Italia respectaron os seis volumes da edición orixinal xaponesa e editaron cada tomo por separado nos seus respectivos países.^[17][18]

Norma Editorial licenciou a obra para a súa distribución en España; a editorial anunciouno durante a edición de 2013 do Salón Internacional do Cómic de Barcelona e lanzou á venda modelos de tapa branda de estilo rústico con sobrecubierta.^[19][20] O contido é en branco e negro salvo dúas páxinas a cor e a tradución estivo a cargo de Marc Bernabé^[8].

Manga derivado

Unha vez concluída a historia de Thermae Romae, a autora Mari Yamazaki anunciou que un manga derivado (spin-off) sería publicado na edición de outubro da revista Cómic Beam. Esta nova serie terá como protagonistas aos xa introducidos personaxes de Marco Aurelio, o cabalo Hanako, Tetsuzō (o avó de Satsuki) e os clientes da terma xaponesa Itō.^[10]

Anime

O manga adaptouse a unha miniserie de anime en formato flash a cargo do estudo DLE e baixo a dirección de Azuma Tani, quen co-escribiu o guión xunto a Mamoru Nakano. Toshimitsu Takechi deseñou os personaxes e Koutarou Yamawaki supervisou a animación flash. A secuencia de apertura inclúe a canción «Thermae Roman», interpretada pola banda feminina xaponesa de rock Chatmonchy.^[21][22] Os tres episodios transmitíronse do 12 ao 26 de xaneiro de 2012 no bloque de animación noitamina da canle Fuji TV. Alí compartiu a tempada con Black Rock Shooter e converteuse na primeira miniserie en ser incluída na programación de devandito bloque, cun horario habitual e unha repetición pasada a medianoite.^[23] FROGMAN dobrou ao protagonista Lucius. Unha edición en disco de Blu ray lanzouse o 20 de abril dese ano e inclúe un episodio inédito.^[7] Na rexión de Australasia, Siren Visual comezou a emisión de Thermae Romae a partir do 28 de outubro, con subtítulos en inglés. Esta foi a primeira vez que o anime se comercializou fóra do Xapón.^[24][25] Seguiulle Discotek Media na América anglosaxoa, que licenciou a serie en outubro de 2012.

En abril de 2014 coñeceuse unha curta de catro minutos titulado «O matrimonio de Pietrada», patrocinado pola empresa xaponesa de produtos de hixiene bucal Reach. Producido no mesmo estilo anime flash, o breve capítulo versa sobre a viaxe de Lucius a unha terma xaponesa onde descobre cepillos de dentes modernos, innovación que leva á súa era para axudar a Pietrada, a irmá máis nova do seu amigo Marcus.^[26]

Películas

Thermae Romae

A manga adaptouse a unha película homónima en imaxe real. O equipo filmou gran parte das escenas no complexo italiano de estudos Cinecittà, en Roma, Italia^[27]. A dirección correu por conta de Hideki Takeuchi e o guión por Shogo Muto. A repartición principal integrouse con actores xaponeses. Para os personaxes romanos buscáronse actores con «trazos duros» ou nihonjinbanare (trazos «non xaponeses»).^[28][29] No caso de Hiroshi Abe, quen encarna ao protagonista, a autora comentou «Abe-san é realmente magnífico como o antigo romano Lucius. Os membros italianos do persoal murmuraban "parécese a un romano xenuíno"». Elixiuse á actriz Aya Ueto para levar o rol de Mami, unha aspirante a mangaka e integrante «da tribo de caras planas» de acordo con Lucius.^[28]

