Էֆրայիմ Մոշե Լիլիեն

Էֆրայիմ Մոշե Լիլիեն
Ծնվել էմայիսի 23, 1874(1874-05-23)[1][2] կամ մարտի 23, 1874(1874-03-23)[3]
ԾննդավայրԴրոգոբիչ, Գալիցիայի և Լոդոմերիայի թագավորություն, Ցիսլեյտանիա, Ավստրո-Հունգարիա
Վախճանվել էհուլիսի 18, 1925(1925-07-18)[1] (51 տարեկան)
Մահվան վայրԲադենվայլեր[4]
Քաղաքացիություն Լեհաստան
ԿրթությունՎիեննայի գեղարվեստի ակադեմիա և Կրակովի արվեստի ակադեմիա
Մասնագիտությունլուսանկարիչ, հրատարակիչ, փորագրիչ, նկարիչ, նկարազարդող և գծանկարիչ
Թեմաներգեղանկարչություն
Պարգևներ
Civil Merit Cross (Austria-Hungary)
ԱմուսինHelene Lilien?
ստորագրություն
Изображение автографа
 Ephraim Moses Lilien Վիքիպահեստում

Էֆրայիմ Մոշե Լիլիեն (լեհ.՝ Ephraim Moses (Moshe, Maurycy) Lilien, եբրայերեն՝ אפרים משה ליליין‎, մայիսի 23, 1874(1874-05-23)[1][2] կամ մարտի 23, 1874(1874-03-23)[3], Դրոգոբիչ, Գալիցիայի և Լոդոմերիայի թագավորություն, Ցիսլեյտանիա, Ավստրո-Հունգարիա - հուլիսի 18, 1925(1925-07-18)[1], Բադենվայլեր[4]), լեհ, հրեա, գերմանացի նկարիչ, գրաֆիկ, դիզայներ, լուսանկարիչ, գրքերի նկարազարդող, սիոնական շարժման ներկայացուցիչ։ Արվեստում նոր ոճի` մոդեռնի կամ սեցեսիայի (Գերմանիայում` յուգենդ-շտիլ) հիմնադիրներից։

Կենսագրություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Ծնվել է 1874 թվականին Դրոգոբիչում, հրեական արհեստավորի ընտանիքում, ով եղել է օրթոդոքս[5]։ Նյութական միջոցներից զուրկ ընտանիքն ի վիճակի չի եղել վճարելու գիմնազիայում նրա կրթության համար։ Երիտասարդ տարիքում աշխատել է լվովցի նկարչի վարպետանոցում։

Ռեալական դպրոցն ավարտելուց հետո ուսում ստանալու նպատակով մեկնել է Կրակով` Կիրառական արվեստի դպրոց, որը գլխավորում էր Յան Մատեյկոն։ Ուսումնառությունը տևել է 1889-1893 թվականներին, սակայն ֆինանսական դժվարությունների պատճառով Լիլիենը ստիպված է եղել կիսատ թողնել ուսումը և վերադառնալ Դրոգոբիչ։ Աշխատելով 50 ոսկե գուլդեն` նա դրանք ծախսել է Վիեննայի գեղարվեստի ակադեմիայում նկարչության կուրս անցնելու վրա։ 1894-1898 թվականներին սովորել է Մյունխենի գեղարվեստի ակադեմիայում։

Հաջողությունն այցելել է նկարչին, երբ նա իր գրաֆիկական աշխատանքները` «Կախարդական սրինգ», «Սիրեցյալը» և մի քանի այլ գործեր ուղարկել է «Յուգենդ» (արվեստի նոր ուղղության` մոդեռնի կամ սեցեսիայի առաջատար) գրական-գեղարվեստական ամսագրին և ստացել համագործակցության առաջարկ։ «Յուգենդի» համար նախատեսված աշխատանքների շնորհիվ նա դարձել է «նորաձև» նկարիչ, իսկ ֆինանսական վիճակը բարելավվել է։

