Kaapverdische muziek

Cesária Évora.

Mayra Andrade.

Kaapverdische muziek is muziek uit Kaapverdië en muziek van de Kaapverdische migranten en hun nakomelingen in landen als de Verenigde Staten, Portugal en Nederland. De Afrikaanse eilandengroep was de geboorteplaats van diverse muziekstijlen waaronder morna, coladeira en funaná. Kaapverdische muziek werd internationaal bekend dankzij het succes van Cesária Évora.

Geschiedenis

Kaapverdië, een eilandengroep op honderden kilometers van de Afrikaanse kust, was oorspronkelijk onbewoond. De Portugezen vestigden zich er vanaf eind 15e eeuw. Ze zagen het vanwege de strategische ligging als een geschikte plek voor handel en bevoorrading van schepen, en stelden er Afrikaanse slaven te werk.^[1][2][3]

Sommige Kaapverdische muziek- en dansstijlen zoals funaná en batuque zijn van oorsprong Afrikaans. Andere genres zoals morna en coladeira zijn juist ontstaan door vermenging van culturele invloeden. Op de kleine, geïsoleerde eilanden was er veel contact tussen Afrikanen en Portugezen.^[4] Ook leerden Kaapverdianen muziek uit andere landen kennen via havens en radiozenders. Zo kwamen Kaapverdianen in aanraking met Europese stijlen (wals, polka, schottische, mazurka, galop), Braziliaanse stijlen (modinha, lundum, maxixe) en andere Latijns-Amerikaanse en Caribische invloeden.

Kaapverdianen hadden in de loop der eeuwen te lijden onder koloniale onderdrukking, armoede en hongersnood. Veel Kaapverdianen emigreerden daarom. Deze ervaringen komen vaak terug in liedteksten, met onderwerpen als armoede, verlangen naar huis, het missen van geëmigreerde geliefden et cetera. Als gevolg van de emigratie werden Kaapverdische gemeenschappen in het buitenland, bijvoorbeeld in New England en Rotterdam, belangrijke centra van Kaapverdische muziek.

Van oorsprong Afrikaanse genres als funaná en batuque werden lange tijd veroordeeld en onderdrukt door de kerkelijke en Portugese autoriteiten. In combinatie met de soms militante teksten maakte dit genres als funaná tot symbool van verzet. Toen Kaapverdië in 1975 onafhankelijk werd, maakte de populariteit van deze genres een heropleving door.^[1][2][3]

Begin jaren 1990 brak Cesária Évora internationaal door. De 'diva op blote voeten' verkocht honderdduizenden platen en won een Grammy Award. Het succes van Évora baande de weg voor vele andere Kaapverdische artiesten zoals Lura, Mayra Andrade, Maria de Barros, Tito Paris, Téofilo Chantre en Tcheka.^[5][6][7][2]

Vanaf de jaren 1970 en 1980 werden muziekstromingen als reggae, hiphop, r&b en zouk populair onder Kaapverdianen. Dit leidde tot nieuwe muziekvormen zoals het genre cabozouk.^[1]

Muziekstijlen

Tito Paris.

Bino Branco van de Kaapverdische groep Ferro Gaita.

Bitori.

Lura.

Os Tubarões.

Morna

De muzekstijl morna, die gekenmerkt wordt door melancholie en sodade, werd internationaal bekend door het succes van Césaria Évora. Teksten gaan vaak over onderwerpen als heimwee, verlangen naar een geliefde ver weg, lijden en noodlot.

Morna wordt gezien als de nationale muziek van Kaapverdië. In 2019 werd Morna door de UNESCO erkend als immaterieel cultureel erfgoed.

Naast Cesária Évora zijn onder andere Bana, Tito Paris en Téofilo Chantre bekende artiesten in het genre.^{[1][2][3][8][9]}

Zie Morna voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Coladeira

Coladeira is verwant aan morna, maar is vrolijker, sneller en levendiger. De harmonieën zijn eenvoudiger, maar de - aanstekelijke - ritmes zijn juist complexer. De teksten zijn vaak humoristisch en satirisch, zijn soms politiek georienteerd en gaan regelmatig over problemen tussen de seksen.