Un trailer promocional en xaponés viu a luz en marzo de 2012 no sitio web oficial da película onde previamente lanzáronse dúas teasers.^[30] Estreouse o 28 de abril, exclusivamente no Xapón^[31]. Para estimular unha maior audiencia coa compra dunha entrada de cine os espectadores adquiriron unha edición especial da manga, promoción pensada até esgotar o stock dun millón de unidades para repartir^[32][33]. Durante 2012 recadou 66 millóns de dólares ou 5 980 000 000 de iens, cifra que consagrou a Thermae Romae como o segundo filme con maior recadación no Xapón ese ano^[27]. Posteriormente proxectouse en festivais internacionais de cine de diferentes países como Canadá, Italia, Estados Unidos, e Australia.^{[34][35][36][37][38][39][40][41]}

Thermae Romae II, a secuela

A principios de 2013 confirmouse que habería unha secuela da película inspirada no manga. A segunda parte titulada Thermae Romae II estreouse no Xapón o 24 de abril de 2014^[5]. Os actores orixinais volveron encarnar aos seus respectivos personaxes e Hideki Takeuchi ocupou novamente o rol de director. O argumento da entrega xira en torno ao novo proxecto por encargo de Lucius de construír unha terma no medio do Coliseo Romano. A diferenza da súa predecesora, optouse por Bulgaria como locación principal para a filmación e non os estudos Cinecittà en Roma, Italia. Isto fixou o precedente da primeira película xaponesa filmada en territorio búlgaro.^[27]

Recepción

Críticas

Rebecca Silverman, para Anime News Network tivo unha mirada positiva do manga. Asignoulle unha cualificación xeral de B+, con B na súa historia e A- no debuxo. Afirmou que o manga é «fascinante polo seu detalle cultural e histórico» e eloxiou os paralelos ben logrados entre dúas culturas tan dispares como a romana e a xaponesa. Critica con todo a trama monótona repetitiva, e opinou que os detalles da vida persoal do protagonista e os novos personaxes axudaron a amenizar o desenvolvemento da historia nos seguintes volumes^[6]. O sitio web español deculture.es avaliou o primeiro volume da manga para ese país, destaca as situacións humorísticas, os anexos con información da cultura romana escritos por Yamazaki e o argumento pouco común; sobre os diálogos entre personaxes sinala o uso de mútiples latinismos, introducidos ás veces de maneira «forzada», cuestión que pode desalentar a lectura por parte de usuarios non familiarizados coa lingua, aínda que en liñas xerais non considera que sexa un problema. Conclúe que «é unha obra fresca e orixinal que busca achegar ao público á cultura romana e, ao mesmo tempo, á cultura xaponesa mediante un gran sentido do humor»^[8]. Johanna Draper Carlson de Comicsworthreading.com recomendou todos os tomos da edición estadounidense, e incluíu a Thermae Romae na súa lista persoal dos mellores mangas de 2012^[42]. Falou positivamente de todos os aspectos da obra; sinalou con todo a constante reivindicación da cultura xaponesa moderna como civilización superior á romana, e a actitude «bastante inocente» e de adulación persistente ao país asiático por parte de Lucius.^[43][44]

A película en imaxe real Thermae Romae non contou cunha recepción positiva xeneralizada por parte dos críticos de cine.

Rendemento comercial e presenza na cultura

En 2012, a serie completa de Thermae Romae entrou na lista Oricon dos trinta mangas máis vendidos no Xapón no posto dezanove, con cifras que ascenderon aproximadamente ás 2.231.198 de unidades entre o 21 de novembro de 2011 ao 18 de novembro de 2012^[45]. O volume IV do manga escalou até o posto dezaoito da lista dos 50 volumes de manga máis vendidos no Xapón, contabilizando un total 721.456 copias vendidas no mesmo período de tempo que a lista anterior.^[46]