1898 թվականին տեղափոխվել է Բեռլին, աշխատակցել «Գրացիա», «Օստ ունդ Վեստ» «Սիմպլիցիսիմուս», «Գոսպոդին», «Վալտշպիգել» ամսագրերին, նկարազարդել է «Մաքսավորը Կլաուզենից» գիրքը։

1900 թվականին ծանոթացել է գերմանացի ազնվական (բարոն), բանաստեղծ, բանահավաք Բյորիս ֆոն Մյունհաուզենի հետ։ Վերջինս հրավիրել է Լիլիենին իրագործել իր նախագիծը` նկարազարդել իդիշ բանաստեղծ Մորիս Ռոզենֆելդի «Գետտոյի երգը» գիրքը, որը բարոնը թարգմանել էր գերմաներեն։ Դրա համար նկարիչը նույնիսկ մեկ ամբողջ տարի հաստատվել է բարոնի` Թյուրինգիայում գտնվող ամրոցում։ Այնտեղ նա նաև նկարազարդումներ է արել բանաստեղծական թարգմանությունների գրքի համար, որը հետագայում բազմիցս վերահրատարակվել է։ Դրանից հետո Լիլիենը գիրք ձևավորողի մեծ համբավ է ձեռք բերել և նկարազարդել եռահատոր «Աստվածաշունչը», «Երգ երգոցը» և այլ գրքեր։

Որպես սիոնիստական շարժման ակտիվ ներկայացուցիչ` Լիլիենը 1906-1918 թվականներին մի քանի անգամ այցելել է Պաղեստին[6]։ Նա օգնել է Բորիս Շացին Երուսաղեմում Արվեստների ու արհեստների դպրոց հիմնելու (ներկայումս` Բեցալելի անվան արվեստի և դիզայնի ակադեմիա)։ 1906 թվականին դասավանդել է նոր դպրոցում` իր անջնջելի հետքը թողնելով հրեական արվեստի վրա։ 20-րդ դարի առաջին երկու տասնամյակներին Լիլիենի աշխատանքները օրինակ էին հանդիսանում նկարիչների համար, որոնք հավաքվել էին Բեցալելում։

Թեոդոր Հերցլի լուսանկար, հեղինակ` Եֆրայիմ Մոշե Լիլիեն

Լիլիենը սիոնիզմի հայր Թեոդոր Հերցլի հայտնի լուսանկարի հեղինակն է (Հերցլն ընդհանրապես եղել է Լիլիենի սիրած ֆոտոմոդելներից մեկը, ով հանձին նրա տեսնում էր «նոր հրեայի» կերպարը)[7]։

1902 թվականին դարձել է հրեական ազգային Jüdischen Verlags հրատարակչության հիմնադիրներից մեկը, որտեղ եղել է և' նկարիչ, և' խմբագիր, և' տնօրինել է տնտեսական հարցերը։ Նույն թվականին մեկնել է Ռուսաստան` հրեական գրականության ժողովածու նախապատրաստելու, որը, սակայն, չի տպագրվել` պայմանավորված 1905 թվականի իրադարձություններով։

1914 թվականին Լիլիենը կրկին այցելել է Պաղեստին, սակայն այս անգամ որպես ավստրո-հունգարական բանակի զինվոր, որտեղ հրավիրվել էր որպես ռազմական լուսանկարիչ և նկարիչ։ Պատերազմի ավարտից հետո վերադարձել է Բեռլին, որտեղ ակտիվորեն շարունակել է գիրք նկարազարդել։ 1922 թվականին «Benjamin Harz» հրատարակչությունում լույս է տեսել Լոտար Բրեյգերի «Եֆրայիմ Մոշե լիլիեն» գիրք-ալբոմը` նկարչի կենսագրությամբ ու նրա 226 աշխատանքների վերատպությամբ։ Լիլիենի նկարներով պատրաստվել են Էսսենի հին սինագոգի մուտքի հսկայական դռները։ Նա նաև թողարկել է փոստային նամականիշների մեծ շարք և նկարել նամականիշների համար, իսկ նրա էքսլիբրիսները գրաֆիկական աշխատանքի լավագույն օրինակներ են։

