Wunyelfia
Wunyelfia is een geslacht van de Plesiosauria dat in het late Krijt leefde in het gebied van het huidige Chili. De enige benoemde soort is Wunyelfia maulensis.
Geschiedenis
[bewerken | brontekst bewerken]Begin jaren negentig vond een groep amateurpaleontologen bij Mariscadero, ten zuiden van Pelluhue, 320 kilometer ten zuidwesten van Santiago op een oppervlakte van drie à vier meter resten van plesiosauriërs. De botten werden amateuristisch geborgen en geprepareerd waardoor ze vaak braken en daarna tentoongesteld in een privéverzameling waaruit ze soms als een souvenir werden meegenomen. Dergelijke vondsten zijn echter in Chili van rechtswege staatseigendom en het is verboden opgravingen te verrichten zonder vergunning. Hierop aangesproken weigerde men afstand te doen waarna er op bevel van de Consejo de Monumentos strafvervolging werd ingesteld en de Brigada de Delitos Ambientales beslag legde waarna het materiaal in 2010 ondergebracht werd bij het Museo Nacional de Historia Natural.
De beenderen werden eerst onderzocht door conservator Mario Ernesto Suárez Palacios. Die haalde de expert Rodrigo Antonio Otero Gonzalez erbij die de vondst in 2014 in de wetenschappelijke literatuur meldde. Beide paleontologen merkten tot hun verbazing dat de botten twee exemplaren vertegenwoordigden waarvan de ene twintig centimeter boven de andere gevonden was. Het bovenste lag grotendeels uit elkaar, het onderste gedeeltelijk in anatomisch verband. Het was noodzakelijk de elementen te scheiden, voornamelijk op basis van grootte, wat niet helemaal zou gelukken, ook omdat de amateurpaleontologen de vondstomstandigheden niet gedocumenteerd hadden. Het onderste skelet was groter en kreeg het inventarisnummer SGO.PV.6506, het andere nummer SGO.PV.6507. Dit laatste exemplaar werd in 2015 door Otero toegewezen aan een affin. Morturneria sp., een geslacht dat ook uit het gebied bekend was. Vergelijking met verschillende soorten overtuigde hem er echter uiteindelijk van dat het een apart taxon was dat hij als eerste wilde benoemen; het tweede skelet bleek namelijk nog weer een andere soort te vertegenwoordigen.
In 2021 benoemden en beschreven Otero en Sergio Soto-Acuña de typesoort Wunyelfia maulensis. De geslachtsnaam is afgeleid van het Mapudungun Wüñelfe, letterlijk de "morgenster" ofwel de planeet Venus. De achtpuntige ster geldt namelijk als een mystiek symbool voor de dubbele bloem van de heilige Foye-boom, een laurier als totem gesneden, de ongetemde vrijheidsdrang van de Mapuche uitdrukkend. Het woord wordt uitgesproken als "goenielfia". De soortaanduiding verwijst naar herkomst uit de Regiön del Maule. De Life Science Identifiers zijn 578AE96F-6433-465A-AF87-85DD16BD1A97 voor het geslacht en 6CB32BA5-FE3D-418D-9E9B-8ABE715A9533 voor de soort.
Het holotype, SGO.PV.6507, is gevonden in een laag van de Quiriquinaformatie die dateert uit het late Maastrichtien, ongeveer zesenzestig miljoen jaar oud. Het bestaat uit een skelet zonder schedel. Bewaard zijn gebleven: de zeven voorste halswervels, inclusief atlas en draaier, een losse middelste halswervel, het wervellichaam van de laatste halswervel, een reeks van twee borstwervels, dertien ruggenwervels, drie sacrale wervels, tien staartwervels, beide ravenbeksbeenderen, het midden van de boog van de interclavicula, de bijdrage van het linkerschaambeen aan de symfyse, de bijdrage van het rechterschaambeen aan het heupgewricht en de onderzijde van het linkerdarmbeen. Daarnaast zijn er veel ribfragmenten aangetroffen, maar er viel niet meer vast te stellen bij welk van de twee exemplaren ze precies behoorden. Het betreft een jongvolwassen individu.
