Raden Mas Ngabehi Poerbatjaraka | |
---|---|
Kelahiran | Lesya 1 Januari 1884 |
Meninggal dunia | 25 Julai 1964 Jakarta, Indonesia | (umur 80)
Pekerjaan | Pakar filologi, profesor |
Terkenal kerana | karya mengenai sastera Jawa |
Anugerah | Ahli kehormat, Institut Pengajian Asia Tenggara dan Karibia Belanda Diraja |
Latar belakang akademik | |
Pusat pendidikan | Universiti Leiden |
Karya akademik | |
Institusi |
|
Poerbatjaraka (1 Januari 1884 - 25 Julai 1964) ialah seorang ahli falsafah dan profesor guru bahasa Jawa/Indonesia yang mengkhususkan diri dalam kesusasteraan Jawa. Anak lelaki istana Surakarta di Hindia Belanda, beliau menunjukkan minat terhadap kesusasteraan Jawa pada usia muda, membaca dari buku-buku di koleksi mahkamah. Walaupun hanya menghadiri sekolah rendah, pengetahuannya tentang kesusasteraan Belanda dan Jawa membolehkan beliau mengambil kedudukan di Perkhidmatan Arkeologi koloni, dan kemudian di Universiti Leiden di Belanda. Beliau dibenarkan mendapatkan ijazah doktor di Leiden. Beliau kemudian kembali ke tanah jajahan untuk bekerja di muzium Batavia (hari ini Jakarta), mengkatalogkan teks-teks Jawa dan menulis karya-karya ilmiah. Selepas kemerdekaan Indonesia, beliau menjadi profesor di universiti-universiti Indonesia, Gajah Mada, dan Udayana.
Sudah menjadi kebiasaan bagi seorang lelaki Jawa zaman Poerbatjaraka untuk mengubah nama dan diberikan gelar baru sepanjang hidupnya.[1] Nama kelahirannya ialah Lesya (juga disebut Lesja dan Lesyo, yang bermaksud "lucu").[2] Apabila beliau berkhidmat di mahkamah beliau dikenali sebagai Lesya Atmopradonggo.[2] Selepas perpindahan pertamanya ke Jakarta, ia dikenali sebagai Poerbatjaraka dan kemudian diberikan gelaran Raden dan Ngabehi.[1] Seterusnya, beliau diberikan gelaran Raden Mas.[1]
Ejaan nama dewasanya, "Poerbatjaraka", merupakan nama Belanda dan yang selalu digunakannya.[3] Dalam teks bahasa Indonesia yang kemudian, namanya boleh dieja "Purbacaraka" (menggunakan sistem ejaan terkini), atau "Purbatjaraka" (menggunakan Sistem Ejaan Republik).[2] Bahagian pertama nama itu, Purba atau Poerba, dari bahasa Sanskrit purwa ("pertama"), dan awalan nama bapanya.[1] Bahagian kedua, tjaraka atau caraka was dari hanacaraka, nama skrip Jawa, dan merupakan perumpamaan sastera.[3]
Poerbatjaraka dilahirkan sebagai Lesya pada 1 Januari 1884 di Surakarta, ibukota Kasunanan Surakarta, sebuah kerajaan yang pada masa itu merupakan bahagian dari Hindia Timur Belanda.[2] Beliau adalah anak sulung Raden Tumenggung Purbadipura, seorang penguasa kepada Sunan (raja) Pakubuwana X.[1] Purbadipura adalah dekat dengan raja, dan mengambil beberapa peranan, termasuk yang setanding dengan tuan jubah Eropah, tukang gunting, doktor ramuan, dan komposer.[1]