Nun esforzo colaborativo, as editoriais Enterbrain, a cargo de Thermae Romae, e Kōdansha, editando os volumes de Space Brothers, publicaron unha imaxe crossover onde se ve aos protagonista dun e outro manga intercambiando vestimenta. A modo publicitario resulta rechamante dada a disparidade dos tempos no que transcorren ambas as obras, a primeira durante a Antiga Roma e a segunda, ambientada no Xapón moderno e cun aspirante a astronauta como protagonista. A imaxe, na que se ve a Lucius cun traxe espacial e a Mutta, personaxe principal de Space Brothers, vestindo unha toga estaba destinada para exhibirse como afiche promocional en librarías. Así mesmo, Thermae Romae ten unha pequena aparición no videoxogo de CAPCOM Monster Hunter Frontier Online^[47]. A revista xaponesa sobre viaxes Rurubu publicou unha nota onde enlistaba os mellores cen baños públicos do Xapón, acompañada de entrevistas á mangaka Mari Yamazaki e a parte do persoal involucrado na película en imaxe real homónima inspirada no manga; Lucius aparece na portada dese número^[48]. Thermae Romae é mencionada e parodiada no vídeo didáctico para estranxeiros sobre etiqueta en baños públicos xaponeses «Gaikokujin Nyuyoku Manner Koshukai in Shinsekai»^[49].

Complementariamente, Enterbrain lanzou produtos licenciados temáticos da serie. Ademais de camisetas con lendas, destácanse diversos produtos de hixiene persoal e utensilios para o baño coa imaxe do protagonista e publicitando a obra, como típicos baldes de madeira de ciprés para o aseo ou toallas de man estampadas^[50][51]. Fabricáronse moedas de metal de edición limitada con relevos do busto de Lucius nunha das caras e a lenda Thermae Romae na outra, e colgantes feitos en prata 925 da imaxe dun pene erecto alado e bípede, antigo símbolo romano coñecido como Fascinus e elemento que Lucius utilizou como amuleto no volume dous da manga^[52][53][54]. Amazon sacou á venda edicións limitadas do sexto tomo compilatorio do manga, e incluíu coa compra un colgante accesorio para teléfonos móbiles con forma de estríxiles para promocionar o manga derivado^[10][55].

Premios e recoñecementos

En 2010, o manga gañou o premio anual Manga Taishō, galardón instaurado en 2008 que busca promover traballos e autores novos nomeando a obras de oito ou menos volumes. Na edición de 2010, Thermae Romae quedou en primeiro posto con 94 puntos. Mari Yamazaki atopábase vivindo en Lisboa, Portugal no momento da cerimonia de entrega de premios polo que estivo presente vía Skype e o seu editor en xefe Katsuhiko Okumura aceptou a condecoración no seu lugar^[2]. Na décimo cuarta edición do Premio Cultural Tezuka Osamu, Thermae Romae gañou na categoría premio á historia curta^[56]. O cuarto tomo do manga recibiu un nomeamento no rubro mellor cómic da cuadraxésima cerimonia dos premios do Festival Internacional da Historieta de Angulema, celebrado do 31 de xaneiro ao 3 de febreiro de 2013 en Francia^[57][58]. Ese mesmo ano nos Estados Unidos, a versión de manga para ese país —a cargo de Yen Press— recibiu un nomeamento no Premio Eisner, na categoría Mellor edición estadounidense de material internacional—Asia (Best Ou.S. Edition of International Material—Asia). Competiu contra outros catro mangas adaptados ao mercado norteamericano: Barbara (de Osamu Tezuka), A Chinese Life, Nonnonba e 20th Century Boys, alzándose finalmente este último co premio.^[59][60]

