კოკლე

კოკლე
დიაპაზონი სამ-ნახევარი ოქტავა
კლასიფიკაცია სიმებიანი
მწარმოებლები

კოკლე[1][2][3][4] (ლატგ. kūkle)[5][6][7][8][9][10][11][12][13] — ლატვიური ნაკვეთი სიმებიანი საკრავი (აკორდოფონი). პირველად ეს საკრავუ ლატვიაში არქეოლოგთა აზრით მე -13 საუკუნეში გაჩნდა, ხოლო პირველი წერილობითი ინფორმაცია კოკლების შესახებ გვხვდება მხოლოდ მე -17 საუკუნის დასაწყისში. საკრავის მელოდია პირველად ჩაიწერა 1891 წელს, მაგრამ მელოდია გრამაფონის დისკებზე და ფილმებში პირველად გაკეთდა 1930-იან წლებში.[14]

ეტიმოლოგია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
ლატვიური კოკლების ანსამბლი

ფინელი ენათმეცნიერის ეინო ნიემინენის თანახმად, ინსტრუმენტის სახელწოდება, შესაძლოა წარმოიშვა პრო-ბალტიური ფორმისგან* kantlīs / * kantlēs , რაც თავდაპირველად ნიშნავდა "სიმღერის ხეს", საბოლოოდ პროტოევროპული ფესვიდან * qan- ("სიმღერა, ჟღერა"). ამასთან, ლიეტიველი ეთნოლოგი რომუალდას აპანავიჩიუსი მიიჩნევს, რომ კოკლები შეიძლება წარმოიშვა პრო-ევროპული ფუძიდან * gan (dh) - რაც ნიშნავს "ჭურჭელს"; ჰეფტი (ხმლის) ”, ის ასევე ვარაუდობს, რომ სახელი შეიძლება დაკავშირებული იყოს რუსულ სიტყვასთან gusli.

კეთება

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

კოკლს აქვს ღრმა ტრაპეციული სხეული (ķermenis ან korpuss), რომელიც ჩვეულებრივ გამოჭრილია ერთი ხის (vienkocis) ნაჭერიდან, რომელსაც თავზე ადევს წვრილი გაფორმებული ხის ბორდი (skaņgaldiņš). მკაფიო თვისება, რომელიც კოკლებს გამოყოფს სხვა სიმებიანი ინსტრუმენტებისგან, არის ის, რომ სიმები არ არის ჯორიკაზე (სხვანაირად ხიდი), რაც ხმას უფრო წყნარს ხდის, მაგრამ ტემბრით საკრავი მდიდარია. ხის (ან ზოგჯერ ლითონის) სამაგრები (tapas) მოთავსებულია სხეულის ფართო წვერში, ხოლო ვიწრო წვერზე არის ლითონის ჯოხი (stīgturis), რომელზეც მავთულებია დამაგრებული. სიმები შეიძლება იყოს სპილენძის ან ფოლადის. ტრადიციულად, საკრავი იყო 6-9 სიმებიანი, რომლებიც შემდეგ გაიზარდა 10-მდე.[15]

ტიპები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ლატვიელ ეთნომუსიკოლოგ ვალდის მუკტუპველსს თავის წიგნში "ბალტიის ფსალმუნი და საკრავთა ტრადიციები ლატვიაში" განხილულია კოკლის 3 ტიპი - კურზემის კოკლები, ლატგალეს კოკლები და ზითერ კოკლები[16] და 3 ტიპის მოდერნიზებული კოკლა - 15 სიმებიანი კრასნოპიოროვს-კირპისის დიატონური კოკლები, ისევე როგორც ეგრეთ წოდებული 13 სიმებიანი ლინაუტ-დრავნიკი-ჯანსონის კოკები (ლინაუტა-დრავნიკი-იანსონსის კოკლები), რომლებიც გაჩნდა ლატვიის ამერიკულ საზოგადოებაში 1960-იან წლებში.[17]

