Променлива ѕвезда од типот на Гама Златна Рипка

Променлива ѕвезда од типот на Гама Златна Рипка — вид променливи ѕвезди чија сјајност се колеба поради нерадијалните пулсирања на нивната површина. Ова обично млади ѕвезди во главната низа, од ран тип F или доцен тип A, со типични колебања од 0,1 величини во периоди во рамките на еден ден. Класата е релативно нова, воведена во втората половина на 1990-тите, а физичката причина за промените продолжува да се иследува.

Ѕвездата 9 Кочијаш првпат е забележана како променлива во 1990 г. Меѓутоа, за неа не одговарало ниедно од дотогашните образложенија: пулсирала премногу бавно и лежела вон појасот на нестабилност на Делта Штит (δ Sct); немало наоди од затемнувачки материјал, иако забележана е сличноста на Гама Златна Рипка и HD 96008.^[1] Овие три ѕвезди, заедно со HD 224638, набргу поттикнале претпоставка дека се работи за нова класа на променливи ѕвезди чија променливост се должи на пулсирања на g-начин наместо пулсирањата на p-начин кај променливите од типот на Делта Штит.^[2] Утврдена е и сличноста помеѓу HD 224945 и HD 164615, додека пак HD 96008 е изземена поради нејзиниот поредовен период.^[3] Набргу како причинители на променливоста на Гама Златна Рипка се исклучени затемнувањата и ѕвездените дамки,^[4] а по една година за променливоста на 9 Кочијаш е потврдено дека е предизвикана од пулсирања на g-начин, со тоа втемелувајќи ги овие ѕвезди како прототипни на нова класа.^[5] Набргу се најдени уште десет кандидати,^[6] па откривачите со тоа ги нарекле ѕвезди од типот на Гама Златна Рипка (γ Dor-променливи), откако е увидено дека најсјаниот и првиот член се променливи.^[7]

Список

Име[8]	Соѕвездие	Откриена	Најголема привидна величина (mV)[9]	Најмала привидна величина (mV)[9]	Период (денови)[8]	Спектрална класа	Забелешка
HD 8801 A (V529 And)	Андромеда	Henry & Fekel (2005)[10]	6^св,48 (Хипаркос)	6^св,51 (Хипаркос)	0.40331	A7Vm	првата откриена мешовита γ Dor/δ Sct-променлива[10]
V872 Ara[11]	Олтар	Aerts et al. (1998)[11]	6^св,37 (Хипаркос)	6^св,39 (Хипаркос)	0.4266	A9V
9 Aur A	Кочијаш	Krisciunas (1993)[2]	4^св,93	5^св,50	1.2582	F2V	една од првичните ѕвезди ставени во класата[5]
17 CVn	Ловечки Кучиња	Henry et al. (2011)[8]	5^св,91		0.8862	F0:V	спектроскопски двоец; нејасно која составница е променлива
HD 108100 (DD CVn)	Ловечки Кучиња	Breger et al. (1996)[12]	7^св,15		0.7541	F2V
V350 CMa A	Големо Куче	Eyer & Aerts (2000)[13]	6^св,18	6^св,27	0.7750 10.959	F2V	има два посебни периода
V1026 Cen[11]	Кентаур	Aerts et al. (1998)[11]	9^св,33 (Хипаркос)	9^св,38 (Хипаркос)	1.1857	A3:m
HD 17163	Кит	Henry et al. (2011)[8]	6^св,04		0.42351	F1V
HD 14940[11] (EP Cet)	Кит	Aerts et al. (1998)[11]	6^св,74	6^св,77	0.5004	F0IV/V
43 Cyg	Лебед	Henry et al. (2005)[14]	5^св,75 (Хипаркос)	5^св,84 (Хипаркос)	0.79955	F0V
γ Dor	Златна Рипка	Krisciunas (1993)[2]	4^св,23	4^св,27	0.7570	F1V	една од првичните ѕвезди ставени во класата[5]
8 Dra	Змеј	Aerts et al. (1998)[11]	5^св,26 (Хипаркос)	5^св,34 (Хипаркос)	0.42450	F1VmA7(n)