Notas

1. "Thermae Romae Time-Traveling Bath Manga to End in March". Anime News Network (en inglés). 10 de febreiro de 2013. Consultado o 21 de abril de 2013. 
2. "Mari Yamazaki's Thermae Romae Wins Manga Taisho Award (Updated)". Anime News Network (en inglés). 17 de marzo de 2010. Consultado o 8 de xaneiro de 2013. 
3. "Thermae Romae Bath Manga Gets Live-Action Film". Anime News Network (en inglés). 11 de marzo de 2011. Consultado o 10 de xaneiro de 2013. 
4. "Thermae Romae Bath Manga Gets TV Anime (Updated)". Anime News Network (en inglés). 9 de decembro de 2011. Consultado o 10 de xaneiro de 2013. 
5. "Live-Action Thermae Romae II Film's Full Trailer Posted". Anime News Network (en inglés). 10 de febreiro de 2014. Consultado o 11 de xuño de 2014. 
6. Silverman, Rebecca (3 de xaneiro de 2013). "Review". Anime News Network (en inglés). Consultado o 8 de xaneiro de 2013. 
7. "Thermae Romae Anime's 1st BD to Add Unreleased Episode (Updated)". Anime News Network (en inglés). 18 de xaneiro de 2011. Consultado o 21 de xaneiro de 2013. 
8. "Reseña: Thermae Romae #1". deculture.es. 26 de maio de 2013. Consultado o 2 de xullo de 2013. 
9. Hong, Terry (10 de maio de 2013). "Thermae Romae II by Mari Yamazaki, translated by Stephen Paul". smithsonianapa.org (en inglés). Smithsonian Asian Pacific American Center. Consultado o 11 de xuño de 2014. 
10. "Thermae Romae Spinoff Manga to Launch in September". Anime News Network (en inglés). 23 de xuño de 2013. Consultado o 10 de xullo de 2013. 
11. "Thermae Romae II Film's Teaser Trailer Streamed". Anime News Network (en inglés). 25 de xuño de 2013. Consultado o 10 de xullo de 2013. 
12. "Yen Press Adds Thermae Romae, Anything and Something, Umineko no Naku Koro ni". Anime News Network (en inglés). 7 de abril de 2012. Consultado o 8 de xaneiro de 2013. 
13. "North American Anime, Manga Releases, November 18-24". Anime News Network (en inglés). 20 de novembro de 2012. Consultado o 8 de xaneiro de 2013. 
14. "The making of Thermae Romae". yenpress.com (en inglés). Yen Press. Consultado o 27 de xullo de 2013. 
15. "Thermae Romae by Mari Yamazaki". yenpress.com (en inglés). Yen Press. Consultado o 11 de xaneiro de 2013. 
16. "Thermae Romae (manga)". Anime News Network (en inglés). Consultado o 29 de abril de 2013. 
17. "Thermae Romae". casterman.com (en francés). Casterman. Consultado o 11 de xuño de 2014. 
18. "Thermae Romae". starcomics.com (en italiano). Star Comics. Consultado o 11 de xuño de 2014. 
19. "Thermae Romae 01". Norma Editorial. Arquivado dende o orixinal o 06 de xuño de 2014. Consultado o 29 de abril de 2013. 
20. Guillem, Andrea (26 de abril de 2013). "Reseña: Thermae Romae, analizamos la edición de Norma Editorial". tallon4.com. Arquivado dende o orixinal o 06 de xuño de 2014. Consultado o 29 de abril de 2013. 
21. "Thermae Romae Comedy TV Anime's Cast, Staff Revealed". Anime News Network (en inglés). 24 de decembro de 2011. Consultado o 24 de xaneiro de 2013. 
22. "Rock Band Chatmonchy Performs Themae Romae Anime's Theme". Anime News Network (en inglés). 19 de decembro de 2011. Consultado o 24 de xaneiro de 2013. 
23. "ANIME NEWS: 'Thermae Romae' wins spot in popular anime TV program". ajw.asahi.com (en inglés). The Asahi Shimbun. 9 de xaneiro de 2012. Arquivado dende o orixinal o 14 de xullo de 2014. Consultado o 8 de agosto de 2013. 