Coladeira's worden vaak uitgevoerd door artiesten of groepen die ook morna's uitvoeren. Voorbeelden van artiesten in het coladeiragenre zijn Cesária Évora, Bana, Tito Paris en Téofilo Chantre.^[1][2][3]

Zie Coladeira voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Funaná

Funaná is snelle, opzwepende dansmuziek die traditioneel wordt voortgestuwd door de gaita, een soort knoppenaccordeon, en ondersteund door het ritme van de ferrinho, een ijzeren staaf. De funaná was oorspronkelijk muziek van Afrikaanse slaven op het platteland van het Kaapverdische eiland Santiago. De teksten gaan vaak over hun ervaringen en de problemen die zij ervoeren, zoals armoede en hongersnood.

Bekende namen in het genre zijn onder andere Bulimundo, Ferro Gaita en Bitori.^{[1][2][3][10]}

Zie Funaná voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Batuque en finaçon

Ook batuque is een genre van de Afrikaanse plattelandsbevolking op Santiago. Batuque is een combinatie van zang, dans en percussie. Het werd traditioneel vooral door vrouwen beoefend. Batuque onderscheidt zich van andere Kaapverdische genres door de vraag-en-antwoordstructuur en het polyritmische karakter.

Kaapverdische artiesten als Lura, Mayra Andrade en Tcheka verwerkten batuque-invloeden in hun muziek.

Een sterk verwant genre is de finaçon. Tijdens finaçon brengt de leadzanger ritmisch gesproken of gezongen tekst ten gehore. Vaak zijn dit deels geïmproviseerde, verhalende verzen.^[3][11][12]

Zie Batuque (Kaapverdië) voor het hoofdartikel over dit onderwerp.

Tabanka

Op Santiago worden traditioneel Tabanka-vieringen georganiseerd rond heiligendagen. Deze worden georganiseerd door Tabanka-verenigingen, organisaties met een religieus en maatschappelijk karakter. Een belangrijk onderdeel van de vieringen is de processie met zang, percussie, dans en (batuque-)muziek. Kenmerkende muziekinstrumenten tijdens de processie zijn schelphoorn, percussie en fluitjes.

Hoewel tabanka dus een bredere culturele traditie is, wordt het soms ook als een muziekgenre gezien. Verschillende artiesten hebben invloeden van tabanka in hun muziek gebruikt. Voorbeelden van door tabanka geÏnspireerde songs zijn Tabanca van Os Tubarões (1980), Tabanka van Finaçon (1992), Tabanka van de Rotterdamse groep Rabasa (2004) en Tabanka van Lura (2009).^{[13][14][15][16]}

Cabozouk

In de jaren 1980 brak Kassav internationaal door en werd zouk een populair genre binnen de Kaapverdische gemeenschap. Vanaf eind jaren 1980 gingen Kaapverdische muzikanten in met name Nederland (Kaapverdische varianten van) zouk maken. Niet zelden werd dit gecombineerd met andere stijlen zoals pop, r&b en hiphop. Deze muziek kreeg namen als cabo-zouk, cola-zouk (een combinatie van coladeira en zouk) en cabo-love. Voorbeelden van artiesten in dit genre zijn Suzanna Lubrano, Splash! (met Dina Medina), Livity, Beto Dias en Grace Évora.^[1]

Overige genres

Vanaf de jaren 1970 en 1980 werden reggae, rock (in mindere mate) en later hiphop populair onder Kaapverdianen, die ook in deze genres actief werden.^[1][17][18]

Andere artiesten mengen Kaapverdische muziek met populaire stijlen als pop, r&b, hiphop en/of elektronica, en met Afrikaanse of Caribische invloeden. Een voorbeeld hiervan, naast de al genoemde cabozouk, is Dino d'Santiago, die sinds de jaren 2010 diverse prijswinnende albums uitbracht.^{[19][20][21][22]}

Thema's

Veel teksten van Kaapverdische muziek gaan over de ervaringen van Kaapverdianen. Onderwerpen kunnen verschillen per muziekstijl en veranderden in de loop der tijd.^[23]

In Nederland gingen veel teksten over Rotterdam. Er zijn meer dan 100 Kaapverdische liedjes geschreven met Rotterdam als onderwerp.^[24]