DI Gru[11]	Жерав	Aerts et al. (1998)[11]	8^св,68	8^св,76	0.8668	F3IV
V1325 Her	Херкул	Kaye et al. (1998)[15]	6^св,38		0.4210	F0V
80 Leo	Лав	Henry & Fekel (2002)[16]	6^св,34	6^св,37	0.45286	F3IV
HD 40745 (AC Lep)	Зајак	Aerts et al. (1998)[11]	6^св,28 (Хипаркос)	6^св,30 (Хипаркос)	0.82427	F2IV
HD 69682	Рис	Henry et al. (2011)[8]	6^св,50		0.53189	A9V
DO Lyn	Рис	Kaye et al. (1999)[17]	7^св,17		0.62447	F0V
HD 50747[18]	Еднорог	Dolez et al. (2009)[18]	5^св,45		4.865 0.956	A4IV	троѕвезда; непознато која составница е променлива
HD 49434	Еднорог	Bruntt et al. (2002)[19]	5^св,75		0.57644	F1V	мешовита γ Dor/δ Sct-променлива[20]
HD 41547 A	Еднорог	Henry et al. (2007)[21]	5^св,87		0.81123	F4V
α Oph[22] (Расалхаг)	Змијоносец	Monnier et al. (2010)[22]	2^св,08		0.5850	A5IV	мешовита γ Dor/δ Sct-променлива
73 Oph A	Змијоносец	Fekel & Henry (2003)[23]	6^св,11 (B)		0.61439	F0V+G1V
HD 164615 (V2118 Oph)	Змијоносец	Mantegazza et al. (1994)[3]	7^св,02	7^св,09	0.8117	F2IV	една од првичните ѕвезди ставени во класата
V2502 Oph	Змијоносец	Aerts et al. (1998)[11]	6^св,57	6^св,67	1.307	F2V
HD 38309 Aa	Орион	Henry et al. (2011)[8]	6^св,09		0.37703	F0III:n
NZ Peg	Пегаз	Henry et al. (2001)[24]	5^св,83 (Хипаркос)	5^св,86 (Хипаркос)	0.41113	F2V
HR 8799 (V342 Peg)	Пегаз	Rodriguez & Zerbi (1995)[25]	6^св,00 (Хипаркос)	6^св,06 (Хипаркос)	0.5053	A5V	ѕвезда од типот на Ламбда Воловар и веговидна ѕвезда[26]
V372 Peg	Пегаз	Kaye et al. (1998)[15]	6^св,53 (B)		2.594821	F3V
39 Peg	Пегаз	Henry et al. (2005)[14]	6^св,43	6^св,53	0.75574	F1V
HD 224638 (BT Psc)	Риби	Krisciunas (1993)[2]	7^св,8 (B)		1.2323	F0V	една од првичните ѕвезди ставени во класата[5]
HD 224945 (BU Psc)	Риби	Mantegazza et al. (1994)[3]	6^св,93		0.5432	A9V	една од првичните ѕвезди ставени во класата[5]
QW Pup	Крма	Poretti et al. (1997)[27]	4^св,47	4^св,50	0.9584	F0IV/V
ι TrA A	Јужен Триаголник	Aerts et al. (1998)[11]	5^св,30 (Хипаркос)	5^св,42 (Хипаркос)	1.4556	F4IV
EE Tuc[11]	Тукан	Aerts et al. (1998)[11]	6^св,72 (Хипаркос)	6^св,82 (Хипаркос)	0.6935	F2IV
V349 Tel[11]	Телескоп	Aerts et al. (1998)[11]	7^св,60 (Хипаркос)	7^св,73 (Хипаркос)	0.6953	F0V
KO UMa	Голема Мечка	Kaye et al. (1999)[17]	7^св,18		0.7691	F2V
UY UMi[11]	Мала Мечка	Aerts et al. (1998)[11]	6^св,30 (Хипаркос)	6^св,38 (Хипаркос)	0.7237	F2V
VX UMi	Мала Мечка	Henry et al. (2001)[24]	6^св,48 (B)		0.34510	A9V

Наводи

1. Krisciunas, K.; Aspin, C.; Geballe, T. R.; Akazawa, H.; Claver, C. F.; Guinan, E. F.; Landis, H. J.; Luedeke, K. D.; Ohkura, N.; Ohshima, O.; Skillman, D. R. (1993). „The 9-AURIGAE System“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 263 (3): 781. arXiv:astro-ph/9304008. Bibcode:1993MNRAS.263..781K. doi:10.1093/mnras/263.3.781.
2. Krisciunas, K. (1993). „A new class of pulsating stars“. American Astronomical Society. 183: #84.02. Bibcode:1993AAS...183.8402K.
3. Mantegazza, L.; Poretti, E.; Zerbi, F. M. (1994). „Unusual Variability among Early F-Type Stars - HD224638 and HD224945“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 270 (2): 439. Bibcode:1994MNRAS.270..439M. doi:10.1093/mnras/270.2.439.
