Crau

Païsatge caracteristic de Crau.

Crau o la Crau d'Arle es un parçan d'Occitània^[1] situat en Provença, dins lo departament dei Bocas de Ròse. Es una planura de 600 km², constituïda per de depaus sedimentaris laissats per Durença, que forma un triangle entre Arle, Selon de Provença e lo golf de Fòs. Lo clima i es sec, amb de precipitacions mens importantas que dins lo rèsta de Provença e de vents qu'eissugan rapidament l'umiditat. Aquelei condicions an permés la mesa en plaça d'un ecosistèma estepic qu'es unic en Occitània. Lo gentilici es cravenc -a.

Economicament, Crau es una region agricòla qu'es utilizada per la produccion de fen e de fruchs e coma pasturgatge. En causa dei condicions climaticas particularas, lei produchs an sovent d'especificitats coma lo fen de Crau e lei merinòs d'Arle. Lei pasturgatges cravencs son tanben au centre dei migracions de motons entre lei regions maritimas onte passan la sason freja e lei regions montanhosas onte passan la sason cauda. En causa d'aquela vocacion agricòla, lo còr de Crau es pauc poblat a l'excepcion de la vila de Sant Martin de Crau. En revènge, lei regions perifericas pòdon assostar de vilas importantas coma Arle e Selon de Provença.

Despuei la segonda mitat dau sègle XX, lo desvolopament e l'industrializacion dei Bocas de Ròse menaçan pauc a cha pauc leis ecosistèmas rars de Crau. D'efiech, se lei populacions umanas son encara pauc nombrosas, mai d'una rota es estat construcha dins la region. De mai, Sant Martin de Crau es vengut un centre logistic important per lo transpòrt rotier, çò que mena a la construccion d'entrepaus. Per assaiar de protegir la fauna e la flòra, de resèrvas naturalas son estadas creadas a partir deis ans 1970, mai lo nivèu de proteccion es pas encara sufisent per empachar lei pollucions ò lei destruccions.

Geografia

Geologia

La formacion de Crau se debanèt durant lo Quaternari. Es lo resultat dau depaus de sediments per Durença durant lei periòdes glaciaris. D'efiech, fa dos milions d'ans, lo litorau mediterranèu s'avançava de quauquei desenaus de quilomètres a l'interior dei tèrras en direccion deis Aupilhas e de Leberon. En causa de la demenicion dau nivèu de la mar durant lei periòdes de glaciacion, Durença i formèt un còne de dejeccion que formèt pauc a cha pauc un substrat espés de calhaus e de còdols. Aqueu procès de formacion es generalament devesit en tres fasas principalas que correspòndon a de cambiaments dau liech principau de la ribiera^[2][3][4].

Lo premier episòdi de formacion aguèt luòc entre 0,8 e 2 milions d'ans avans l'epòca nòstra. Durença passava d'aqueu temps au sud deis Aupilhas e depausava de quantitats importantas de còdols de 10 a 15 cm de diamètre eissits de terrens datant dau Jurassic e dau Cretacèu. Lentament, de movements tectonics entraïnèron lo desplaçament de Durença vèrs lo sud, çò que menèt a l'extension dins aquela direccion dei depaus. Dicha Crau Vièlha, aquela formacion a una espessor que varia de 10 a 40 m. Puei, fa 240 000 a 180 000 ans, Durença abandonèt lo pas d'Aiguiera per passar per Lamanon. Aquò entraïnèt la formacion de la Crau de Luquier, una estenduda de calhaus pus gròs (fins a 20 a 30 cm) e compausats de cauquiers e de ròcas endogènas (granits, qüarsitas, variolitas...). L'espessor d'aquelei depaus d'alluvions passa rarament 10 m d'espessor. Enfin, fa 120 000 a 60 000 ans, Durença se gitèt mai au sud dins l'estanh de Bèrra e formèt la Crau de Miramàs. Leis espessors de sediments i son importantas, amb de nivèus generalament comprés entre 20 e 30 m.