კურზემის კოკლები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ამ სახის კოკლა ტრადიციულად უფრო მცირე ზომის და "ფრთის" გარეშეა გაკეთებული, მაგრამ უფრო მორთულია ჩუქურთმებით და ორნამენტებით. მას, როგორც წესი, აქვს ნაკლები სიმები, ვიდრე ლატგალე კოკლებს, 5-დან 6 სიმამდე. 2015 წლის 17 მაისს, ლატვიის ევროკავშირის საბჭოს პრეზიდენტობის დროს, კრაზმეს კოკლები, რომელიც გაკეთებული იყო ხელოსნის იონ როზენბერგის მიერ, გადაეცა ბრიუსელის მუსიკალური ინსტრუმენტების მუზეუმს. [18]

ლატგალეს კოკლები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

ლატვიის მეტწილად კათოლიკურ ლატგალეს რეგიონში კოკლები კეთდებოდა კორპუსის ხაზის მიღმა, რომელსაც ფრთა ეწოდება, რაც აძლიერებს ინსტრუმენტის ხმას და ასევე შეიძლება გამოყენებულ იქნას როგორც მხრის საყრდენი. ესტონელი ეთნოლოგი იგორ ტუნურისტი მიიჩნევს, რომ ფრთა შეიძლება გაითვალოს როგორც ბოლოდროინდელი ინოვაცია, რომელიც XIV საუკუნემდე შეიქმნა ლატვიაში, ის შემდეგ გადაიღეს მეზობელმა ქვეყნებმა. კურზემის კოკლებთან შედარებით ლატგალეს კოკლები უფრო დიდი და მძიმეა, უფრო მეტი სიმით (ზოგჯერ 12-მდეც და მხოლოდ იშვიათ შემთხვევებში 9-ზე ნაკლები) დახიასთდება და უფრო სადა დეკორაცია აქვს. [19]

კონცერტის კოკლები

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

პირველი "საკონცერტო კოკლე" სამ-ნახევარი ოქტავის დიაპაზონით და 25 სიმით 1951 წელს შექმნა რომან შირპისმა ლატვიის ხალხური მუსიკის ორკესტრის სოლისტის ჰელინა კლავა-ბირგმაისტერესთვის. ეს იყო პირველი, ვისაც ჰქონდა კლავიშების შეცვლის მიზნით სტრიქონების სიბრტყის შეცვლის მოწყობილობები. რამდენიმე წლის შემდეგ საკონცერტო კოკლებმა კიდევ რამდენიმე ინოვაცია განიცადეს და ახალი დიზაინი თანდათან გავრცელდა ლატვიის კონსერვატორიასა და მუსიკალურ სკოლებში, ასევე კოკლების სამოყვარულო ანსამბლებში.[20] დიდი ხნის განმავლობაში საკონცერტო კოკლები მზადდებოდა რიგის მუსიკალური ინსტრუმენტების ქარხანაში, ძირითადად პიანინოსთვის გამოყენებული მასალებისგან. ლატვიის დამოუკიდებლობის აღდგენის შემდეგ ქარხანა დაიხურა. მალე იმანტ რობჟნიექსმა, რომელიც ადრე ქარხანაში მუშაობდა, კოკლებზე შემსრულებელთაგან მრავალი თხოვნის მიღების შემდეგ კვლავ დაიწყო კოკლების დამზადება. მას შემდეგ იგი საკონცერტო კოკლების ერთადერთი ოსტატია ლატვიაში.[21]

