იეჟი ვეტულანი

იეჟი ვეტულანი
დაბადების თარიღი	21 იანვარი, 1936 კრაკოვი, პოლონეთი
გარდაცვალების თარიღი	6 აპრილი, 2017 (81 წლის) კრაკოვი, პოლონეთი
ეროვნება	პოლონელი
მოქალაქეობა	პოლონეთი
ალმა-მატერი	იაგელონის უნივერსიტეტი
საქმიანობა	ნეირომეცნიერი, ფარმაკოლოგი, ბიოქიმიკოსი, საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა პროფესორი, პოლონეთის მეცნიერებათა აკადემიისა და პოლონეთის სასწავლო აკადემიის წევრი
მეუღლე(ები)	მარია ვეტულანი
შვილ(ებ)ი	1

იეჟი ადამ გრაციან ვეტულანი (პოლ. Jerzy Adam Gracjan Vetulani; დ. 21 აგვისტო, 1936, კრაკოვი, პოლონეთი — გ. 6 აპრილი, 2017, კრაკოვი, პოლონეთი) — პოლონელი ნეირომეცნიერი, ფარმაკოლოგი, ბიოქიმიკოსი, საბუნებისმეტყველო მეცნიერებათა პროფესორი, პოლონეთის მეცნიერებათა აკადემიისა და პოლონეთის სასწავლო აკადემიის წევრი. არის ერთ-ერთი ყველაზე ხშირად მოხსენიებული პოლონელი მეცნიერი ბიომედიცინის დარგში 1965 წლის შემდეგ.^[1]

ადრეული ცხოვრება

იეჟი დედასთან ერთად 1338 წელს

იგი დაიბადა 1936 წლის 21 იანვარს^[2] პოლონეთის ქალაქ კრაკოვში, გარნარსკას ქუჩაზე მდებარე კერძო გინეკოლოგიურ საავადმყოფოში. ის იყო იაგელონის უნივერსიტეტის პროფესორისა და საეკლესიო სამართლის დეპარტამენტის ხელმძღვანელის ადამ ვეტულანის და ბიოლოგის ირენა ლატინიკის ვაჟი. 1938 წელს დაიბადა მისი უმცროსი ძმა იანი. როდესაც ნაცისტური გერმანია პოლონეთში შეიჭრა 1939 წლის სექტემბერში, ადამ ვეტულანმა მონაწილეობა მიიღო ომში. თავისი ქვედანაყოფით იგი რუმინეთში, შემდეგ საფრანგეთში გაემგზავრა, სადაც ასევე იბრძოდა ფრონტზე. საბოლოოდ იგი წავიდა შვეიცარიაში, სადაც მან ომის დარჩენილი ნაწილი პოლონელი ჯარისკაცების სასკოლო ბანაკების ორგანიზებაში გაატარა.^[3] მან ოკუპირებულ პოლონეთში გაგზავნილ კორესპონდენციაზე ხელი მოაწერა მეტსახელით ფრაულენ კუპფერი.

მას შემდეგ, რაც გერმანული არმია კრაკოვში შევიდა, ირენა ვეტულანი და მისი ვაჟები იძულებული გახდნენ დაეტოვებინათ ბინა. გადაადგილებისთვის მათ ორმოცდარვა საათი მისცეს, მოძრავი ქონების შენახვის შესაძლებლობით. ისინი გადავიდნენ გარნარსკას ქუჩაზე 4, სადაც ჯოზეფა ონიტჩმა, გენერალ ზიგმუნტ ზელიანსკის მეუღლემ შეიფარა ისინი. ოჯახს მხარს უჭერდა ადამ ვეტულანის ძმა, ტადეუშ, რომელიც ომის დროს კრაკოვში ცხოვრობდა. გერმანული ენის კარგი ცოდნის წყალობით, ირენამ თარჯიმნის საქმე აიღო სულის მონოპოლიაში. იეჟი და იანი ომის წლებში იყვნენ დედის მზრუნველობის ქვეშ, რომელმაც ორივე ვაჟი გაზარდა "საპატიო პატრიოტული გრძნობით". ყოველ კვირას ოჯახი მღეროდა პოლონურ, კათოლიკურ რელიგიურ სიმღერას Boże, co, Polskę. ბავშვობაში ჯერზი რელიგიური ბიჭი იყო; ის მსახურობდა წმინდა მარიამის ბაზილიკაში.