Traditionele thema's

• Teksten in mornas gaan over vertrek en terugkeer, scheiding en hereniging, verlangen naar een geliefde ver weg, lijden en noodlot. Het melancholieke gevoel van saudade (in het Kaapverdisch-creools: sodade) speelt een belangrijke rol.
• Teksten in coladeiras gaan vaak over relaties en problemen tussen de seksen en soms over politiek. De teksten zijn vaak humoristisch en satirisch.
• Teksten in funaná gaan traditioneel over de ervaringen van de plattelandsbevolking van Santiago en over de problemen die zij ervoeren, zoals armoede en hongersnood.
• Teksten in batuque en finaçon bevatten vaak spottend, satirisch commentaar of kritiek op sociale of alledaagse kwesties. Ook worden er verhalen verteld over belangrijke gebeurtenissen, personen of families.

Moderne thema's

Thema's in liedteksten veranderden in de loop der tijd door de nieuwe ervaringen van Kaapverdianen.^[23]

Vanaf de jaren 1960 en 1970 gingen veel teksten over de ervaringen van migranten en achterblijvers. In de diaspora gingen teksten bijvoorbeeld over de nieuwe rijkdom en heimwee naar het moederland. In Kaapverdië gingen teksten bijvoorbeeld over het patserige gedrag van teruggekeerde migranten, die pronkten met geld en jonge vrouwen. Ook gingen teksten over familieleden die door migratie van elkaar gescheiden werden.^[23]

Tijdens de Kaapverdische onafhankelijkheidsstrijd waren veel teksten militant of politiek. Dit gebeurde vaak in bedekte termen of metaforen. Een voorbeeld was de tekst 'ik ben niemands kind', dit betekende 'ik ben geen bezit van Portugal'. Na de onafhankelijkheid in 1975 gingen teksten over de onafhankelijkheid, de opbouw van het land, onafhankelijkheidsstrijders zoals Amílcar Cabral en problemen zoals armoede.^[25]

Vanaf eind jaren tachtig gingen de teksten in populaire stijlen als cabozouk meer over algemene thema's als liefde. Daarnaast waren er in Kaapverdische muziek ook teksten met kritiek op politici en elite en teksten over de gevolgen van migratie.^[23]

Taal

Kaapverdische muziek wordt meestal in het Kaapverdisch-Creools gezongen.^[26]

Kaapverdische muziek in de diaspora

De Portugees-Kaapverdische zangeres Sara Tavares.

De Nederlands-Kaapverdische zanger Gil Semedo.

Sinds de 19e eeuw emigreerden grote aantallen Kaapverdianen naar het buitenland, onder andere vanwege armoede en hongersnood. Tegenwoordig wonen er meer Kaapverdianen buiten Kaapverdië dan in Kaapverdië. Hierdoor kon Kaapverdische muziek ook buiten Kaapverdië tot bloei komen. Succesvolle Kaapverdische artiesten en groepen zijn of waren actief in onder andere de Verenigde Staten (Maria de Barros, Norberto Tavares, Gardénia Benros), Portugal (Lura, Sara Tavares, Dino d'Santiago), Frankrijk (Cabo Verde Show, Téofilo Chantre) en Nederland (Suzanna Lubrano, Gil Semedo, Nelson Freitas).^{[27][28][22][1][16][29]}

Sommige Kaapverdische groepen en artiesten waren succesvol met niet-Kaapverdische muziek. Voorbeelden hiervan zijn de Amerikaanse r&b-, soul- en disco-groep Tavares, de Amerikaanse jazzpianist Horace Silver en de Nederlandse rapper E-Life. Anderen waren succesvol met Kaapverdische muziek of met het combineren van Kaapverdische muziek met andere genres.^[28]

Nederland

Rotterdam is de thuisbasis van een van de grootste Kaapverdische gemeenschappen ter wereld, en een van de belangrijkste centra voor Kaapverdische muziek wereldwijd. In Rotterdam werden meerdere Kaapverdische platenlabels, opnamestudio's en radiozenders opgericht. Veel Kaapverdische artiesten wonen of woonden in Rotterdam of namen er muziek op.^[30][31][32]