Een lastig probleem is dat plesiosaurische fossielen uit het gebied in het verleden zijn toegewezen aan een Cimoliasaurus andium Deecke 1895. Dit taxon achtte Otero een nomen dubium, maar het zou kunnen dat sommige van die vondsten in feite aan Wunyelfia toebehoren — of aan het taxon van het tweede exemplaar.
Beschrijving
[bewerken | brontekst bewerken]
Het holotype van Wunyelfia is naar schatting zes meter lang.
Wunyelfia heeft verschillende kenmerken die uniek zijn voor de elasmosauriden. De buitenste zijkant van het centrum van de atlas heeft een driehoekig profiel. Het intercentrum van de draaier toont een inham die het intercentrum van de atlas binnendringt. Het intercentrum van de atlas heeft een ribvormige tak die de ribvormige tak van de draaier net raakt. Het doornuitsteeksel van de atlas heeft een lobvormig bovenste uitsteeksel dat het midden niet raakt en ook het doornuitsteeksel van de draaier niet. Dat laatste is weliswaar ook bij het holotype van Aristonectes parvidens het geval, maar volgens Otero was dit uitsteeksel daar afgebroken.
Daarnaast is er een voor de Aristonectinae unieke combinatie van op zich niet unieke kenmerken. Het atlas-draaiercomplex is hoger dan breed afgezien van het doornuitsteeksels. De voorste halswervels hebben een gemiddelde VLI (Vertebral Length Index, de lengte gedeeld door de helft van de hoogte plus de breedte) van 81,7, afgezien van het atlas-draaier-complex, en altijd een VLI die lager ligt dan 90. De halswervels hebben een lichte inkeping in de onderrand zodat ze een ondiep tweelobbig profiel hebben zoals bij Aristonectes quiriquinensis. De doornuitsteeksels van de middelste halswervels zijn sterk naar voren gebogen en ingesnoerd aan hun basis, met een put aan de voorzijde, een groeve op de bovenzijde, een achterste groeve aan de basis, en een buitenzijde die schuin naar boven en achteren gericht is. De middelste halswervels zijn verticaal ingedrukt met een ovaal profiel, anders dan het achthoekig profiel bij Aristonectes. Bij het volwassen dier zijn de hartvormige vensters in de ravenbeksbeenderen geheel gescheiden en hebben die laatste zijhoorns.
Een mogelijk uniek kenmerk is de dubbele middenkiel op de interclavicula, maar dat valt bij andere Aristonectinae niet te controleren. Het leek Otero onmogelijk dat Alexandronectes zealandiensis, bekend van zijn schedel, identiek was aan Wunyelfia omdat de hoge achterhoofdsknobbel van de eerste niet past op de lage atlas van de laatste.
Fylogenie
[bewerken | brontekst bewerken]Wunyelfia is in de Elasmosauridae geplaatst, en meer in het bijzonder in de Aristonectinae, wellicht als meest basale soort. Dat laatste verklaart wellicht waarom de nek niet zo extreem lang is.
Een cladistische analyse uit 2023 had de volgende uitkomst.
| Elasmosauridae |
| ||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
Literatuur
[bewerken | brontekst bewerken]- Otero, R.A., Soto-Acuña, S., Vargas, A.O., Rubilar-Rogers, D., 2014. "A new postcranial skeleton of an elasmosaurid plesiosaur from the Upper Cretaceous of central Chile and reassessment of the historic species Cimoliasaurus andium Deecke". Cretaceous Research 50: 318‒331
- Otero, R.A., Soto-Acuña, S., Salazar, C., Oyarzún, J.L., 2015. "New elasmosaurids (Sauropterygia, Plesiosauria) from the Late Cretaceous of the Magallanes Basin, Chilean Patagonia: Evidence of a faunal turnover during the Maastrichtian along the Weddellian Biogeographic Province". Andean Geology 42: 237‒267
- (en) Otero, Rodrigo A., Soto-Acuña, Sergio (2021-02). Wunyelfia maulensis gen. et sp. nov., a new basal aristonectine (Plesiosauria, Elasmosauridae) from the Upper Cretaceous of central Chile. Cretaceous Research 118: 104651. DOI:10.1016/j.cretres.2020.104651.