Lesya menghadiri Hollands-Indische School (HIS), peringkat utama, sekolah penjajah untuk penduduk pribumi Hindia. Dia tidak diberi pendidikan lanjut, yang biasa berlaku untuk anak-anak dalam kedudukannya.[4] Beliau berminat dengan Belanda (bahasa pentadbiran dan biasiswa pada waktu itu) dan sering bercakap dengan tentera Belanda di daerahnya untuk belajar dan mengamalkan bahasa tersebut. Semasa zaman kanak-kanaknya, cintanya untuk kesusasteraan Jawa klasik bermula ketika dia membaca karya-karya yang terdapat di perpustakaan ayahnya. Beliau juga membaca kesusasteraan Jawa kuno oleh profesor Hendrik Kern. Ia adalah hadiah dari seorang pegawai Belanda untuk Pakubuwana, yang tidak membaca Belanda dan memberikannya kepada Purbadipura. Sekali, apabila ahli-ahli istana yang berfikiran kesusasteraan mempunyai perbincangan tentang puisi Jawa Lama, wawasannya dari buku itu membolehkannya untuk menyelesaikan masalah dalam menjelaskan petikan yang sukar, yang bertentangan dengan para penguasa yang lebih senior. Ini menyebabkan dia mengalami masalah yang serius kerana ia bukan tempatnya untuk melakukan ini. Dia mula merasa tidak selesa di mahkamah, dan menulis kepada penduduk Belanda (pejabat kolonial teratas di Surakarta). Surat-menyurat ini mengakibatkan pelantikan di Batavia, ibukota Hindia Belanda, dengan perkhidmatan Arkeologi koloni.[4]
Pada tahun 1910, Poerbatjaraka berpindah ke Batavia untuk mengambil jawatan Perkhidmatan Arkeologi.[3] Pengetahuan tentang kesusasteraan Jawa terbukti sangat berguna untuk institusi, dan ia sering dirujuk oleh stafnya.[3] Selama bertahun-tahun beliau juga belajar bahasa Sanskrit.[3] Beliau mengambil nama baru, Poerbatjaraka (Purbacaraka dalam ejaan bahasa Indonesia moden) dan diberi gelaran Raden dan Ngabehi.[3] Selepas beberapa tahun di Batavia, beliau direkrut oleh Universiti Leiden di Belanda.[3] Beliau menjadi penolong seorang ulama kebudayaan Jawa Dr. G. A. Hazeu, dan mengajar kelas bahasa Jawa.[3]Walaupun tidak mempunyai syarat akademik yang prasyarat, beliau telah diberikan dispensasi khas dan dibenarkan mengikuti doktor, yang dia lakukan tanpa menghadiri kuliah.[3][5] Beliau melengkapkan ijazah kedoktoran cum laude[2] pada 1926, dengan gelaran tesisnya "Agastya in den Archipel" ("Agastya di Nusantara").[3]
Beliau kemudian kembali ke Batavia dan bekerja di Muzium Persatuan Seni dan Sains Batavia (hari ini Muzium Nasional Indonesia), dan mengkatalogkan koleksi teks muzium yang muzium itu, yang terkumpul selama hampir satu abad. Semasa melakukan ini, beliau menulis monograf mengenai beberapa kumpulan manuskrip, yang mengandungi ringkasan Belanda dan indeks nama mereka.[3] Di Batavia, beliau juga bertemu dengan bakal sejarawan Jawa, HJ de Graaf, yang kepadanya dia memberikan pelajaran mingguan dalam budaya dan bahasa Jawa antara tahun 1927 dan 1930. De Graaf kemudian menganggap Poerbatjaraka sebagai "guru yang dihormati" dan memujinya kerana "merungkai beberapa rahsia orang-orang kamu".[6]
Selepas kemerdekaan Indonesia, beliau menjadi profesor, mengajar di Universiti Gajah Mada di Jogjakarta, Universiti Indonesia di Jakarta, dan Universiti Udayana di Denpasar, Bali.[5] Beliau adalah salah seorang pengasas Jabatan Kesusasteraan Udayana. Beliau terus menulis tentang sejarah dan kesusasteraan Jawa untuk jurnal baik di Indonesia dan Belanda. Pada tahun 1952, beliau menerbitkan koleksi pengajiannya dalam buku yang bertajuk Kapustakaan Djawi. Beliau telah dijadikan ahli kehormat Institut Pengajian Asia Tenggara dan Caribbean di Royal Netherlands pada tahun 1963.[7] Pada tahun 1964, Jurnal Kajian Kebudayaan Indonesia menerbitkan dua puluh enam artikel untuk menghormati ulang tahun ke-80nya.[1] Pada 25 Julai tahun yang sama, beliau meninggal di Jakarta.[8]
