Ղարաչաղայ Խան

Ղարաչաղայ Խան Կաղապար:Langx
«Դատական ​​տեսարան», Իրան, մոտ 1620 թվական։ Ղարաչաղայ խանը կանգնած է աջ կողմում՝ կարմիր վերարկուով և դուրս ցցված բեղերով[1]։
Դրոշ Սեֆյանների բանակի գլխավոր հրամանատար (Իրանի սեփահսալարներ) Դրոշ
1616 - 1626
Միապետ	Աբբաս I Սեֆի
Նախորդող	Շահղոլի Սոլթան Ուստաջլու
Հաջորդող	Զեյնալ խան Շամլու
Ադրբեջանի կուսակալ (բեգլաբերգ)
1618 - 1620
Միապետ	Աբբաս I Սեֆի
Նախորդող	Շահբանդե բեգ Թորքման (1-ին կառավարում)
Հաջորդող	Շահբանդե բեգ Թորքման (2-րդ կառավարում)
Մաշհադի նահանգապետ
1618 - 1625
Միապետ	Աբբաս I Սեֆի
Նախորդող	Նազար խան Թավաքոլի
Հաջորդող	Մանուչիհր խան
Մասնագիտություն՝	զորավար և պաշտոնյա
Գործունեություն՝	Ռազմական ղեկավար, պետական պաշտոնյա
Ազգություն	հայ
Դավանանք	իսլամ
Ծննդավայր	Երևան, Երևանի կուսակալություն, Սեֆյան Պարսկաստան
Վախճանի օր	մարտի 25, 1625
Վախճանի վայր	Մարտկղոփիի մոտ
Թաղված	Մաշհադ
Քաղաքացիություն	Սեֆյան Պարսկաստան
Զավակներ	Իմամ Վերդի խան, Աբու ալ-Ֆաթհ Մանուչիհր խան
Ռազմական ծառայություն
Պատկանելություն՝	Սեֆյան Պարսկաստան
Կոչում՝	գեներալ
Ճակատամարտեր՝	Թուրք-պարսկական պատերազմ (1603-1612) Սուֆիյանի ճակատամարտ Մարտկղոփիի ճակատամարտ †

Ղարաչաղայ Խան (պարս.՝ قرچغای خان, , Երևան - մարտի 25, 1625(1625-03-25)), հայկական ծագումով զորահրամանատար Սեֆյան Պարսկաստանում։ Նա հայտնի էր ճենապակե իրերի իր մեծ հավաքածուով և շահ Աբբաս I-ին հավատարիմ ծառայությամբ: Ղարաչաղայ խանը սպանվել է վրացի ապստամբների դեմ արշավը ղեկավարելու ժամանակ։

Կարիերա

Երևանում որպես քրիստոնյա հայ ծնված Ղարաչաղայը մանկության տարիներին ստրկության է ենթարկվել և տարվել Սեֆյանների արքունիքում՝ որպես ղոլամ դաստիարակվելու: Նա իր կարիերան սկսել է թագավորական դերձակագործական արհեստանոցում և շուտով աչքի է ընկել Սեֆյանների բանակում՝ որպես հրետանու սպա։ 1605 թվականին Ղարաչաղայ Բեգը, լինելով հրացանակիրների գնդի ղեկավար, Ալլահվերդի Խանի հրամանատարությամբ, որը նույնպես ի սկզբանե ղոլամ էր վրացական ծագումով, նպաստեց Աբբաս I-ի հաղթանակին օսմանյան ուժերի նկատմամբ Թավրիզի մոտ գտնվող Սուֆիյանում^[2]:

Սեֆյանների բանակում և վարչակազմում իր կարիերայի ընթացքում Ղարաչաղայը հավաքեց չինական ճենապակու արժեքավոր հավաքածու, որը նա նվիրեց Շահ Աբբասին մոտ 1610 թվականին։ Կարճ ժամանակ անց Ղարաչաղային շնորհվեց Մուկարաբ ալ-Հազրաթ («փառավորների մտերմիկ») տիտղոսը, որը վերապահված էր շահի մերձավոր ընկերներին։ 1616 թվականին ստացել է խանի տիտղոս և նշանակվել Սեֆյանների բանակի գլխավոր հրամանատար (սեփահսալար-է Իրան)^[3][4]։ Խալիլ փաշայի գլխավորած օսմանյան զորքերի ջախջախումից մեկ տարի անց նա դարձավ Թավրիզի և ամբողջ Ադրբեջանի կառավարիչ, բայց շուտով՝ 1618 թվականին շահի կողմից հետ կանչվեց՝ շարունակելու իր ծառայությունը որպես հյուսիս-արևելյան Խորասանի Մաշհադի կառավարիչ^[5][6]։ Երբ 1624 թվականին Աբբաս I-ը որոշեց ամուսնացնել իր թոռնուհուն Քարթլիի Սեմայուն խանի (Սիմոն II) հետ, Ղարաչաղայ խանը հրամայեց Յուսուֆ խանին, որը նույնպես հայկական ծագումով քրիստոնյա էր և մանկության ընկերը, կազմակերպել հանդիսավոր ճաշկերույթը հարսանեկան խնջույքի առաջին շրջանում^[7]: Նույն թվականին Ղարաչաղայ խանը սեֆյան վրացի սպա Մուրավ-բեգի (Գիորգի Սաակաձե) ուղեկցությամբ Վրաստանում ապստամբների դեմ պատժիչ արշավախումբ է ղեկավարում։ Մուրավ-բեգը դավադրություն կազմակերպեց ապստամբների հետ, որոնք անսպասելիորեն հարձակվեցին և ավերեցին Մարտկղոփիի պարսկական ճամբարը՝ սպանելով Ղարաչաղայ Խանին^[8] և նրա որդիներից մեկին՝ Իմամ Վերդի խանին^[9]։ Երկուսն էլ թաղվել են Մաշհադում գտնվող ընտանեկան սրբավայրերից մեկում^[9]։

Ղարաչաղայ խանի մյուս որդիներից Աբու ալ-Ֆաթհ Մանուչիհր խանը (մահացել է 1636 թվականին) դարձել է Մաշհադի կառավարիչ, իսկ Ալի Ղուլի խանը դարձել է Ղոմի պրեֆեկտ և շահի գրադարանի ղեկավար: Մանուչիհր խանի որդին՝ Ղարաչաղայ խանը (մահացել է մոտ 1668 թվականին), նույնպես Մաշհադի կառավարիչն էր։ Նրանք բոլորը հայտնի էին որպես ուսման և մշակույթի հովանավորներ^[10][9][11]։

Ծանոթագրություններ

1. Babaie, 2004, էջեր 125–126
2. Babaie, 2004, էջ 121
3. Babaie, 2004, էջ 125
4. Floor, 2001
5. Babaie, 2004
6. Floor, 2008
7. Floor, Herzig
8. Rayfield, 2012, էջ 194
9. Babaie, 2004, էջ 127
10. Matthee, 2011, էջ 28
11. Babaie, 2004, էջ 130

Աղբյուրներ

• Babaie, Sussan (2004). Slaves of the Shah: New Elites of Safavid Iran. I.B.Tauris. ISBN 1860647219.
• Floor, Willem (2001). Safavid Government Institutions. Costa Mesa, California: Mazda Publishers. էջեր 17–23. ISBN 978-1568591353.
• Floor, Willem M. (2008). Titles and Emoluments in Safavid Iran: A Third Manual of Safavid Administration, by Mirza Naqi Nasiri. Washington, DC: Mage Publishers. ISBN 978-1933823232.
• Floor, Willem; Herzig, Edmund, eds. (2015). Iran and the World in the Safavid Age. I.B.Tauris. ISBN 978-1780769905.
• Matthee, Rudi (2011). Persia in Crisis: Safavid Decline and the Fall of Isfahan. I.B.Tauris. ISBN 978-0857731814.
• Rayfield, Donald (2012). Edge of Empires: A History of Georgia. Reaktion Books. ISBN 978-1780230306.

Նախորդող: Շահղոլի Սոլթան Ուստաջլու	Սեֆյանների բանակի գլխավոր հրամանատար (սեփահսալար-է Իրան) 1616-1626	Հաջորդող: Զեյնալ խան Շամլու
Նախորդող: Շահբանդե բեգ Թորքման (1-ին կառավարում)	Ադրբեջանի կուսակալ 1618-1620	Հաջորդող: Շահբանդե բեգ Թորքման (2-րդ կառավարում)
Նախորդող: Նազար խան Թավաքոլի	Մաշհադի նահանգապետ 1618-1625	Հաջորդող: Մանուչիհր խան