Բահրամ Միրզա

Բահրամ Միրզա
Դիմանկար
Ծնվել է1806
ԾննդավայրԹավրիզ, Իրան
Մահացել է1882
Մահվան վայրԹեհրան, Իրան
ՔաղաքացիությունԻրան
Մասնագիտությունպետական ծառայող
Ծնողներհայր՝ Աբբաս-Միրզա

Բահրամ Միրզա Մո օդ-Դոուլեհ (պարս.՝ بهرام میرزا معزالدوله, 1806, Թավրիզ, Իրան - 1882, Թեհրան, Իրան), Ղաջար իշխան, պետական գործիչ և կառավարիչ 19-րդ դարի Իրանում։ Թագաժառանգ Աբբաս Միրզայի երկրորդ որդին, արդարադատության նախարարն 1878 թվականից մինչև իր մահը՝ 1882 թվականի հոկտեմբերի 21-ը։

Բահրամ Միրզան առաջին անգամ սկսել է աշխատել կառավարությունում 1828 թվականին, երբ կարճ ժամանակով կառավարել է Խոյը։ Իր պապի և ինքնիշխան Ֆաթհ-Ալի Շահ Ղաջարի մահից հետո (1797–1834 թվականներ) 1834 թվականի հոկտեմբերի 24-ին բռնկվել է գահի համար տոհմական պայքար։ Բահրամ Միրզան օգնել է իր ավագ եղբորը՝ Մոհամմադ Շահ Ղաջարին (1834–1848 թվականներ) պարտության է մատնել ապստամբ իշխաններից մի քանիսին և նշանակվել Քերմանշահի, Խուզեսթանի և Լոռեսթանի կառավարիչ։

Բրիտանացի ռազմական խորհրդական Հենրի Ռոուլինսոնի աջակցությամբ Բահրամ Միրզան առաջնորդել է արշավախումբը՝ դիմակայելու ըմբոստ Բախտիարի Չահար Լանգ ցեղին, որն ավարտվել է զինադադարով: Բահրամ Միրզան հետագայում զբաղեցրել է այլ պաշտոններ, այդ թվում՝ Ադրբեջանի նահանգապետ (1858-1860 թվական) և ռազմական խորհրդի ղեկավար (1865-1868 թվական): Այդ ընթացքում կազմել է «Նեեմե Նասերիի ռազմական պատրաստության ուղեցույցը»։ Նրա վերջին պաշտոնը եղել է արդարադատության նախարարի պաշտոնը 1878-1882 թվականներին։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Իրանի իշխող Ղաջարների դինաստիայի անդամ Բահրամ Միրզան եղել է թագաժառանգ Աբբաս-Միրզայի երկրորդ որդին և շահ (արքա) Ֆաթհ-Ալի Շահ Ղաջարի (1797–1834 թվական) թոռը[1]։ Բահրամ Միրզան առաջին անգամ սկսել է աշխատել կառավարությունում 1828 թվականին, երբ նշանակվել է Խոյի նահանգապետը։ Նույն թվականին քաղաքը պաշարվել է Ռուսական կայսրության կողմից։ Աբբաս Միրզան տարհանել է Բահրամ Միրզային և նրա փոխարեն նշանակել է Ամիր Ասլան Խան Դոնբոլիին[1]։ 1834 թվականին Աբբաս Միրզայի մահից հետո նոր թագաժառանգ է նշանակվել նրա ավագ որդին՝ Մոհամմադ Միրզան[2]։ Ֆաթհ-Ալի Շահը մահացել է 1834 թվականի հոկտեմբերի 24-ին, ինչը գահի համար տոհմական պայքարի պատճառ է դարձել[1]։

Քերմանշահի և Խուզեսթանի նահանգապետություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Քերմանշահի նկարազարդումը, արված Էժեն Ֆլանդենի և Պասկալ Կոստեի կողմից 1840 թվական։