Fa 18 000 ans, un pichon afluent de Ròse capitèt, gràcias a una erosion per regression e a de movements tectonics, de durbir lo pertús d'Orgon. Aquò entraïnèt la desviacion de Durença vèrs l'oèst e a sa captura per Ròse. Sensa leis apòrts d'aiga de Durença, lo jaç superficiau dei depaus sedimentaris reagiguèt amb l'aiga de plueja. Aquò entraïnèt la formacion de taparas, una mena de podinga impermeabla e resistenta. Lei jaç inferiors, pas tocats per aqueu fenomèn, demorèron porós. Formèron ansin un important jaç freatic pauc prefond.

Clima

Crau a un clima mediterranèu pus sec que dins lei regions vesinas amb una pluviometria mejana annuala de 400 a 600 mm. La màger part dei pluejas son concentradas a l'autona e l'ensorelhament es important (aperaquí 3 000 oras durant l'annada). Lei temperaturas mejanas pòdon agantar 24 a 25 °C durant lei periòdes pus cauds amb de temperaturas de mai de 40 °C durant la jornada. Aquel efiech es aumentat per lei còdols qu'emmagazinan de calor qu'es restituïda de nuech. Enfin, lo mistrau, vent freg e sec, bofa regularament despuei lo nòrd (aperaquí 70 jorns durant l'annada). L'ensemble d'aquelei factors explican l'ariditat caracteristica de Crau car lei precipitacions i son relativament feblas e que l'umiditat i es rapidament secada per lei condicions meteorologicas^[5].

Istòria

De vestigis mòstran una preséncia umana en Crau durant lo Neolitic. Pendent lo periòde roman, la region foguèt un luòc de pasturgatge e veguèt la construccion de jaç, de potz e de forns^[6]. La particularitat de l'endrech susprenguèt mai d'un autor antic. L'istorian Estrabon sintetizèt ansin plusors legendas relativas a sa formacion. Segon Aristòtel, la concentracion dei còdols èra la consequéncia de tèrratrems ; per Posidonius, Crau èra lei rèstas d'un lac ancian aguent subit un procès de solidificacion e de dislocacion ; per Esquil, lei còdols èran eissits d'una plueja de projectils decidida per Zèus per ajudar Ercules durant un combat còntra lei Ligians^[7].

Durant lei sègles seguents, la vocacion de Crau evolucionèt gaire. Lei jaç romans dispareguèron, mai foguèron remplaçats per de jaçs novèus. Aquò menèt a la formacion de vestigis nombrós, sovent situats a proximitat dei construccions precedentas. L'aigatge de la region se desvolopèt a partir dau sègle XVI amb la construccion dau canau de Crapona^[8]. Durant la Segonda Guèrra Mondiala, leis Alemands bastiguèron de molons de còdols per empachar l'aterratge d'avions aliats. Après 1945, lei vilas situadas ai limits de Crau conoguèron un important desvolopament demografic. En particular, Sant Martin de Crau que se situa dirèctament dins la region, es passat de 2 300 abitants en 1926 a 13 500 en 2018. Es tanben vengut un important centre logistic car de rotas foguèron construchas a travèrs Crau per liar lei diferenteis aglomeracions dei Bocas de Ròse.

La proteccion deis espacis naturaus cravencs comencèt dins leis ans 1970. Prenguèt premier la forma de crompas de terrens per d'organismes dedicats a la proteccion de l'environament. En 2001, foguèt creada la Resèrva Naturala Nacionala dei Còussous de Crau que permetèt de provesir d'un còp un important nivèu de proteccion a una superficia de 7 411 ectaras. Aquel esfòrç foguèt acompanhat per la creacion d'organismes dedicats a la gestion de ponchs particulars coma l'utilizacion de l'aiga dau jaç freatic.

Economia

Lo norrigatge

Merinòs d'Arle.

Articles detalhats: Merinòs d'Arle e Transumància.