24. "Thermae Romae". sirenvisual.com.au (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 01 de novembro de 2012. Consultado o 24 de xaneiro de 2013. 
25. "Siren Visual Acquires Shiki and Thermae Romae". Anime News Network (en inglés). Consultado o 24 de xaneiro de 2013. 
26. "Thermae Romae Gets Collaboration Anime Short With Reach Toothbrushes". Anime News Network (en inglés). 26 de abril de 2014. Consultado o 10 de xuño de 2014. 
27. "Thermae Romae Manga Gets Live-Action Film Sequel (Updated)". Anime News Network (en inglés). 29 de xaneiro de 2013. Consultado o 21 de abril de 2013. 
28. "Abe , Ueto in Thermae Romae". houseofjapan.com (en inglés). 16 de maio de 2011. Arquivado dende o orixinal o 28 de abril de 2014. Consultado o 10 de xaneiro de 2013. 
29. "Thermae Romae". fareastfilm.com (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 27 de maio de 2014. Consultado o 23 de xaneiro de 2013. the producers cleverly used Japanese actors with Nihonjinbanare (“un-Japanese”) features, beginning with Abe 
30. "Manga-Based Live-Action Thermae Romae Trailers Streamed". Anime News Network (en inglés). 4 de marzo de 2012. Consultado o 23 de xaneiro de 2013. 
31. "Terumae romae (2012)". IMDB (en inglés). Consultado o 10 de xaneiro de 2013. 
32. "Thermae Romae Movie-Goers Will Receive Bonus Manga". Anime News Network (en inglés). 12 de marzo de 2012. Consultado o 1 de xuño de 2013. 
33. "テルマエ・ロマエ ： 原作者書き下ろしの特別編を劇場で限定配布　先着100万人に". mantan-web.jp (en japonés). Mainichi Shimbun. 12 de marzo de 2012. Arquivado dende o orixinal o 30 de setembro de 2013. Consultado o 1 de xuño de 2013. 
34. "Live-Action Thermae Romae Film's English Trailer Streamed". Anime News Network (en inglés). 31 de xullo de 2012. Consultado o 23 de xaneiro de 2013. 
35. "Korean movie "Silenced" triumphs at Audience Awards!". fareastfilm.com (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 04 de xuño de 2012. Consultado o 23 de xaneiro de 2013. Lastly, MYmovies.it (the most important Cinema Web Site in Italy) readers preferred the hilarious peplum-fantasy Thermae Romae, presented in Udine as world premiere. 
36. "Thermae Romae Wins Prize at Italy's Far East Film Fest". Anime News Network (en inglés). 30 de abril de 2012. Consultado o 23 de xaneiro de 2013. 
37. Umstead, Ben (3 de xuño de 2013). "NYAFF Announces Their Full 2013 Line Up!". twitchfilm.com/ (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 10 de xullo de 2013. Consultado o 10 de xullo de 2013. 
38. "Hawaii Int'l Film Fest to Screen Wolf Children, Thermae Romae (Updated)". Anime News Network (en inglés). 20 de setembro de 2012. Consultado o 20 de xuño de 2013. 
39. "LA EigaFest to Host Live-Action Rurouni Kenshin & Director". Anime News Network (en inglés). 29 de outubro de 2012. Consultado o 24 de xuño de 2013. 
40. "Thermae Romae テルマエ・ロマエ". laeigafest.com (en inglés). LA Eiga Fest. Arquivado dende o orixinal o 14 de xullo de 2014. Consultado o 24 de xuño de 2013. 
41. McCosh, Sam. "JFF16: Thermae Romae/テルマエ・ロマエ". anonlineuniverse.com (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 27 de abril de 2013. Consultado o 4 de xullo de 2013. 