ლიტერატურა

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

რესურსები ინტერნეტში

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

სქოლიო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  1. ↑ Muktupāvels, Valdis. (1999)Systematics of Latvian musical instruments lv გვ. 96, 100–101. Latvijas Mākslas augstskolu asociācija. ციტატა: „Kokles, kokle (K; Z; V), kūkles (L), kūkle (L)“ ციტირების თარიღი: March 30, 2017[მკვდარი ბმული]
  2. ↑ (1999) World Music: Africa, Europe and the Middle East. The Rough Guide, გვ. 16, 19–20 and 24. ISBN 978-1858-2863-5-8. „Baltic psalteries variously called kantele, kannel, kokles or kanklės. (..) Kokles and citara. (...) The Latvian Baltic zither is called the kokle or kokles (...) it's usual to tune the lowest string of a kokles to a drone a fourth below the key note.“ 
  3. ↑ Slobin, Mark (1993). Subcultural Sounds: Micromusics of the West. Apa Publications, გვ. 38. ISBN 978-0819-5626-1-6. „"revival" of the Latvian kokle zither (...) interact with the newly emerging kokle (...) the usefulness of kokle-playing“ 
  4. ↑ (2017) The Garland Encyclopedia of World Music: Europe. Routledge, გვ. 170, 503–504, 505. ISBN 978-1351-5442-6-9. „The most characteristic and significant instrument in Latvian traditional music is the kokles, a board zither with five to twelve strings. (...) Small plucked zithers include the langeleik (Norway), the kantele (Finland), the kannel (Estonia), the kanklės (Lithuania), and the kokles (Latvia).“ 
  5. ↑ (2017) The Garland Encyclopedia of World Music: The World's Music: General Perspectives and Reference Tools. Routledge, გვ. 503. ISBN 978-1351-5441-1-5. „kokles Latvian plucked zither, carved from a wooden plank and having five to twelve strings. (8)“ 
  6. ↑ Djupsjöbacka, Tove. (May 24, 2016) The kantele – not exclusively Finnish. Finnish Music Quarterly. ციტატა: „The official status of kanteles varies from one country to another. In the Baltic states, these instruments (the kannel in Estonia, the kokles in Latvia and the kanklės in Lithuania) have a firm official status.“ ციტირების თარიღი: May 24, 2017
  7. ↑ (2012) Handbook of New Religions and Cultural Production. Brill, გვ. 351, 362–363. ISBN 978-9004-2218-7-1. „The kanklės known in Latvia as the kokles, and has analogues in the kannel of Estonia, and the kanteles of Finland“ 
  8. ↑ O'Connor, Kevin (2006). Culture and Customs of the Baltic States. Greenwood Publishing Group, გვ. 176–177. ISBN 978-0313-3312-5-1. „The most popular Baltic folk instrument is the board zither (psaltery), known as the kannel in Estonian, the kokles in Latvia and the kanklės in Lithuania. (..) the early kannel-kokles-kanklės was a five stringed instrument“ 
  9. ↑ (1993) „The Singing Tree“, Insight Guides: Baltic States. APA Publications (HK) Ltd, გვ. 85. ISBN 978-9624-2118-2-5. 
  10. ↑ Bousfield, Jonathan (2011). The Rough Guide to Estonia, Latvia & Lithuania, 2nd, Rough Guides, გვ. 379 and 381. ISBN 978-1848-3688-8-0. „Baltic zithers variously called kantele, kannel, kokles or kankles.“ 
  11. ↑ Williams, Roger; Hoefer, Hans (1993) Baltic States. Apa Publications, გვ. 85. ISBN 978-1848-3688-8-0. „The more sophisticated ones such as the kannel/kokles/kankles (...)“ 
  12. ↑ Muktupāvels 2013, p. 12–14
  13. ↑ Muktupāvels 2013, p. 15–16
  14. ↑ Muktupāvels 2013, p. 6
  15. ↑ Muktupāvels 2013, p. 22–26
  16. ↑ Latvia donates kokle to the Musical Instruments Museum of Brussels. Ministry of Foreign Affairs of the Republic of Latvia (May 17, 2015). დაარქივებულია ორიგინალიდან — აგვისტო 8, 2016. ციტირების თარიღი: March 30, 2017
  17. ↑ Muktupāvels 2013, p. 17
  18. ↑ Muktupāvels 2013, p. 240
  19. ↑ Kokle master preserves 'the sound of a Latvian soul'. China Daily (November 4, 2005). ციტირების თარიღი: March 30, 2017