Igor Savickiy

Tuwılǵan sánesi	4-avgust 1915-jılı(1915-08-04) (109 jasta)
Qaytıs bolǵan sánesi	27-iyul 1984(1984-07-27) (68 jasta)

Igor Vitalievich Savickiy (1915-jıl 4-avgust, Kiev - 1984-jıl 27-iyul) - sovet súwretshisi, restavrator, etnograf, kórkem-óner ustası, Ózbekstan SSRda xızmet kórsetken artist (1964), Qaraqalpaqstan xalıq súwretshisi, muzey tiykarshısı hám onıń birinshi direktorı. Nókistegi kórkem-óner muzeyi direktorı („Oraylıq Aziya Tretyakov“).

Ómiri

Igor Vitalievich Savickiy 1915-jıl 4-avgustta Kievde advokat shańaraǵında tuwılǵan. Onıń atası polyak hám evrey milletine tiyisli bolǵan (ákesi Polshalıq shańaraqta, kempir apası evrey shańaraǵında tuwılǵan). Onıń anası tárepindegi atası Timofey Dmitrievich Florinskiy ataqlı orıs slavyan ustası, Kiev universiteti professorı, Rossiya Pánler akademiyasınıń xabarshı aǵzası, kóplegen izertlewler avtorı bolıp, óziniń ilimiy mektebin jaratqan.

Balalıǵında Igor Savickiy jaqsı bilim alǵan hám francuz tilinde durıs sóylegen, sebebi tárbiyashısı francuz hayal bolǵan. Igordıń ata-anası tez-tez sırt elge, Evropaǵa barıp, Franciya, Avstriya, Germaniya mádeniy ómiriniń barlıq jańalıqlarınan xabardar bolǵan. Sonday-aq, balalarına balalıǵınan ájayıp kórkem súwretlewdi sińdirgen.

1920-jıldaǵı revolyuciyadan keyin Igor Savickiy ata-anası menen Moskvaǵa kóship, ol jerde súwret sızıwǵa qızıǵıp qaladı.

1934-jıldan Igor Savickiy Moskva poligrafiya institutınıń grafik fakultetinde oqıwdı baslaǵan. Keyin 1905-jılı onıń yadına arnalǵan Moskva súwretshilik mektebinde oqıwdı dawam ettiredi. 1938—1941-jıllarda ol Súwretshiler mamanlıǵın asırıw institutında Lev Kramarenko ustaxanasında oqıydı. Sol menen birge, Qrım hám Kavkazga eskiz sızıw ushın sayaxat etedi.

1941-jılda ol Moskva mámleketlik súwretshilik institutına oqıwǵa kiredi^[1]. Keselligi sebepli armiyaǵa shaqırılmaydı. Bul jerde ol dáslep Oraylıq Aziya xalıqlarınıń kem ushraytuǵın hám qızıqlı mádeniyatı menen tanısadı. Sonıń menen birge, Robert Falk hám Konstantin Istomin sıyaqlı belgili súwretshiler menen ushırasadı. Nikolay Ulyanovdan súwretshilik sabaqların aladı.

1946-jıl dekabr ayında Igor Vitalievich instituttıń grafik bólimin tamamlaǵan.

1950-jılda T. A. Danko^[2] usınısına tiykarlanıp, SSSR Pánler akademiyasınıń^[3] Sergey Pavlovich Tolstov basshılıǵndaǵı Xorezm arxeologiyalıq hám etnografiyalıq ekspediciyası quramında islew ushın Orta Aziya hám Qaraqalpaqstanǵa keledi. T. A. Danko basshılıǵında qaraqalpaq xalıq ámeliy kórkem óneri buyımların úyrenip, toplaǵan.

Ekspediciyada islegen jıllarında Savickiy súwretshi sıpatındaǵı tikkeley juwapkershiliginen tısqarı, xalıq ámeliy kórkem-óneri úlgilerin toplaw maqsetinde Qaraqalpaqstan awıllarına sayaxatlarda da qatnasadı. Bul iskerlik onı oǵada tańlanıwǵa salıp, keyinirek ol Ámiwdáryanıń tómengi aǵımındaǵı shólde jasawshı kishi xalıq - qaraqalpaqlardıń aldın kem málim bolǵan kórkem-óneri menen saldamlı qızıǵa basladı.

