არილი (ფინდიქლის რაიონი)

სოფელი
არილი
ქვეყანა თურქეთის დროშა თურქეთი
პროვინცია რიზეს პროვინცია
რაიონი ფინდიქლის რაიონი
კოორდინატები 41°12′34″ ჩ. გ. 41°10′08″ ა. გ. / 41.20944° ჩ. გ. 41.16889° ა. გ. / 41.20944; 41.16889
ადრეული სახელები ფიჭალა
საფოსტო ინდექსი 53700
არილი (ფინდიქლის რაიონი) — თურქეთი
არილი (ფინდიქლის რაიონი)

არილი (თურქ. Arılı) — სოფელი ფინდიქლის რაიონში, რიზეს პროვინცია, თურქეთი. მდებარეობს რიზედან 69 კილომეტრში, ხოლო რაიონის ცენტრ ფინდიქლიდან 9 კილომეტრში.[1] 2020 წლის მონაცემებით სოფელში 387 ადამიანი ცხოვრობს.[2]

ისტორია

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]

არილის და გურსუს სოფლების საერთო ძველი სახელწოდებაა ფიცხელა. მდინარე არილი კი ლაზურად ცნობილია როგორც „ფიცხელა წკარი“ (ფიცხელა-წკარი).[3] კულტურის ისტორიკოსმა ნიკო მარმაც სოფლის სახელი ჩაწერა როგორც ფიცხელა.[4] ეს ტოპონიმი, შესაძლოა, წარმოშობილია ქართული სიტყვიდან „ფიცხელი“, რაც ნიშნავს „სწრაფს“ და უკავშირდება ამ მდინარის დინებას.[5] ფიცხელა თავდაპირველად იყო ერთი დასახლება, მოგვიანებით კი გაიყო ორად — „ზემო ფიცხელად“ და „ქვემო ფიცხელად“. ეს ტოპონიმი თურქულში შევიდა როგორც პიშელა. დღევანდელი სოფელი არილი 1876 წლის ტრაპიზონის პროვინციის წელიწდეულში მოხსენიებულია მხოლოდ როგორც პიშელა (پسخلا).[6] 1928 წლის ოსმალურ სოფლების სიაში კი ჩაწერილია როგორც პისკალა-ი სუფლა (پسقالا سفلا).[7]

სოფელი ფიცხელა მდებარეობს ლაზეთის რეგიონში, რომელიც ანტიკურ ეპოქაში კოლხეთის სამეფოს საზღვრებში შედიოდა. ოსმალებმა, ტრაპიზონის იმპერიის განადგურების შემდეგ დაიპყრეს ეს რეგიონი. 1876 წლის ტრაპიზონის პროვინციის წელიწდეულის მიხედვით, ეს დასახლება ექვემდებარებოდა ტრაპიზონის პროვინციის, ლაზისტანის სანჯაყის, ხოფის რაიონის არჰავის თემს. მოსახლეობა შედგებოდა 68 ოჯახში მცხოვრები 135 ადამიანისგან. შესაძლოა ეს რიცხვი მხოლოდ მამაკაცთა რაოდენობას ასახავდეს. სოფელში დასაბეგრი პირუტყვის რაოდენობად აღრიცხულია 155 ცხვარი და თხა, 207 ძროხა და 8 ხარი.[8]

ქვემო ფიცხელა / პიშალა პირველი მსოფლიო ომის წლებში რუსული მმართველობის საზღვრებში მოექცა. ქართველმა ენათმეცნიერმა იოსებ ყიფშიძემ 1917 წელს ლაზისტანის რეგიონში იმოგზაურა. „ფიცხალა სუფლა“ ფორმით აღნიშნულ სოფელში 81 ოჯახი ცხოვრობდა. მან აღნიშნა, რომ ვიწეზე დამოკიდებულ სოფელში ასევე ცხოვრობდა 38 ოჯახი ჰემშინი.[9] ნიკო მარმაც 1910 წელს აღნიშნა, რომ ქვემო ფიცხალაში ლაზების გარდა ჰემშინებიც ცხოვრობდნენ. მარის მიერ მოწოდებული ინფორმაციის თანახმად, სოფლის მარცხნიდან მომდინარე „ფიცხელა წკარი“ ერწყმოდა მარჯვნიდან მომდინარე „მზუღუ წკარს“ და უფრო ქვევით უერთდებოდა მდინარე ვიწეს.[4]