L'espaci cravenc es pasturat despuei l'Antiquitat coma o mòstran lei vestigis de jaç romans^[6]. Aquela activitat regarda mai que mai lo norrigatge d'ovins e s'inscriu dins lo quadre de la transumància. Leis animaus passan la sason freja en Provença e la sason cauda dins leis Aups ò dins lo Massís Centrau. A temps passat, aquelei migracions èran efectuadas a pè, mai lei transpòrts motorizats son desenant privilegiats.

La raça ovina locala es lo merinòs d'Arle. Es tengut per la lana e per leis anhèus. Son norrigatge a fluctuat durant lo sègle XX, mai la demanda per sa lana es auta despuei leis ans 2000. D'efiech, permet de produrre una lana elastica, leugiera e capabla de gardar la calor^[9]. Per facilitar lo trabalh de garda de l'aver, lei pastres desvolopèron una raça de can, lo pastre de Crau, adaptada a la conducha de tropèus durant la transumància. Es un can rustic de talha mejana, negre e frisat, qu'a un caractèr sovent jutjat raunhaire. Per aquela rason, son utilizacion es reservada ai professionaus e lo pastre de Crau es vengut mai e mai rar en causa de son remplaçament per de raças coma lo border collie. Dins aquò, un projècte de definicion de la raça es en cors despuei la fin deis ans 2000.

Lei culturas

Prat destinat a la produccion de fen de Crau.

Article detalhat: Fen de Crau.

En Crau, l'aigatge es possibla gràcias a de canaus portant l'aiga de Durença ò de foratges dins lo jaç freatic. L'aiga de Durença es sovent preferida car seis apòrts de nita facilita la formacion de pradariás. La cultura pus emblematica de Crau es lo fen de Crau qu'es protegit per de labèls AOC e AOP^[10]. Es considerat coma un fen de tria en causa de la flòra fòrça variada que lo constituís. Vèrs 2010, sa cultura s'estendiá sus aperaquí 9 000 ectaras^[11]. Sa consumacion locala es febla e la màger part produccion es exportada dins la region parisenca, en Savòia e en Orient Mejan^[12]. Lei culturas d'ortolalha son l'autra dimension importanta de l'agricultura cravenca. Aparegut durant la segonda mitat dau sègle XX, aproficha la preséncia dau jaç freatic per aigar de culturas intensivas coma de cerealas ò de fruchs.

Environament e proteccion

Lei mitans naturaus

Lei mitans naturaus de la Crau d'Arle son devesits en tres ensembles distints : lo caissòu qu'es lo pus frequent e caracteristic, la garriga e lei zònas umidas osas mediterranèas. Au mens 31 espècias de plantas protegidas i son presentas^[13]. La garriga se tròba principalament dins lei regions perifericas de Moriés e de Miramàs. Es dominada per l'euse qu'es l'aubre caracteristic de la seuva provençala. Lei zònas umidas son situats a proximitat deis estanhs (Entressen) ò dins leis endrechs, relativament rars, onte lo jaç freatic arriba fins a la superficia.

Lo caussòu es una vegetacion estepica unica en Occitània. Es lo resultat de condicions fòrça particularas. La premiera es la preséncia d'un jaç sosterranh de podinga qu'isola la superficia e lo jaç freatic. Aquò empacha donc lei racinas dei plantas d'i trobar l'umiditat necessària a son desvolopament. Lo segond factor de formacion dau caussòu es l'influéncia dau mistrau qu'aumenta la secaressa naturala dau mitan per efiech de Foehn^[14]. Enfin, l'utilizacion pluriseculara de Crau coma pasturgatge limita lo desvolopament de la vegetacion.

Lo caussòu es donc constituïda de plantas adaptadas a de condicions extrèmas. Lei pus frequentas son lo braquipòdi ramós (Brachypodium retusum), la ferigola (Thymus vulgaris), la lavanda (Lavandula latifolia) e la porraca (Asphodelus ayardii). 50 % dei plantas son de terofits annuaus que passan la sason freja sota forma de grana e 30 % d'emicriptofits que son d'espècias vivaças que demòran au nivèu dau sòu^[15]. A proximitat dei jaç, una vegetacion nitrofila es sovent presenta gràcias ai nutriments eissits dei dejeccions animalas.

