Иван Ивањи

Иван Ивањи
Ивањи во 2018
Роден/а24 јануари 1929(1929-01-24)
Велики Бечкерек, Кралство СХС
Починат/а9. мај 2024.(2024-05-09) (возр. 95)
Вајмар, Тирингија, Германија
ЗанимањеПисател, преведувач
ЈазикСрпски, германски
Апсолвент наБелградски универзитет Филолошки факултет

Иван Ивањи (Велики Бечкерек, 24. јануари 1929. — Вајмар, 9 мај 2024) — српски писател и преведувач од еврејско потекло.[1][2]

Животопис

[уреди | уреди извор]

Детството и нацистичките логори

[уреди | уреди извор]

Роден е во семејство на еврејски лекари кои докторирале во Германија. Семејството не било религиозно, а во иста куќа со семејството на Ивањи живеел свештеник на Српската православна црква. Покрај српскиот, во куќата се зборувало и унгарски и германски. Децата имале и гувернанта, Илса фон Шлудерман, словенечка Австријка.

Спроти Втората светска војна, Иван бил крстен во протестантска калвинистичка црква од свештеникот Золтан Сабо, што било идеја на неговиот татко, кој и самиот се крстил во Лајпциг, со надеж дека тоа ќе ги спаси од прогонот на Евреите. Иако во страв, семејството го прославил пучот од 27 март и одбивањето на Југославија да му се приклучи на Тројниот пакт, што било особено поддржано од неговиот татко, резервен медицински потполковник на Југословенската војска. Во тоа време баба му и дедо му од таткова страна, кои живееле спроти нив, извршиле самоубиство, не сакајќи да поминат низ ужасите на војната.[3]

Потоа, родителите го испратиле Иван кај стрико му во Нови Сад, а неговата помала сестра Илда кај тетка ѝ во Суботица. За време на војната, тој посетувал унгарска гимназија во Нови Сад, благодарение на професорот Богдан Чиплиќ. Долго време не знаел ништо за своите родители, кои во меѓувреме биле уапсени и одведени во Еврејскиот логор Земун кај Стариот саем. Татко му бил убиен во Логорот Топовски шупи кон крајот на 1941 година, а мајка му се задушила во камион Душехупка на пат кон Јајинци, пролетта 1942година.[4] Вујко му на Иван (најмалиот брат на мајка му) Александар Шомло бил затворен во логорот Јасеновац со семејството, а бил убиен при обид за пробив на логорашите на 22 април 1945 година.[5]

Во март 1944 година Ивањи бил уапсен во Нови Сад. Бил одведен во концентрационен логор за Евреи во Суботица под унгарска управа, а потоа префрлен во Баја, каде што бил преземен од членови на СС. Потоа бил депортиран во логорот Аушвиц, а подоцна и во концентрациониот логор Бухенвалд, каде што останал до април 1945 година. Во Кикинда стигнал дури на 3 септември 1945 година, со советски воен транспорт. Се вратил во Нови Сад и го завршил Средното техничко училиште, за веднаш да се вработи во Културно уметничкото друштво „Ѓорѓе Зличиќ“ и во комитетот на СКОЈ.

Новинарска и преведувачка кариера

[уреди | уреди извор]

Ивањи работел како уредник на весниците Младост и Омладина. Станал и наставник во Средното техничко училиште во Белград. Поемата Јама од Иван Горан Ковачиќ ја превел на германски и му ја предал на Ото Бихали Мерин. Првата преведувачка работа ја добил во 1965 година, кога бил ангажиран како преведувач на Петар Стамболиќ, претседателот на Сојузниот извршен совет. При посетата на австрискиот канцелар Јозеф Клаус, му го привлекол вниманието на министерот за надворешни работи, Коча Поповиќ, кој потоа го одвел кај Јосип Броз Тито и повремено почнал да му преведува. Така дошол во ситуација да преведува разговори со Вили Брант, Хелмут Шмит, Валтер Улбрихт, Ерих Хонекер и Бруно Крајски.[4]

Од 1974 година бил советник за печат и култура на амбасадата на СФРЈ во Бон. Како преведувач на Марко Никезиќ, за прв пат по војната престојувал во Источна Германија.

Иако го познавал Слободан Милошевиќ, по осмото заседание на ЦК на Сојузот на комунистите на Србија, го напуштил членството на Сојузот на комунистите на Југославија.

Пред куќата на Ивањи поставен е спомен-камен на авторот Гинтер Демниг, во знак на страдањата и споменот на членовите на семејството Ивањи за време на Втората светска војна[6]

Книжевна работа

[уреди | уреди извор]

Паралелно со својата кариера како педагог, новинар, драматург и многубројните функции што ги имал во културниот живот на Белград и дипломатијата, Ивањи се занимавал и со книжевност и уште од најрана возраст објавувал поезија, проза, есеи, бајки и драми.