Miynet iskerligi

Ózbekstanda xızmet kórsetken kórkem-óner ǵayratkeri (1964), Qaraqalpaqstan xalıq súwretshisi (1974). Moskva súwretshilik institutın tamamlaǵan (1946).

Kórkem-óner shıǵarmaları

Qaraqalpaqstan kórinisleri óziniń jarqın kórinisin tapqan: „Aq qala. Ulıwma kórinis“ (1954); „Qaraqumda“, „Shımbay aqshamı“, „Kegeyli kanalı“ – hámmesi 1956; „Qayraǵashlar“ (1959). Savickiy shıǵarmaları Ózbekstan kórkem-óner muzeyi, Ózbelstan xalıqları táriyxı muzeyi, Qaraqalpaqstan kórkem-óner muzeyinde saqlanadı. Súwretshiniń ózine tán háreketleri nátiyjesinde shólkemlestirilgen Qaraqalpaqstan kórkem-óner muzeyine Savickiydiń atı berilgen.

Onıń iskerliginiń bahalanıwı

I. v. Savickiydiń iskerliginde keminde altı tiykarǵı jónelisti ajıratıp kórsetiw múmkin: súwretshilik, kórkem buyımlardı jıynawshı, restavrator, dástúriy qaraqalpaq kórkem-óneriniń kórkem-óner izertlewshisi, muzey tiykarshısı hám basqarıwshısı, pedagog hám oqıtıwshı.

Onıń háreketleriniń kólemi menen V. F. Voyno-Yaseneckiy, S. V. Starodubcev, V. A. Uspenskiy, E. E. Romanovskaya, A. F. Kozlovskiy, S. P. Tolstov, I. A. Raykova hám basqalar, yaǵnıy táǵdir jolları menen Orta Aziyaǵa kelip qalǵan hám pútkil omirin sol ilimó mádeniyatqa xizmet etiwge baǵıshlaǵan. Áyne ózi adamlardıń umtılıs-háreketi menen burınǵı Awqamnıń Orta Aziyanıń házirgi ǵárezsiz mámleketlerinde dáslepki ilimiy mektepler jaratılıp, jańa mádeniy dástúrlerge tiykar salındı. Olar búgingi kunge shekem óz áhmiyetin saqlap kelmekte.

1966-jılda Igor Vitalievich Savickiy ulıwma az ushıraytuǵın muzey ashtı. Onda Volkovdıń súwretleri jaqtı jalın menen porladı. Bul jańa kórkem-óner avangard dep atalǵan.

Ol toplaǵan muzey kollekciyası kórkem-óner teoriyası haqqındaǵı socialistik realistik húkimlerdi biykar etedi. Dissident dóretpeleri jer astınan, súrginnen, lagerlerden hám umıtılıwlardan qutqarılǵan post-avangard mektep súwretshilerin turmısqa qaytaradı.

Sıylıqları

Berdaq atındaǵı Qaraqalpaqstan Mámleketlik sıylǵınıń laureatı (1983). „Buyuk xizmatlari uchun“ ordeni menen sıylıqlanǵan (2002^[4]).

Derekler

1. „Сайт Московского государственного художественного Института им. Сурикова“. 5-oktyabr 2007-jılda túp nusqadan arxivlendi. Qaraldı: 10-oktyabr 2019-jıl.
2. Tatyana Aleksandrovna Jdanko – yavlyalas rukovoditelem otdela etnografii narodov Sredney Azii i Kazaxstana v Institute etnografii.V. A. Bochin „DOROGI, MOSTI I PYeRYeVALI ISTORIKA S.KAMALOVA“, Mejdunarodniy istoricheskiy jurnal № 18 2002 g.
3. Po otsenkam spesialistov blagodarya issledovaniyam, provedennim Xorezmskoy ekspeditsiey, bilo soversheno odno iz velichayshix otkritiy XX veka, pozvolivshee vosstanovit istoriyu odnoy iz drevneyshix mirovix sivilizatsiy. Predmeti, naydennie pri raskopkax Toprak-kali udivili ves mir. Mnogie oospisi i skulpturi, naydennie ekspeditsiey, bili peredani na xranenie v Gosudarstvenniy Ermitaj v Leningrade.
4. OʻzME. Birinchi jild. Tashkent, 2000-jıl