Վերջերս գահ բարձրացած Մոհամմադ Միրզայի (թագադրվել է որպես Մոհամմադ շահ Ղաջար) հրամանով Բահրամ Միրզան նշանակվել է հարավ-արևմտյան շրջանի (Քերմանշահ, Խուզեսթան և Լուռեսթան) նահանգապետ, որը հաջողությամբ նվաճել է ապստամբ արքայազն եղբայրներից՝ Մոհամմադ Հոսեյն Միրզայից, Ասադոլլահ Միրզայից և Նասրոլլահ Միրզայից: Մոհամմադ Հոսեյն Միրզան, փորձելով խուսափել Բահրամ Միրզայի հետ հանդիպումից, այլընտրանքային ճանապարհով ուղևորվել է մայրաքաղաք Թեհրան, սակայն շուտով գերևարվել է և ուղարկվել է Արդեբիլի բանտ: Ասադոլլահ Միրզան և Նասրուլլահ Միրզան կիսեկ եբ նույն ճակատագիրը: Հետագայում Բահրամ Միրզան իր եղբորը՝ Ֆարհադ Միրզային, նշանակել է Լուռեսթանի նահանգապետ[1]։ 1835 թվականի ապրիլին Մոհամմադ շահը բրիտանական ռազմական խորհրդական Հենրի Ռոուլինսոնին ուղարկել է Քերմանշահ՝ որպես Բահրամ Միրզայի «ռազմական խորհրդական և օգնական»[3]։

1837 թվականի գարնանը Բահրամ Միրզային Մոհամմադ Շահի հրամանով ռազմական արշավանք է սկսվել դեպի Մունգաշտ՝ Մոհամմադ Թակի Խան Բախտիարիի գլխավորած անհնազանդ Բախտիարի Չահար Լանգ ցեղի ամրոցը։ Բահրամ Միրզային միացել է Հենրի Ռաուլինսոնը, որը ուներ քրդական գունդ։ Ռազմական արշավախումբը կազմել է վեց թնդանոթ և հինգ հազար հեծելազոր և հետևակ։ Նոռուզի (Իրանական Նոր տարի) տոնակատարությունից հետո Քաջարի և Չահար Լանգի ուժերը բախվել են Մալամիրի հարթավայրում՝ Քարուն գետի ափերին: Ուժերից ոչ մեկին չի հաջողվել հաղթանակած դուրս գալ, զինադադար է կնքվել[4]։

Ժամանակակից պատմաբան Մոհամմադ Թաքի Սեփեհրը հայտնում է, որ զինադադարից հետո Ռոուլինսոնին թույլատրվել է ընտրել Բախտիարի ցեղի հազար ներկայացուցիչների՝ իրանական «Նեզամ-ի-Ջադիդ» էլիտար գնդը համալրելու համար: Ռաուլինսոնի և 5000 զինվորների ուղեկցությամբ Բահրամ Միրզան Մունգաշտում հանդիպել է Մոհամմադ Թակի Խանի հետ, որտեղ նրան նվիրել է ոսկերչական թուր և պատվի զգեստ (խալաթ): Մոհամմադ Թակի Խանը խոստացել է, որ Բախտիարիները կդադարեն խուսափել իրենց տարեկան հարկերից և անհրաժեշտության դեպքում կպայքարեն շահի համար: Ի նշան իր համաձայնության, նա ուղարկել է իր եղբորը՝ Ալի Նաքի Խանին ապրելու Քերմանշահում[5]։ Այնուամենայնիվ, իրականում Չահար Լանգը սկսել է վճարել իր տարեկան հարկերը 1840-ական թվականներին՝ նոր նահանգապետ Մանուչեհր խան Գորջիի կոշտ միջոցների արդյունքում[4]։

Հետագա կյանք և մահ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Թեհրանի նկարազարդումը, թվագրված 1871 թվական։