4. Balona, L. A.; Krisciunas, K.; Cousins, A. W. J. (1994). „Gamma-Doradus - Evidence for a New Class of Pulsating Star“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 270 (4): 905. Bibcode:1994MNRAS.270..905B. doi:10.1093/mnras/270.4.905.
5. Krisciunas, K.; Griffin, R. F.; Guinan, E. F.; Luedeke, K. D.; McCook, G. P. (1995). „9 Aurigae: Strong evidence for non-radial pulsations“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 273 (3): 662. arXiv:astro-ph/9407094. Bibcode:1995MNRAS.273..662K. doi:10.1093/mnras/273.3.662.
6. Krisciunas, K.; Handler, G. (1995). „A List of Variable Stars Similar to gamma Dor“. Information Bulletin on Variable Stars. 4195: 1. Bibcode:1995IBVS.4195....1K.
7. Krisciunas, K. (1995). „What is known and not known about Gamma Doradus stars“. Delta Scuti Star Newsletter. 9: 17. Bibcode:1995DSSN....9...17K.
8. Henry, Gregory W.; Fekel, Francis C.; Henry, Stephen M. (2011). „A VOLUME-LIMITED PHOTOMETRIC SURVEY OF 114 γ DORADUS CANDIDATES“. The Astronomical Journal. 142 (2): 39. arXiv:1105.4161. Bibcode:2011AJ....142...39H. doi:10.1088/0004-6256/142/2/39.
9. Samus, N. N.; Durlevich, O. V.; и др. (2009). „VizieR Online Data Catalog: General Catalogue of Variable Stars (Samus+ 2007-2013)“. VizieR On-line Data Catalog: B/gcvs. Originally Published in: 2009yCat....102025S. 1: 02025. Bibcode:2009yCat....102025S.
10. Henry, Gregory W.; Fekel, Francis C. (2005). „HD 8801: A Unique Single Am Star with γ Doradus and δ Scuti Pulsations“. The Astronomical Journal. 129 (4): 2026–2033. Bibcode:2005AJ....129.2026H. doi:10.1086/428373.
11. Aerts, C.; Eyer, L.; Kestens, E. (1998). „The discovery of new gamma Doradus stars from the HIPPARCOS mission“. Astronomy and Astrophysics. 337: 790. Bibcode:1998A&A...337..790A.
12. Breger, M.; Handler, G.; Garrido, R.; Audard, N.; Beichbuchner, F.; Zima, W.; Paparo, M.; Li, Z.; Jiang, S.; Liu, Z.; Zhou, A.; Pikall, H.; Stankov, A.; Guzik, J. A.; Sperl, M.; Krzesinski, J.; Ogloza, W.; Pajdosz, G.; Zola, S.; Serkowitsch, E.; Reegen, P.; Rumpf, T.; Schmalwieser, A. (1996). „A new Gamma Doradus star, HD 108100“. Delta Scuti Star Newsletter. 10: 24. Bibcode:1996DSSN...10...24B.
13. Eyer, L.; Aerts, C. (2000). „A search for new gamma Doradus stars in the Geneva photometric database“. Astronomy and Astrophysics. 361: 201. arXiv:astro-ph/0011061. Bibcode:2000A&A...361..201E.
14. Henry, Gregory W.; Fekel, Francis C.; Henry, Stephen M. (2005). „Eleven New γ Doradus Stars“. The Astronomical Journal. 129 (6): 2815–2830. Bibcode:2005AJ....129.2815H. doi:10.1086/429876.
15. Kaye, A. B.; Bagnuolo, W. G.; Hall, D. S.; Henry, G. W. (1998). „Recent Periodic Variations in Three Gamma Doradus Variables“. A Half Century of Stellar Pulsation Interpretation: A Tribute to Arthur N. Cox. 135: 497. Bibcode:1998ASPC..135..497K.
16. Henry, Gregory W.; Fekel, Francis C. (2002). „Six New γ Doradus Stars“. Publications of the Astronomical Society of the Pacific. 114 (799): 988–998. Bibcode:2002PASP..114..988H. doi:10.1086/341785.
17. Kaye, Anthony B.; Henry, Gregory W.; Fekel, Francis C.; Gray, Richard O.; Rodríguez, Eloy; Martín, Susana; Gies, Douglas R.; Bagnuolo, William G.; Hall, Douglas S. (1999). „HD 62454 and HD 68192: Two New γ Doradus Variables“. The Astronomical Journal. 118 (6): 2997–3005. Bibcode:1999AJ....118.2997K. doi:10.1086/301136.
