Հաջի-Մուրադ

Հաջի-Մուրադ
ավարերեն՝ XIажи Мурад
Դիմանկար
Ծնվել է1795[1]
ԾննդավայրԽունզախ (գյուղ, Խունզախսկի շրջան), Avar Khanate
Մահացել էմայիսի 5, 1852(1852-05-05)
Մահվան վայրՇաքի, Շամախիի նահանգ, Ռուսական կայսրություն[1]
Կրոնիսլամ
Մասնագիտությունքաղաքական գործիչ
 Hadji Murad Վիքիպահեստում

Հաջի Մուրադ (ավարերեն՝ ХӀажимурад Хунзахъаса, 1795[1], Խունզախ (գյուղ, Խունզախսկի շրջան), Avar Khanate - մայիսի 5, 1852(1852-05-05), Շաքի, Շամախիի նահանգ, Ռուսական կայսրություն[1]), ցարական գաղութարարների և տեղական ֆեոդալների դեմ Դաղստանի և Չեչնիայի լեռնականների ազատագրական շարժման ղեկավարներից։ Ավար ժողովրդի ազգային հերոս։

1834 թվականին մասնակցել է Համգաթբեկ իմամի դեմ դավադրությանը, որի մահից հետո դարձել է Ավարական խանության կառավարիչ։ 1836 թվականին մեղադրվել է Շամիլի հետ ունեցած գաղտնի կապերի մեջ և ձերբակալվել։ Սակայն, փախչելով հարել է ապստամբ լեռնականներին, դարձել Շամիլի մերձավոր զինակիցներից մեկը, նրա աջ ձեռքը Դաղստանում[2]։ 1843 թվականից, երբ Ավարական խանությունը մտավ Շամիլի իմամության մեջ, Հաջի Մուրադը դարձավ ավարական ցեղերի նաիբ (կառավարիչ)։ Իմամության ներքին կյանքի և պատերազմավարության հարցերում Շամիլի հետ ունեցած տարակարծությունները, փառասիրությունը, ինչպես նաև ռազմական մի շարք անհաջողությունների պատճառով Շամիլից ունեցած վախը Հաջի Մուրադին ստիպեցին 1851 թվականի նոյեմբերի 23-ին փախչել Չեչնիա և անցնել ռուսների կողմը։ Բայց 1852 թվականին Հաջի Մուրադը փախավ ռուսներից և սպանվեց փոխհրաձգության ժամանակ (Նուխիի մոտ)։ Տեղեկություններ կան, որ նա իր մյուրիդներով մի որոշ ժամանակ ապրել է Նուխիի գավառապետ Հովսեփ Ղորղանյանի տանը, որտեղից և նրա վերջին օրերի մասին նյութեր է վերցրել Լև Տոլստոյը իր «Հաջի Մուրադ» պատմվածքի համար։

Հիշատակ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]

2015 թվականի նոյեմբերին Մոսկվայում՝ Ազգությունների տանը, կազմակերպվել են Հաջի Մուրադի ծննդյան 200-ամյակին նվիրված միջոցառումներ, այդ թվում՝ Ռուդոլֆ Իվանովի «Ճշմարտությունը Հաջի Մուրադի մասին» գրքի և փաստագրական կինոնկարի շնորհահանդես[3]։ 2016 թվականի օգոստոսի վերջերին Դաղստանում՝ Խուզնախի շրջանում հանդիսավորությամբ նշվել է նշանավոր նաիբի ծննդյան 200-ամյակը[4]։

2014 թվականի դեկտեմբերին Շամիլ Մուխումաևի նախաձեռնությամբ և մեկենաս Զուբաիր Մուխումաևի հովանավորությամբ Հաջի Մուրադի ծննդավայր Խուզնախ գյուղում կառուցվել է ավար ժողովրդի ազգային հերոսի անունը կրող զբոսայգի[5][6][7][8][9][10]։