Eerste generatie: vanaf jaren 1960

Een belangrijke rol hierbij speelde João Silva, beter bekend als Djunga de Biluca (São Vicente, 13 februari 1929 - Rotterdam 17 april 2023). Djunga de Biluca richtte het eerste Kaapverdische platenlabel op, Morabeza Records. Morabeza Records bracht gedurende drie decennia vele tientallen platen uit, waaronder de debuutsingle van Cesária Évora, diverse platen van Bana, en albums van Voz de Cabo Verde, een internationaal befaamde groep met muzikanten als Frank Cavaquinho, Luís Morais en Djosinha.^{[33][25][34][35]}

Een andere prominente figuur in de Kaapverdische muziek in Rotterdam was Américo Brito. Américo Elias Silva Brito (São Filipe, 1958 - Rotterdam, 2023) was in Rotterdam actief als dj, was in de jaren 1970 en 1980 actief met de groepen Babylon, Djarama en Survivor en bracht enkele solo-albums uit, waaronder het succesvolle Sintado na Pracinha. Américo Brito was daarnaast mede-oprichter van de festivals Dunya Festival, Zomercarnaval Rotterdam en Festival Magia. In de jaren 2010 trad hij nog op met Arp Frique.^[36][37][38]

Moderne periode: vanaf jaren 1990

Vanaf de jaren 1990 waren veel Nederlandse Kaapverdianen actief in het genre cabozouk. Voorbeelden zijn Suzanna Lubrano, Splash! (met Dina Medina), Livity, Beto Dias en Grace Évora. Artiesten als Suzanna Lubrano, Gil Semedo en Nelson Freitas waren internationaal succesvol met hun combinaties van (Kaapverdische) zouk en andere stijlen. Hiphopacts als Broederliefde en Bollebof verwerken Kaapverdische invloeden in hun muziek.^[1][31][39]

Suzanna Lubrano (1975) gaf uitverkochte concerten en ontving gouden en platina platen in diverse landen. Ze won een Kora African Music Award in de categorie beste vrouwelijke artiest. Haar muziek is een mix van pop, r&b, zouk en coladeira.^[40][41]

Gil Semedo (1974) gaf talloze optredens in Portugeestalige en Afrikaanse landen en verkocht meer dan een miljoen platen. Hij noemt zijn muziekstijl 'cabo swing', een mix van Kaapverdische stijlen met pop, r&b en zouk.^[42][43]

Nelson Freitas (1975) is succesvol in onder andere Portugal en Angola. Zijn hit Miúda Linda (2015) is tientallen miljoenen keren gestreamd. Freitas won diverse awards in Portugal en Kaapverdië. Zijn muziek is een mix van r&b, colazouk, kizomba en hiphop.^{[44][45][46][47]}

Kaapverdische artiesten en groepen

Lijst van Kaapverdische artiesten en groepen met een artikel op Wikipedia.

• Bana
• Cesária Évora
• Dina Medina
• Eddy Fort Moda Grog
• Gil Semedo
• Johnny Rodrigues
• Lura
• Mayra Andrade
• Maria de Barros
• Nelson Freitas
• Sara Tavares
• Suzanna Lubrano
• Teófilo Chantre
• Tcheka
• Tito Paris
• Vasco Martins

Zie ook

• Cabo Verde & A Música - Museu Virtual - online naslagwerk over Kaapverdische muziek (Portugeestalig)
• Muziek uit Cabo Verde, uitzending van Vrije Geluiden