18. Dolez, N.; Vauclair, S.; Michel, E.; Hui-Bon-Hoa, A.; Vauclair, G.; Le Contel, D.; Mathias, P.; Poretti, E.; Amado, P. J.; Rainer, M.; Samadi, R.; Baglin, A.; Catala, C.; Auvergne, M.; Uytterhoeven, K.; Valtier, J.-C. (2009). „HD 51106 and HD 50747: an ellipsoidal binary and a triple system observed with CoRoT“. Astronomy and Astrophysics. 506 (1): 159–165. arXiv:0909.5135. Bibcode:2009A&A...506..159D. doi:10.1051/0004-6361/200911903.
19. Bruntt, H.; Catala, C.; Garrido, R.; Rodríguez, E.; Stütz, C.; Knoglinger, P.; Mittermayer, P.; Bouret, J. C.; Hua, T.; Lignières, F.; Charpinet, S.; Van't Veer-Menneret, C.; Ballereau, D. (2002). „Abundance analysis of targets for the COROT/MONS asteroseismology missions“. Astronomy and Astrophysics. 389 (1): 345–354. arXiv:astro-ph/0203305. Bibcode:2002A&A...389..345B. doi:10.1051/0004-6361:20020549.
20. Uytterhoeven, K.; Mathias, P.; Poretti, E.; Rainer, M.; Martín-Ruiz, S.; Rodríguez, E.; Amado, P. J.; Le Contel, D.; Jankov, S.; Niemczura, E.; Pollard, K. R.; Brunsden, E.; Paparó, M.; Costa, V.; Valtier, J.-C.; Garrido, R.; Suárez, J. C.; Kilmartin, P. M.; Chapellier, E.; Rodríguez-López, C.; Marin, A. J.; Aceituno, F. J.; Casanova, V.; Rolland, A.; Olivares, I. (2008). „The γ Doradus CoRoT target HD 49434“. Astronomy and Astrophysics. 489 (3): 1213–1224. arXiv:0807.0904. Bibcode:2008A&A...489.1213U. doi:10.1051/0004-6361:200809992.
21. Henry, Gregory W.; Fekel, Francis C.; Henry, Stephen M. (2007). „Photometry and Spectroscopy of 11 γ Doradus Stars“. The Astronomical Journal. 133 (4): 1421–1440. Bibcode:2007AJ....133.1421H. doi:10.1086/511820.
22. Monnier, J. D.; Townsend, R. H. D.; Che, X.; Zhao, M.; Kallinger, T.; Matthews, J.; Moffat, A. F. J. (2010). „ROTATIONALLY MODULATEDg-MODES IN THE RAPIDLY ROTATING δ SCUTI STAR RASALHAGUE (α OPHIUCHI)“. The Astrophysical Journal. 725 (1): 1192. arXiv:1012.0787. Bibcode:2010ApJ...725.1192M. doi:10.1088/0004-637X/725/1/1192. ISSN 0004-637X.
23. Fekel, Francis C.; Henry, Gregory W. (2003). „The Orbit and Pulsation Periods of the γ Doradus Variable HR 6844 (V2502 Ophiuchi)“. The Astronomical Journal. 125 (4): 2156–2162. Bibcode:2003AJ....125.2156F. CiteSeerX 10.1.1.8.4250. doi:10.1086/368121.
24. Henry, Gregory W.; Fekel, Francis C.; Kaye, Anthony B.; Kaul, Ann (2001). „10 New γ Doradus and δ Scuti Stars“. The Astronomical Journal. 122 (6): 3383–3395. Bibcode:2001AJ....122.3383H. doi:10.1086/324228.
25. Rodriguez, E.; Zerbi, F. M. (1995). „A long period early F-type variable: HR8799“. Information Bulletin on Variable Stars. 4170: 1. Bibcode:1995IBVS.4170....1R.
26. Gray, Richard O.; Kaye, Anthony B. (1999). „HR 8799: A Link between γ Doradus Variables and λ Bootis Stars“. The Astronomical Journal. 118 (6): 2993–2996. Bibcode:1999AJ....118.2993G. doi:10.1086/301134.
27. Poretti, E.; Koen, C.; Martinez, P.; Breuer, F.; Haupt, H.; De Alwis, D. (1997). „Discovery and analysis of Gamma Doradus type pulsations in the F0 IV star HR 2740=QW PUP“. Monthly Notices of the Royal Astronomical Society. 292 (3): 621. Bibcode:1997MNRAS.292..621P. doi:10.1093/mnras/292.3.621.