Հաջի Մուրադի կերպարը գեղարվեստում

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Հաջի Մուրադ

Լև Տոլստոյի հետմահու հրատարակված «Հաջի Մուրադ» վիպակում (1912)[11] մասամբ գեղարվեստականացված ձևով ներկայացված է[12] լեռնցիների ազատագրական մարտերի հերոսի պայքարը ռուսական կայսրության դեմ։ Վերջինիս կերպարը հանդես է բերված նաև ավար անվանի գրող Ռասուլ Համզատովի «Իմ Դաղստան» վեպում։

Agi Murad il diavolo bianco («Հաջի Մուրադ՝ Սպիտակ դևը») (1959) իտալական գեղարվեստական կինոնկարում արտացոլված է Հաջի Մուրադի պայքարը դուսական կայսրության դեմ։ Գլխավոր հերոսի կերպարը մարմնավորել է նախկին «միստր տիեզերք»[13], բոդիբիլդեր Սթիվ Ռիվզը[14]։

Ծանոթագրություններ

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
  1. ↑ 1,0 1,1 1,2 1,3 1,4 Deutsche Nationalbibliothek Record #13623240X // Gemeinsame Normdatei (գերմ.) — 2012—2016.
  2. ↑ Р. Н. Иванов. Хаджи-Мурат: документы, письма, очерки, факты. М.: Эхо Кавказа, 1999—247 с.
  3. ↑ РИА «Дагестан»200-летие со дня рождения Хаджи-Мурата отметили в Москве
  4. ↑ «В Дагестане отметили 200-летие со дня рождения легендарного наиба имама Шамиля Хаджи-Мурата». Արխիվացված է օրիգինալից 2016 թ․ սեպտեմբերի 3-ին. Վերցված է 2021 թ․ սեպտեմբերի 9-ին.
  5. ↑ Хунзах: столица конного спорта, каменная глыба в честь Льва Толстого и особое отношение к армии
  6. ↑ В Хунзахском районе Дагестана открыли МФЦ, детсад и сквер имени Хаджи-Мурата
  7. ↑ Гостевые домики в старинном горском стиле появятся в Хунзахском районе
  8. ↑ В Хунзахском районе открыли сквер имени Хаджимурата ФОТОРЕПОРТАЖ
  9. ↑ Саид Юсупов: «Я — слуга народа, а не глава»
  10. ↑ В ХУНЗАХСКОМ РАЙОНЕ ОТКРЫЛИ СКВЕР ИМЕНИ ХАДЖИМУРАТА ФОТОРЕПОРТАЖ. Подробнее: http://www.sknews.ru/rubriki/raznoe/67057-v-xunzaxskom-rajone-otkryli-skver-imeni-xadzhimurata-fotoreportazh.html(չաշխատող հղում)
  11. ↑ Tolstoy biography
  12. ↑ claims that Tolstoy was witness to many of the events leading to Hadji Murad’s death, set down this story with painstaking accuracy
  13. ↑ WRMEA, The Sabres of Paradise reviewed by Mowahid H. Shah
  14. ↑ IMDB

Գրականություն

[խմբագրել | խմբագրել կոդը]
Վիքիպահեստն ունի նյութեր, որոնք վերաբերում են «Հաջի-Մուրադ» հոդվածին։
 ⛭ 
  Բառարաններ և հանրագիտարաններ
Չափորոշչային վերահսկողություն
GND: 13623240X · ISNI: 0000000055578441 · LCCN: no2002085667 · VIAF: 48902829 · WorldCat VIAF: 48902829
Այս հոդվածի կամ նրա բաժնի որոշակի հատվածի սկզբնական կամ ներկայիս տարբերակը վերցված է Քրիեյթիվ Քոմմոնս Նշում–Համանման տարածում 3.0 (Creative Commons BY-SA 3.0) ազատ թույլատրագրով թողարկված Հայկական սովետական հանրագիտարանից  (հ․ 6, էջ 242)։