Շուտով Բահրամ Միրզան հետ է կանչվել Թեհրան՝ Քերմանշահի բնակիչների կողմից արտահայտված դժգոհությունների պատճառով[1]։ 1848 թվականի դեկտեմբերին նշանակվել է Ֆարսի նահանգապետ՝ այդպիսով փոխարինելով Հոսեյն խան Աջուդանբաշիին։ Նրա պաշտոնավարման ընթացքում կառավարությունը սկսել է աստիճանաբար ընդլայնել իր իշխանությունը՝ ներառելով հարավի որոշ հատվածներ (օրինակ՝ Բուշեհրը), սկսել է ակտիվորեն քչացնել հարկերը և կարողացել է շարունակել ընդլայնել իրենց բյուրոկրատական կառավարման որոշ ասպեկտներ: Նրան փոխարինել են 1849 թվականի հունվարին[6]։ 1850 թվականին Նասր ալ-Դին Շահ Քաջարի ( 1848–1896 թվականներ) վարչապետ Ամիր Քաբիրը, Բահրամ Միրզան նշանակվել են Թեհրանի փոխնահանգապետ։ Նույն թվականին Բահրամ Միրզան ստեղծել է Նեզամ-է Նասերիի ռազմական վարժանքների ձեռնարկը («Բանակ Նասեր ալ-Դին Շահի օրոք» կամ «հաղթական բանակ»[7]), որն ուներ 400 օրինակ՝ հրատարակված Թեհրանում[1]։ Այն գնահատվել է որպես «լավ արված և ուշադիր գրված» իրանական կառավարության պաշտոնական թերթի՝ Vaqaye-e Ettefaqiyeh-ի կողմից[1]։

1858 թվականին Բահրամ Միրզային նշանակվել է Ադրբեջանի նահանգապետը և ստացել «Մոեզզ-օդ-Դոուլեհ» կոչումը[1][8]։ 1860 թվականին գավառի կառավարումը տրվել է թագաժառանգ Մոզաֆար ադ-Դին Միրզային։ Բահրամ Միրզան կանչվել է Թեհրան, որտեղ 1865-1868 թվականներին ծառայել է որպես ռազմական խորհրդի ղեկավար[1]։ Միրզա Մոհամմադ Խան Սեպահսալարը ստեղծել էր այս խորհուրդը՝ զինվորական անձնակազմի առաջխաղացումները ուսումնասիրելու և նոր կանոնակարգեր առաջարկելու համար[9]։ 1865 - 1869 թվականներին Բահրամ Միրզան աշխատել է որպես Խուզեստանի և Լորեստանի նահանգապետ։ 1873-1874 թվականներին կարճ ժամանակով զբաղեցրել է Մազանդարանի նահանգապետը՝ հետագայում վերանշանակվելով Խուզեստանի և Լորեստանի կառավարիչ։ 1878 թվականին նշանակվել է արդարադատության նախարար։ Մահացել է 1882 թվականի հոկտեմբերի 21-ին սրտի կաթվածից[1]։

Ժառանգություն և հարկում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Բահրամ Միրզային շատ քիչ ուշադրություն է դարձվում Նադեր Միրզայի՝ Ադրբեջանի նահանգապետերի կենսագրության մեջ, ինչը հուշում է, որ որպես զինվորական ծառայելուց դուրս նա իրական շահեր չի ունեցել։ Նրա ղեկավարության տակ գտնվող անհատների սոցիալական բարեկեցությունը կարծես թե նրա մտքով չի անցել: Նրա փոփոխվող գավառական մարզպետների նշանակումները վկայում են հարստության կուտակման նրա անզիջում ռազմավարության մասին, որն իր հերթին վրդովեցրել է բնակչությանը և հանգեցրել է նրան հեռացմանը[1]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,00 1,01 1,02 1,03 1,04 1,05 1,06 1,07 1,08 1,09 1,10 Nava'i, 1986, էջ 524
  2. ↑ Calmard, 2004
  3. ↑ Hambly, 1991, էջ 173
  4. ↑ 4,0 4,1 Khazeni, 2009
  5. ↑ Khazeni, 2009, էջ 228 (see note 21)
  6. ↑ Davies, 1987, էջ 134
  7. ↑ Ebrahimnejad, 2004, էջ 56
  8. ↑ Calmard, 1988
  9. ↑ Ebrahimnejad, 2004

Աղբյուրներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • Davies, Charles Edward (1987). «Qajar Rule in Fars Prior to 1849». Iran. 25: 125–153. doi:10.2307/4299789. ISSN 0578-6967. JSTOR 4299789. OCLC 819189725.
  • Ebrahimnejad, Hormoz (2004). Medicine, Public Health, and the Qājār State: Patterns of Medical Modernization in Nineteenth-century Iran. Brill. ISBN 978-9004139114.
  • Khazeni, Arash (2009). Tribes and Empire on the Margins of Nineteenth-Century Iran. University of Washington Press. ISBN 978-0295989952.