La fauna de Crau

Coma es lo cas per la flòra, la fauna de Crau es unica en Occitània car es adaptada ai condicions extrèmas dau mitan. Es subretot compausada d'espècias provençalas adaptadas a aquelei condicions, compres d'espècias endemicas, mai pòu tanben s'observar la preséncia d'animaus iberics ò maugrabins. Leis artropòdes son fòrça presents, especialament leis insèctes. Un deis artropòdes emblematics de la region es la Lycosa tarantula, una aranha relativament gròssa (30 mm per lo còrs) que viu dins una cauna e que caça sei presas de nuech^[16]. L'escolopendra mediterranèa (Scolopendra cingulata) es un autre artropòde abondant dins la region, coma diferenteis espècias de formigas granivòras dau genre Messor. Lei reptils son tanben ben presents en Crau, especialament la rassada (Timon lepidus) e lo colòbre de Montpelhièr (Malpolon monspessulanus).

L'avifauna ocupa una plaça importanta en Crau, mai es fòrça menaçada coma lo mòstra la disparicion de l'agaça Lanius minor dins lo corrent deis ans 2010^[17]. D'efiech, lei campanhas d'observacion mòstran de populacions importantas d'aucèus pichons e mejans dins la region. La quantitat importanta d'insèctes e la febla populacion umana explican aquela preséncia. Pasmens, fòrça espècias d'aucèus que frequentan l'endrech son raras en Occitània e sei populacions limitadas son menaçadas per l'urbanizacion creissenta dei regions perifericas. En particular, Crau es l'unic site de nidificacion occitan dau faucon Falco naumanni e dau ganga Pterocles alchata. D'autrei populacions occitanas d'aucèus, coma l'alauseta Melanocorypha calandra e l'ostarda Tetrax tetrax, son concentradas en Crau e lei colonias installadas dins la region son la basa de sa subrevida sus lo territòri.

• 
  Lycosa tarantula
• 
  Scolopendra cingulata
• 
  Rassada (Timon lepidus)
• 
  Colòbre de Montpelhièr (Malpolon monspessulanus)
• 
  Faucon Falco naumanni

La proteccion deis ecosistèmas e lei fònts de pollucion

Article detalhat: Resèrva naturala nacionala dei caussòus de Crau.

La proteccion deis ecosistèmas cravencs es mai que mai assegurada per la resèrva naturala nacionala dei caussòus de Crau, una resèrva naturala de 74,11 km² creada en 2001 per protegir la vegetacion estepica. Es gerida per la Conservatòri d'Espacis Naturaus de la region PACA e per la Chambra d'Agricultura dei Bocas de Ròse. Lo mitan protegit es un environament eissuch constituït de pasturgatges paures. Lo passatge regular de tropèus de motons mantèn la pauretat dei pradariás que son venguts lo refugi de plusors espècias raras adaptadas ai condicions d'ariditat de Crau. D'autreis endrechs, presentant lei meteissei condicions, son classats Natura 2000 e lo Conservatòri d'Espacis Naturaus protegís d'autrei sectors gràcias a d'autrei tipes de convencion.

Pasmens, aquelei mesuras son pas totjorn sufisentas car Crau es enviroutada per de regions pobladas e industrializadas. Deis ans 1910 a 2010, la fònt principala de pollucion èra probablament la bedola d'Entressen, situada au nòrd d'Istre, que foguèt la bedola principala de la comuna de Marselha fins a l'intrada en servici de l'incinerator de Fòs. Durant aqueu periòde, lo vent dispersèt fòrça curum plastic dins lo relarg. De mai, fins ais ans 1990, lo luòc respectava pas la reglementacion nacionala^[18]. Lo site es desenant sarrat e un programa de reabilitacion permetèt de l'enterrar. Leis oleoductes que passan en Crau son tanben una fònt de pollucion. En 2009, la rompedura d'una linha esplechada per la Societat de l'Oleoducte Sud-Europèu entraïnèt de degalhs importants dins la resèrva dei caussòus amb la pèrda de 4 000 m³ de petròli. Enfin, fau nòtar l'organizacion regulara de raves qu'entraïnan de destruccions importantas de la vegetacion.