За негови најзначајни дела се сметаат трилогијата романи за римските цареви родени во јужнословенските области, Диоклецијан, Константин и Јулијан, романите Човекот што не го убиле, Последниот збор останува, Скокајќи ја сенката, Барбаросиниот Евреин во Србија, Гувернантата, Балерината и војната и Милијардерот, како и збирки раскази Другата страна на вечноста и Порака во шише. Тој ги преведува своите дела на германски или пишува на германски (Kaiser Konstantin, Kaiser Diokletian, Geister aus einer kleinen Stadt, Buchstaben von Feuer, автобиографскиот роман Mein schönes Leben in der Hölle и др.). Објавил и книга со своите сеќавања, Титовиот преведувач, за времето кога работел како личен преведувач на претседателот на СФР Југославија.

На српски превел десетици книги и драми од најзначајните германски и унгарски писатели (Гинтер Грас, Волфганг Борхерт, Густав Мејринк, Бертолт Брехт, Мило Дор, Шандор Петефи, Ендре Ади, Шандор Вереш итн.).

Неговите дела се преведени на германски, италијански, англиски, унгарски, словачки, словенечки и чешки јазик.

Избрани дела

[уреди | уреди извор]
  • Човека нису убили (роман), Београд, „Просвета“, 1954.
  • Кенгур, хеликоптер и други (бајке), Београд, „Младо поколење“, 1964.
  • "Ајкула са нежним срцем" (бајке), Београд, "Младо поколење", 1964.
  • Диоклецијан (роман), Београд, „Просвета“, 1973.
  • Немачке теме (есеји), Београд, „Нолит“, 1975.
  • Ајкула са нежним срцем и друге бајке', Београд, „Нолит“, 1984
  • Константин (роман), Београд, „Народна књига“. 1988.  978-86-331-0040-3.
  • Прескакање сенке (роман), Београд, „Нолит“. 1989.  978-86-19-01711-4.
  • Друга страна вечности: приче о смрти, Београд, „Просвета“. 1989.  978-86-07-01039-4.
  • Барбаросин Јеврејин у Србији (роман), Београд, „Стубови културе“, 1998.
  • Гувернанта (роман), Београд, „Стубови културе“. 2002.  978-86-7979-021-7.
  • Балерина и рат (роман), Београд, „Стубови културе“. 2003.  978-86-7979-063-7.
  • Порука у боци (приче), Београд, „Стубови културе“. 2005.  978-86-7979-112-2.
  • Стаљинова сабља (роман), Београд, „Стубови културе“. 2008.  978-86-7979-227-3.
  • Јулијан (роман), Београд, „Стубови културе“. 2008.  978-86-7979-249-5.
  • Авети из једног малог града, Зрењанин, Градска народна библиотека „Жарко Зрењанин“, 2009,   978-86-7284-115-2.
  • Титов преводилац, Београд, „Лагуна“. 2014.  978-86-521-1501-3. ]
  • Милијардер (роман), Београд, „Лагуна“. 2014.  978-86-521-1691-1.
  • Mein schönes Leben in der Hölle, Wien. 2014.  978-3-7117-2008-5. (германски)
  • Усамљеност мањине (роман), Београд, „Лагуна“.[7]

Наводи

[уреди | уреди извор]
  1. ↑ Биографија на званичној веб страници Лагуне. Приступљено 21. фебруара 2016.
  2. ↑ Милисавац, Живан, уред. (1984). Југословенски књижевни лексикон (2.. изд.). Нови Сад: Матица српска. стр. 268.
  3. ↑ „Ličnost godine Ivan Ivanji: Moj lepi život u paklu“. Vreme. 1358. 12 јануари 2017. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)
  4. ↑ 4,0 4,1 „Intervju: Spomenik Nemcima u Kragujevcu? Može, ali...“. Kurir. 2 септември 2017. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)
  5. ↑ Ivanji, Ivan (23 септември 2021.). „Svesrpsko svetilište Aleksandra Vučića“. Vreme. 1603: 12. Проверете ги датумските вредности во: |date= (help)
  6. ↑ „КАМЕН СЕЋАЊА И ПОЧАСТ ИВАНУ ИВАЊИЈУ: Обележено 80 година од прогона банатских Јевреја (ФОТО/ВИДЕО)“. NOVOSTI (српски). Посетено на 2021-08-19.
  7. ↑ Вулићевић, Марина. „Желео сам да опишем нашу земљу, век који сам доживео“. Politika Online. Посетено на 2022-07-26.

Надворешни врски

[уреди | уреди извор]