1923 թվականին Նյու Յորքում բացվել է Լիլիենի աշխատանքների` առաջին հերթին գրքերի նկարազարդումների ցուցահանդես։

Նա համարվում է հրեա այն նշանավոր նկարիչներից, որոնք իրենց ստեղծագործություններով լուսաբանել են սիոնիստական թեման։ Լիլիենը հրեական միջավայրում հայտնի է որպես «սիոնիստ առաջին նկարիչ»։

Լիլիենը մահացել է ինֆարկտից Բադենվայլեր առողջարանային քաղաքում, թաղված է Բրաունշվայգում (կնոջ` Ելենայի հայրենիքում)։

Լիլիենի անունով փողոցներ կան Թել Ավիվում, Նայոտիում (Երուսաղեմի մերձակայք)։

Պատկերասրահ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  • "Երազահան" (Sonnenblume), Jugend, Берлін, 1893
    "Երազահան" (Sonnenblume), Jugend, Берлін, 1893
  • Ստեֆան Ցվայգ, Էքսլիբրիս, 1900
    Ստեֆան Ցվայգ, Էքսլիբրիս, 1900
  • "Շաբաթվա թագուհին", Բեռլին, 1900
    "Շաբաթվա թագուհին", Բեռլին, 1900
  • "Հանգիստ երգ", «Յուդա» շարքից, 1900 [1]
    "Հանգիստ երգ", «Յուդա» շարքից, 1900 [1]
  • Թեոդոր Հերցլը Բազելում, 1901, լուսանկար
    Թեոդոր Հերցլը Բազելում, 1901, լուսանկար
  • Արևմուտք և արևելք, 1903
    Արևմուտք և արևելք, 1903
  • Քիշնևի ահաբեկության զոհերի հիշատակին, 1903 [2]
    Քիշնևի ահաբեկության զոհերի հիշատակին, 1903 [2]
  • Հրեա երեխա, «Գետտոյի երգը» շարքից, 1903
    Հրեա երեխա, «Գետտոյի երգը» շարքից, 1903
  • "Սիոն", «Գետտոյի երգը» շարքից, 1903
    "Սիոն", «Գետտոյի երգը» շարքից, 1903
  • Էքսլիբրիս, Բորիս Շալց, 1905
    Էքսլիբրիս, Բորիս Շալց, 1905
  • Եշուա, 1908
    Եշուա, 1908
  • Աբրահամ, 1908
    Աբրահամ, 1908
  • Դիբուկ, [1908]
    Դիբուկ, [1908]
  • Գրադարանում, փորագրություն, 1915
    Գրադարանում, փորագրություն, 1915
  • Թալմուսի ուսուցում, փորագրություն, 1915
    Թալմուսի ուսուցում, փորագրություն, 1915
  • Սամարացին, փորագրություն, 1920
    Սամարացին, փորագրություն, 1920

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 https://www.deutsche-biographie.de/sfz51396.html
  2. ↑ 2,0 2,1 Benezit Dictionary of Artists — OUP, 2006. — ISBN 978-0-19-977378-7
  3. ↑ 3,0 3,1 Կերպարվեստի արխիվ — 2003.
  4. ↑ 4,0 4,1 4,2 Union List of Artist Names — 2021.
  5. ↑ Werner, Alfred; Radjai-Ordoubadi, Jihan (2007). "Lilien, Ephraim Moses." Encyclopaedia Judaica. 2nd ed. Detroit: Macmillan Reference USA. Vol. 13, p. 14. Retrieved via Gale Virtual Reference Library database, 18 May 2018. Also available online via Encyclopedia.com.
  6. ↑ On Ephraim Moses Lilien Արխիվացված 2007-03-14 Wayback Machine
  7. ↑ «Artistic Expression of the Jewish Renaissance». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ մարտի 15-ին. Վերցված է 2019 թ․ ապրիլի 28-ին.

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

Արտաքին հղումներ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Էֆրայիմ Մոշե Լիլիեն» հոդվածին։
 ⛭ 
  Թեմատիկ կայքեր
Բառարաններ և հանրագիտարաններ