Galariá

• 
  Un païsatge tipic de Crau, amb tantei còdols
• 
  Una fònt a Selon de Provença, de nuech

Annèxas

Liames intèrnes

• Arle.
• Aupilhas.
• Camarga.
• Canau de Crapona.
• Caussòu.
• Durença.
• Estèpa.
• Fen de Crau.
• Golf de Fòs.
• Mar de Bèrra.
• Merinòs d'Arle.
• Mistrau.
• Pastre de Crau.
• Ròse.
• Selon de Provença.
• Transumància.
• Zòna industriala de Fòs.

Bibliografia

Fauna e flòra :

• Philippe Danton e Michel Baffray, Inventaire des plantes protégées en France, París, Nathan, 1995.

Nòtas e referéncias

1. Segon la classificacion de Frederic Zégierman.
2. A aquela epòca, Durença èra un fluvi que se gitava dirèctament dins la mar Mediterranèa.
3. Marie-Pierre Rothé e Marc Heijmans, Carte archéologique de la Gaule : Arles, Crau, Camargue 13/5, París, Académie des Inscriptions et Belles-Lettres, 2008, pp. 66-68.
4. Emile Colomb et Max Robert Roux, « La Crau, histoire Plio-Pléistocène », Méditerranée, vol. 58, 1986, pp. 31–42.
5. Axel Wolff, Réserve naturelle des Coussouls de Crau : Plan de gestion : 2010-2014, 2004, p. 36.
6. Otello Badan, Gaëtan Congés e Jean-Pierre Brun, « Les bergeries romaines de la Crau d'Arles. Les origines de la transhumance en Provence », Gallia, vol. 52, n° 52, 1995, pp. 263-310.
7. Estrabon, Geografia, libre IV, 7.
8. Marylène Soma Bonfillon, Le canal de Craponne, un exemple de maîtrise de l'eau en Provence occidentale 1554-1954, Publications de l'université de Provence, Ais de Provença, 2007.
9. Annie Vergnenegre, « Le retour en force de la laine Mérinos d'Arles - France 3 Provence-Alpes-Côte d'Azur », France 3 Provence-Alpes-Côte d'Azur, 14 de març de 2017.
10. Institut National de l'Origine et de la Qualité, « fiche produit Foin de Crau », [1].
11. Christophe Bréchet, Marie-Christine Leborgne e Emmanuel Fournier, Nutrition et alimentation des animaux d'élevage, t. 2, Educagri, 2013.
12. Jacques Paté, « Le foin de Crau : une AOP unique au monde - France 3 Provence-Alpes-Côte d'Azur », France 3 Provence-Alpes-Côte d'Azur, 1^èr de març de 2017.
13. Philippe Danton e Michel Baffray, Inventaire des plantes protégées en France, París, Nathan, 1995.
14. D'efiech, en despiech de son altitud pauc importanta, lo pendís nòrd deis Aupilhas bloca una partida importanta de l'umiditat portada per lo mistrau. Lo vent que bofa sus lo pendís sud es ansin fòrça sec.
15. Rémi Dureau e Olivier Bonnefon, « Étude des pratiques de gestion pastorale des Coussouls », dins Patrimoine naturel et pratiques pastorales en Crau, 1998, p. 62.
16. Jean-Henri Fabre, Souvenirs entomologiques : études sur les insectes et les mœurs des insectes, t. II, París, Librairie Delagrave, 1924, p. 197.
17. Florian Bardou, « En France, la pie-grièche à poitrine rose n’est (presque) plus », Libération, 13 d'octòbre de 2019.
18. Michel Letté e Thomas le Roux, Débordements industriels. Environnement, territoire et conflit (XVIIIe-XXIe siècle), Presses universitaires de Rennes, 2019, p. 42.