Referenties

1. (en) Glaúcia Nogueira, Music in Cabo Verde. Oxford Research Encyclopedia of African History. Oxford University Press (26 mei 2021). Geraadpleegd op 9 december 2023.
2. (en) Susan Hurley-Glowa, Cabo Verde. Grove Music Online. Oxford University Press (20 januari 2001). Geraadpleegd op 2 november 2023.
3. (en) Susana Máximo & David Peterson, Simon Broughton (red.) (november 1999). The Rough Guide to World Music, Volume 1: Africa, Europe and the Middle East. Rough Guides, p. 449. ISBN 1858286352.
4. Dóris Pires (2006). Nha tambor - Onderzoek naar het cultureel erfgoed van Kaapverdianen in Rotterdam. Stichting Avanço, p. 40-41.
5. (en) Singer Cesaria Evora dies at the age of 70. bbc.com (17 december 2011). Gearchiveerd op 27 januari 2024. Geraadpleegd op 27 januari 2024.
6. (en) Garth Cartwright, "Cesária Évora obituary", The Guardian, 17 december 2011. Geraadpleegd op 27 januari 2024.
7. (en) Martin, Carla (2010). Cesária Évora: “The Barefoot Diva” and Other Stories. Transition 2010
8. (pt) "É oficial. Morna foi proclamada Património Imaterial da Humanidade pela UNESCO", Diário de Notícias, 11 december 2019.
9. (en) Morna, musical practice of Cabo Verde. ich.unesco.org. Gearchiveerd op 29 oktober 2023. Geraadpleegd op 29 oktober 2023.
10. (en) Angelo Romero, The Golden Age of Funaná Accordion Masters. worldmusiccentral.org (5 november 2019). Gearchiveerd op 9 december 2023. Geraadpleegd op 9 december 2023.
11. (en) Manuel, Peter (1988). Popular Musics of the Non-Western World - An Introduction Survey. Oxford University Press. ISBN 0195053427.
12. Hurley-Glowa, Susan (1 mei 1997). Batuko and Funana: Musical Traditions of Santiago, Republic of Cape Verde. School of Music Dissertations and Theses
13. (pt) Gláucia Nogueira, A tabanka, os seus sons e as músicas que inspira. caboverdeamusica.online (10 juni 2022). Gearchiveerd op 25 januari 2024. Geraadpleegd op 25 januari 2024.
14. Dóris Pires (2006). Nha tambor - Onderzoek naar het cultureel erfgoed van Kaapverdianen in Rotterdam. Stichting Avanço, p. 126.
15. (en) Susan Hurley-Glowa (15 juni 2021). Songs for Cabo Verde - Norberto Tavares's Musical Visions for a New Republic. University Of Rochester Press, p. 69. ISBN 9781648250217.
16. (en) Sieber, Timothy (1 mei 2005). Popular music and cultural identity in the Cape Verdean post-Colonial diaspora. Etnográfica 2005
17. (pt) Gláucia Nogueira, O rock nas ilhas de Cabo Verde: influências e caminhos. caboverdeamusica.online (20 november 2022). Gearchiveerd op 20 januari 2024. Geraadpleegd op 20 januari 2024.
18. (pt) Gláucia Nogueira, Reggae em Cabo Verde. caboverdeamusica.online (11 april 2022). Gearchiveerd op 20 januari 2024. Geraadpleegd op 20 januari 2024.
19. (pt) Victor Belanciano, "Dino d’ Santiago e também do Algarve, do Porto e da nova Lisboa", Público, 12 oktober 2018. Geraadpleegd op 21 januari 2024.
20. (en) LEIGHT, ELIAS (3 april 2020). ‘The Lusophone Sound Is Coming’: Inside Dino D’Santiago’s Intricate Fusions. Rolling Stone 2020
21. (en) LEIGHT, ELIAS (17 januari 2019). Dino d’Santiago Is Bringing Funaná to the World. Rolling Stone 2019
22. (pt) Gláucia Nogueira, Dino d'Santiago. caboverdeamusica.online (28 september 2021). Gearchiveerd op 21 januari 2024. Geraadpleegd op 21 januari 2024.
23. Dóris Pires (2006). Nha tambor - Onderzoek naar het cultureel erfgoed van Kaapverdianen in Rotterdam. Stichting Avanço, p. 120.
24. Marciëlle van der Kraan, Zo lieten Kaapverdianen Rotterdam trillen: antropoloog toont muzikale hotspots. mareonline.nl (15 juni 2023). Gearchiveerd op 20 januari 2024. Geraadpleegd op 20 januari 2024.