42. Draper Carlson, Johanna (20 de decembro de 2012). "My Year in Manga 2012". comicsworthreading.com (en inglés). Arquivado dende o orixinal o 12 de agosto de 2013. Consultado o 4 de xullo de 2013. 
43. Draper Carlson, Johanna (25 de novembro de 2012). "*Thermae Romae Book 1 — Recommended". comicsworthreading.com (en inglés). Consultado o 4 de xullo de 2013. 
44. Draper Carlson, Johanna (27 de maio de 2013). "*Thermae Romae Book 2 — Recommended". comicsworthreading.com (en inglés). Consultado o 4 de xullo de 2013. 
45. "30 Top-Selling Manga in Japan by Series: 2012". Anime News Network (en inglés). 2 de decembro de 2012. Consultado o 8 de xaneiro de 2013. 
46. "50 Top-Selling Manga in Japan by Volume: 2012". Anime News Network (en inglés). 2 de decembro de 2012. Consultado o 8 de xaneiro de 2013. 
47. "Thermae Romae Does Space Brothers & Monster Hunter Crossovers". Anime News Network (en inglés). 13 de setembro de 2012. Consultado o 23 de xaneiro de 2013. 
48. "Thermae Romae Manga, Travel Mag Team Up on Japanese Bath Guide". Anime News Network (en inglés). 20 de marzo de 2012. Consultado o 24 de xaneiro de 2013. 
49. Koizumi, Shinichi (21 de maio de 2014). "Video teaching bathing manners to foreigners cleans up at competition". ajw.asahi.com (en inglés). The Asahi Shimbun. Arquivado dende o orixinal o 14 de xuño de 2014. Consultado o 11 de xuño de 2014. 
50. "テルマエ・ロマエ　特製ヒノキ桶". ebten.jp (en japonés). Enterbrain. Arquivado dende o orixinal o 26 de abril de 2013. Consultado o 29 de abril de 2013. 
51. "テルマエ・ロマエ　特製フェイスタオル". ebten.jp (en japonés). Enterbrain. Arquivado dende o orixinal o 26 de abril de 2013. Consultado o 29 de abril de 2013. 
52. "テルマエ・ロマエ V 特装版". ebten.jp (en japonés). Enterbrain. Arquivado dende o orixinal o 13 de marzo de 2013. Consultado o 29 de abril de 2013. 
53. "テルマエ・ロマエ IV 特装版". ebten.jp (en japonés). Enterbrain. Arquivado dende o orixinal o 14 de maio de 2012. Consultado o 29 de abril de 2013. 
54. "ティンティナブラムシルバーペンダントトップ". ebten.jp (en japonés). Enterbrain. Consultado o 29 de abril de 2013. ^{[Ligazón morta]}
55. "El original merchandising de Thermae Romae". normaeditorial.com. Norma Editorial. 3 de maio de 2013. Consultado o 10 de xuño de 2014. 
56. "14th Tezuka Osamu Cultural Prize Winners Announced". Anime News Network (en inglés). 19 de abril de 2010. Consultado o 10 de xaneiro de 2013. 
57. "Thermae Romae, SOIL, I Am a Hero Nominated at France's Angoulême". Anime News Network (en inglés). 27 de novembro de 2011. Consultado o 8 de xaneiro de 2013. 
58. "ANIME NEWS: Japanese comics nominated at France's Angouleme festival". ajw.asahi.com (en inglés). The Asahi Shimbun. 27 de decembro de 2012. Arquivado dende o orixinal o 03 de xuño de 2013. Consultado o 8 de agosto de 2013. 
59. "Will Eisner Comic Industry Award Nominees 2013" (en inglés). Comic Con. Arquivado dende o orixinal o 21 de febreiro de 2014. Consultado o 29 de abril de 2013. 
60. "2013 EISNER Awards Winners (Full List)". newsarama.com (en inglés). 20 de xullo de 2013. Consultado o 26 de maio de 2014. 

Véxase tamén

Outros artigos

• Sentō e onsen, baños e termas tradicionais xaponesas.
• Termas romanas.
• Casa de baños.
• Hot Tub Time Machine.

Ligazóns externas

• Sitio web oficial de Thermae Romae aloxado por Enterbrain. (en xaponés)
• Thermae Romae en Anime News Network.