კარიერა

იეჟი იყო პოლონეთის მეცნიერებათა აკადემიის ფარმაკოლოგიის ინსტიტუტის პროფესორი, ბიოქიმიის დეპარტამენტის ხელმძღვანელი (1976–2006), დირექტორის მოადგილე სამეცნიერო საკითხებში (1994–2002) და სამეცნიერო თავმჯდომარის მოადგილე.^[4] მან გამოაქვეყნა 240 – ზე მეტი ორიგინალური სამეცნიერო ნაშრომი. მან პირველად მოიპოვა აღიარება ანტიდეპრესანტული მოქმედების მექანიზმის ჰიპოთეზით, 1975 წელს ფრიდოლინ სულსერთან ერთად ივარაუდა, რომ ბეტა-ადრენორეცეპტორების დარეგულირება პასუხისმგებელია გამოწვეულ ეფექტებზე.^[5][6] იმ დროს ვეტულანი იყო ვანდერბილტის უნივერსიტეტის ასოცირებული პროფესორი (1973–1975). 1983 წელს მან მიიღო ანა-მონიკის პრემია ელექტროკრუნჩხვითი თერაპიის მექანიზმების კვლევისთვის.^[7]

იგი ხელმძღვანელობდა სამეცნიერო პოპულარულ ჟურნალ Wszechświat– ს (პოლონურად სამყარო). ის ცნობილი იყო თავისი პოპულარული ლექციებით, რომლებიც უამრავ აუდიტორიას იკრებდა. 2010 წლიდან მან მართა ბლოგი და სოციალური მედია არხები. მან დაწერა რამდენიმე პოპულარული სამეცნიერო წიგნი, რომელთაგან ზოგი ბესტსელერი გახდა. პოლონეთის სახალხო რესპუბლიკაში იგი აქტიურად მონაწილეობდა დემოკრატიულ ოპოზიციაში და გახდა სოლიდარობის წევრი 1980 წელს. 2002 წელს მან მიიღო საპრეზიდენტო არჩევნებში.

2017 წლის 2 მარტს, საღამოს, 81 წლის ვეტულანს მოსიარულეთა გადასასვლელზე მსუბუქმა ავტომანქანამ დაარტყა. ვეტულანი სახლში მიდიოდა თავისი სამუშაო ადგილიდან, პოლონეთის მეცნიერებათა აკადემიის ფარმაკოლოგიის ინსტიტუტიდან. უბედური შემთხვევის შემდეგ იგი ფარმაკოლოგიურ კომაში იყო.^[8][9] იგი მკურნალობდა კრაკოვის საუნივერსიტეტო საავადმყოფოში. იგი გარდაიცვალა საავადმყოფოში, 2017 წლის 6 აპრილს. ^[10][11]

ლიტერატურა

• Rotkiewicz, Marcin (2015). Mózg i błazen. Rozmowa z Jerzym Vetulanim. Wydawnictwo Czarne. ISBN 978-83-8049-092-5. 
• Kobos, Andrzej (2007). Po drogach uczonych. Polish Academy of Learning, გვ. 491–524. 

რესურსები ინტერნეტში

• ბიოგრაფია (პოლონურად)

სქოლიო

1. Pilc, Andrzej. Najczęściej cytowani naukowcy oraz prace naukowe w Polsce, raport za lata 1965 – 2001 na podstawie bazy "Science Citation Index" dotyczącej wszystkich światowych publikacji pl. biotechnologia.pl. ციტირების თარიღი: 25 December 2018
2. (1987) Kto jest kim w polskiej medycynie. Informator biograficzny. Wydawnictwo Interpress, გვ. 696. ISBN 83-2232339-5. 
3. Adam Vetulani (1976). Poza płomieniami wojny. Internowani w Szwajcarii 1940-45. Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej. 
4. Jerzy Vetulani pl. Polska Akademia Nauk. დაარქივებულია ორიგინალიდან — 24 აგვისტო 2017. ციტირების თარიღი: 7 April 2017
5. Sulser F., Vetulani J.: Action of various antidepressant treatments reduces reactivity of noradrenergic cyclic AMP generating system in limbic forebrain, "Nature", 257, 1975.
6. Healy, David (1997). The Antidepressant Era. Harvard University Press, გვ. 162. ISBN 0-674-03958-0. 
7. 1982 / 1983 – 2nd Prize (Vetulani). Anna Monika Stiftung. ციტირების თარიღი: 11 January 2016
8. Prof. Jerzy Vetulani miał wypadek. W ciężkim stanie trafił do szpitala pl. krakow.wyborcza.pl (3 March 2017). ციტირების თარიღი: 10 March 2017
9. Profesor Vetulani wciąż jest w śpiączce. Został potrącony na przejściu dla pieszych pl. TVN24.pl. ციტირების თარიღი: 3 May 2017
10. Prof. Jerzy Vetulani nie żyje pl. krakow.wyborcza.pl (7 April 2017). დაარქივებულია ორიგინალიდან — 8 აპრილი 2017. ციტირების თარიღი: 7 April 2017
11. W wieku 81 lat zmarł professor Jerzy Vetulani pl. tvn24.pl (7 April 2017). ციტირების თარიღი: 7 April 2017