25. Lisa Spit, "De Kaapverdische onafhankelijkheidsstrijder die een Rotterdamse thuishaven creëerde voor duizenden landgenoten", De Volkskrant, 23 mei 2023. Geraadpleegd op 14 januari 2024.
26. Dóris Pires (2006). Nha tambor - Onderzoek naar het cultureel erfgoed van Kaapverdianen in Rotterdam. Stichting Avanço, p. 119.
27. (en) Cabo Verde - The World Factbook. cia.gov. Gearchiveerd op 14 januari 2024. Geraadpleegd op 14 januari 2024.
28. (pt) Gláucia Nogueira, Cabo-verdianos nos EUA e as suas atividades musicais. caboverdeamusica.online (13 april 2022). Gearchiveerd op 20 januari 2024. Geraadpleegd op 20 januari 2024.
29. (pt) Gláucia Nogueira, Cabo Verde Show (2). https://www.caboverdeamusica.online/cabo-verde-show-2/ (21 juni 2020). Gearchiveerd op 26 januari 2024. Geraadpleegd op 26 januari 2024.
30. Stan Rijven, "Rijker en aardser dan de fado/Na tango, klezmer en son montuno nu Kaapverdische blues 'morna' herontdekt", Trouw. Geraadpleegd op 30 november 1998.
31. Berthold van Maris, "Een golf van Kaapverdische muziek in havenstad Rotterdam", NRC, 7 april 2023. Geraadpleegd op 14 januari 2024.
32. Elsje Jorritsma, "Hoe Rotterdam de muziekstad van Kaapverdië werd", NRC, 20 januari 2017.
33. (pt) Dinah Sales de Oliveira, Voz de Cabo Verde. caboverdeamusica.online (8 april 2022). Gearchiveerd op 14 januari 2024. Geraadpleegd op 14 januari 2024.
34. (pt) Gláucia Nogueira, Djunga de Biluca. caboverdeamusica.online (25 november 2021). Gearchiveerd op 14 januari 2024. Geraadpleegd op 14 januari 2024.
35. (pt) Gláucia Nogueira, Bana. caboverdeamusica.online (1 juni 2021). Gearchiveerd op 23 februari 2024. Geraadpleegd op 23 februari 2024.
36. (pt) Dinah Sales de Oliveira, Américo Brito. caboverdeamusica.online (10 juli 2011). Gearchiveerd op 14 januari 2024. Geraadpleegd op 14 januari 2024.
37. Leendert van der Valk, "Vergeten parels uit Kaapverdië", NRC, 17 augustus 2017. Geraadpleegd op 14 januari 2024.
38. Dirk Baart, Radio Verde: een Kaapverdische compilatie die generaties overstijgt. 3voor12.vpro.nl (3 december 2019). Gearchiveerd op 14 januari 2024. Geraadpleegd op 14 januari 2023.
39. Chris Avadu, Cabosound: De Kaapverdiaanse invloed op Nederlandse hiphop. 3voor12.vpro.nl (7 juli 2021). Gearchiveerd op 14 januari 2024. Geraadpleegd op 14 januari 2024.
40. Suzanna Lubrano. nporadio2.nl. Gearchiveerd op 14 januari 2024. Geraadpleegd op 14 januari 2024.
41. John Schoorl, "De opmars der Cabo's", De Volkskrant, 28 april 2004. Geraadpleegd op 14 januari 2024.
42. Anton Slotboom, "Internationaal beroemd, maar niet in woonplaats Rotterdam (eigenlijk vindt Gil Semedo dat wel lekker)", Algemeen Dagblad, 25 augustus 2022. Geraadpleegd op 14 januari 2024.
43. (pt) Gláucia Nogueira, Gil Semedo. caboverdeamusica.online (19 september 2021). Gearchiveerd op 14 januari 2024. Geraadpleegd op 14 januari 2024.
44. (en) Marcy Donelson, Nelson Freitas Biography. AllMusic. Gearchiveerd op 14 januari 2024. Geraadpleegd op 14 januari 2024.
45. (pt) Gláucia Nogueira, Nelson Freitas. caboverdeamusica.online (20 augustus 2021). Gearchiveerd op 14 januari 2024. Geraadpleegd op 14 januari 2024.
46. (pt) Vítor Belanciano, "Mas afinal o que é que a kizomba tem? Nelson Freitas explica", Público, 23 april 2016. Geraadpleegd op 14 januari 2024.
47. (en) Lurdes C. da Silva, "Nelson Freitas wins three awards at the African Entertainment Awards USA, to perform in Providence Nov. 24", The Herald News, 3 november 2017. Geraadpleegd op 16 januari 2024.