სოფელი ქვემო ფიცხელა 1928 წლის ოსმალურ სოფლების სიაში, რიზეს პროვინციის ხოფის რაიონის ვიწეს თემს ექვემდებარებოდა.[10] 1935 წლის საყოველთაო აღწერაში „პიშალაისუფლად“ ჩაწერილი სოფელი, რიზეს და ართვინის პროვინციების ნაცვლად შექმნილი ჩორუჰის პროვინციის ხოფის რაიონის ვიწეს თემის სოფლებიდან ერთ-ერთი იყო და მისი მოსახლეობა შეადგენდა 529 ადამიანს.[11] სოფელი ქვემო ფიცხელა 1945 წლის საყოველთაო აღწერაშიც „პიშოლასუფლად“ იყო მოხსენიებული, მაგრამ 1950 წლის საყოველთაო აღწერაში უკვე არილის სახელით იყო რეგისტრირებული. როგორც ჩანს, ამ ორ თარიღს შორის სოფლის სახელი შეიცვალა არილად.[12][13] 1965 წლის საყოველთაო აღწერაში არილის მოსახლეობა შეადგენდა 649 ადამიანს და ამ მოსახლეობიდან 334 ადამიანმა იცოდა კითხვა და წერა.[14]

სქოლიო

[რედაქტირება | წყაროს რედაქტირება]
  1. ↑ Arılı Köyü (თურქული). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 5 Mart 2015. ციტირების თარიღი: 4 Haziran 2014.
  2. ↑ Rize Fındıklı Arılı Köy Nüfusu (თურქული). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 7 Ağustos 2019. ციტირების თარიღი: 5 Şubat 2020.
  3. ↑ İuri Siharulidze, Çaneti / Lazeti (ჭანეთი / ლაზეთი) 2 cilt, I. Cilt, Batum, 1977, s. 87.. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 29 Ekim 2020. ციტირების თარიღი: 18 Haziran 2024.
  4. ↑ 4.0 4.1 Nikolay Marr, Lazistan'a Yolculuk (Çeviri: Yulva Muhurcişi), İstanbul, 2016, s. 76, ISBN 9786055753634.
  5. ↑ "ფიცხელი" - A Comprehensive Georgian-English Dictionary, Londra, 2006, 2 cilt თარგი:Webarşiv ISBN 0-9535878-3-5
  6. ↑ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 368, ISBN 9789157871117.
  7. ↑ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 368, ISBN 9789157871117.
  8. ↑ Trabzon Vilayeti Salnamesi − 1869-1904, (Hazırlayan) Kudret Emiroğlu, Ankara, 1993-2009, 22 cilt; 8. cilt, s. 369, ISBN 9789157871117.
  9. ↑ İoseb Kipşidze, "Çaneti'de Yolculuk" (ჭანეთში მოგზაურება), მოამბე / Bulletin, I. Cilt, Tiflis 1937, s. 156.. ციტირების თარიღი: 18 Haziran 2024.
  10. ↑ Son Teşkilat-i Mülkiyede Köylerimizin Adları (Osmanlıca), İstanbul, 1928, s. 622.
  11. ↑ 1935 Genel Nüfus Sayımı, İstanbul, 1937, s. 310.. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 16 Ocak 2020. ციტირების თარიღი: 19 Temmuz 2021.
  12. ↑ 1945 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1946, s. 159
  13. ↑ 1950 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1954, s. 137.
  14. ↑ 1965 Genel Nüfus Sayımı, Ankara, 1968, s. 525.. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 18 Şubat 2020. ციტირების თარიღი: 18 Haziran 2024.
ხ • გ • რ
ქალაქი
სოფლები