Dengan pendidikan formal yang terhad, Poerbatjaraka sebahagian besarnya adalah autodidak.[9] Awal dalam kerjayanya, beliau dikritik sebagai "amatir", dan kurang "akurat".[9] Menurut pujangga kesusasteraan Jawa, Th. Pigaud, beliau telah membuatnya dengan pengetahuannya yang luas tentang kesusasteraan Jawa, semua perkara Jawa pada umumnya, dan dengan semangatnya untuk belajar Jawa.[9] Semasa beliau mencapai usia dewasa, beliau mendapat penghormatan di kalangan kedua-dua orang Eropah dan orang Indonesia.[9] Karya-karyanya menggabungkan kaedah saintifik-yang jarang berlaku di kalangan penulis asli Indonesia pada zamannya-dengan pengetahuannya yang mendalam mengenai subjek-subjeknya sebagai orang dalam.[10] Beliau sering kritikal terhadap teks dan manuskrip yang dikerjakan, melihat kesilapan ejaan, dan lebih suka membandingkan beberapa sumber sebelum menerbitkan manuskrip.[11] Pigeaud berkata bahawa karya dan tingkah lakunya sering menunjukkan rasa gelihati punokawan (jester dalam wayang Jawa).[12] Semasa bersara di Jakarta, dia tidak berhenti bekerja.[13] De Graaf mengatakan bahawa dalam tempoh ini dia "diam-diam tetapi tidak sabar-sabar mempelajari dan menerbitkan".[13]
Mengikut biografinya oleh Kementerian Pendidikan dan Kebudayaan Indonesia, beliau menerbitkan tujuh puluh sembilan karya sepanjang hidupnya, sementara Pigeaud meletakkan angka itu pada usia tujuh puluh tiga.[8] Karya-karya beliau memberi tumpuan kepada karya-karya sastera Jawa kuno.[14] Mereka ditulis kebanyakannya dalam bahasa Belanda dan, setelah kemerdekaan Indonesia pada tahun 1945, ia juga menulis dalam bahasa Indonesia dan Jawa.[15]
Antara karya-karyanya yang terkenal, beliau menerbitkan kajian mengenai Agastya, karya Jawa Kuno Smaradahana, Arjunawiwaha, Ramayana dan, bersama C. Hooykaas, Bharatayudha.[16] Kajiannya terhadap Ramayana menegaskan bahawa, berdasarkan bahasa, metrik, tajuk pegawai dan perihalan kuil, versi Jawa Lama puisi epik berasal pada akhir kesembilan atau awal abad kesepuluh. Penemuan ini kemudiannya disahkan oleh kajian lain, termasuk satu oleh Hooykaas.[14] Kemudian dalam kerjayanya, beliau menerbitkan Kapustakan Djawi ("Sastera Jawa"), yang meneliti lapan puluh empat karya sastera Jawa yang lama dan moden.[17] Beliau juga menerbitkan apa yang dimaksudkan untuk menjadi jilid pertama Riwajat Indonesia ("Sejarah Indonesia"), yang merangkumi sejarah negara sehingga abad ke-8.[17] Tiada jilid lagi diterbitkan sehingga kematiannya.[17][18]
Poerbatjaraka telah berkahwin, "pada usia matang," kepada seorang anggota keluarga diraja Yogyakarta. Seorang lelaki Jawa berdiri, beliau berbangga dengan warisan Surakarta. Sepanjang hidupnya, beliau menyokong saudara-saudara seimannya.[12]
|journal=
(bantuan)CS1 maint: ref=harv (link)