Fantastic

Goya, Lo Sòm de la rason produch de mostres.

Lo fantastic es un registre literari que se caracteriza per l’intrusion del subrenatural dins l'encastre realisme d'un raconte. Segon lo teorician de la literatura Tzvetan Todorov, lo fantastic se destria del meravelhós per l'esitacion que produch entre lo subrenatural e lo natural, lo possible o l'impossible e a vegada entre lo logic e l'illogic. Lo meravelhós, al contrari, crida lo subrenatural ont, un còp acceptats los presupausats d'un mond magic, las causas se debanan de biais gaireben normala e familiara. Lo fantastic pòt èsser utilizat al sen dels diferents genres: policièr, sciéncia-ficcion, orror, contes, romanças, aventuras o encara quitament lo meravelhós. Aquesta definicion plaçant lo fantastic a la frontièra de l'estranh e del meravelhós es mai sovent acceptada, mas faguèt l'objècte de fòrça controvèrsias, coma aquesta menada per Stanislas Lem^[1].

L'eròi fantastic a gaireben sempre una reaccion de refús, de rebut o de paur fàcia als eveniments subrenaturals que se debanan. Lo fantastic es plan sovent ligat a una atmosfèra particulara, una mena de crespacion deguda a l'encontre de l’impossible. La paur es sovent presenta, que siá per l'eròi o dins una volontat de l’autor de provocar l’ància pel lector; pasmens es pas una condicion sine qua non del fantastic.

Lo fantastic en literatura se cal don pas confondre amb lo meravelhós (ont lo subrenatural es pausat e acceptat d'aviada), amb la sciéncia-ficcion (qu'es racionala) o amb l'orror, quitament s'aquestes genres pòscan se combinar. Lo cinèma fantastic se cal pas confondre amb lo cinèma del genre "fantasiá" l’equivalent del meravelhós dins lo mond del cinèma.

Registres parents

Lo fantastic es sovent considerats coma plan pròche de la sciéncia-ficcion. Pasmens, d'importantas diferéncias los destrian: la sciéncia-ficcion ten pas del subrenatural e se vòl racionala. Atal, La Maquina del temps, de H. G. Wells, es un roman de sciéncia-ficcion que l'eròi viatja dins lo temps mercé a una maquina concebuda per aquò, alara es mercé a un procediment tecnologic, de segur desconegut dins l'estat actual de las coneissenças umanas, mas que, essent presentat coma tecnologic, s'o pòt pas qualificar de subrenatural.

Tanpauc se cal confondre fantastic e fantasiá, coma los racontes de J. R. R. Tolkien, qu'apartenon en realitat au domèni del meravelhós. Lo fantastic es tanben parent del realisme magic, genre pròpre de la literatura latinoamericana e fondat sus l'insercion d'elements subrenaturals dins un raconte realista. Mas los fachs subrenaturals i son considerats coma normals, çò que fa del realisme magic una branca del meravelhós e non pas del fantastic.

Tzvetan Todorov dona donc la definicion del fantastic coma essent entre l'estranh, es a dire un real que se buta las limitas fins al tèrme, coma dins La Casuda de l'Ostal Usher d'Edgar Allan Poe, ont se pòt adoptar una analisi racionala, e lo meravelhós, ont los elements subrenaturals son considerats coma normals: lo fantastic es aqueste entre-dos, aqueste moment ont l'esperit esita encora entre una explicacion racionala e irracionala. Apond coma condicion darrièra a l'aparicion del fantastic un univèrs o un contèxte realista: Cal lo decòrs èsser o percebut coma natural per poder i introduire las marcas del subrenatural, e donc l'esitacion que mèna al fantastic.

Istòria

Originas

Caspar David Friedrich.

Roman gotic

La vertadièra font del genre fantastic es lo roman gotic anglés de la fin de 1785. En mai l'apareisson dels tèmas pròpres al fantastic, (los fantasmas, lo Diable, los vampires) aquestes romans caracterizats per una atmosfèra d'orror mai prononciada introdusent l'ambigüitat caracteristica del genre. D'entre las òbras mai representativas, i a Lo Castèl d'Otrante d'Horace Walpole, Lo Monge de Matthew Gregory Lewis (1796), Los mistèris d'Udolphe d'Ann Radcliffe (1794), Caleb Williams de William Godwin (1794), Zofloya, o le Morro de Charlotte Dacre (1806) e Melmoth, l'òme errant de Charles Robert Maturin (1821).

Romantisme frenetic

Pétrus Borel.

A la descobèrta dels gotics angleses seguís en França la d'òbras dicha « freneticas » (On parle aussi de « roman noir »). William Beckford èra anglés, e pasmens escriu en francés Vathek (1786), roman de tendéncia frenetica. Situa l'accion en Orient, e dona al roman l'aspècte d'un conte oriental remembrant Las mila e una nuèchs. L'istòria conta la davalada als infèrns d'un califa avent cercat a obtenir de poders subrenaturals fasent un pacte amb lo Diable. L'autre grand roman frenetic es Lo Manuscrit trobat a Saragossa del polonés Joan Potocki, tanben escrich en francés. Es un ensemble de recits independents, imbricats anb de personatges recurrents, dona una granda diversitat de tipes de recits: le roman negre, lo roman picarèsc, lo conte, le recits filosofic, etc. Pasmens, lo subrenatural es omnipresent dins lo roman.

Lo roman frenetic francés atenh son apogèu amb los « pichons romantics ». Pétrus Borel, dins Champavert, contes immoraux (1833) e subretot dins Madame de Putiphar (1839), es encara mai provocant que los anglosaxons, subretot dins la complaséncia per l'òrre. La crualtat dels racontes de Champavert anóncia Auguste de Villiers de L'Isle-Adam. Mai, Borel escriguèt un vertadièt roman fantastic, Gottfried Wolfgang (1843).

L'autre davancièr de la literatura fantastica es lo francés Jacques Cazotte que lo cort roman, Lo Diable amorós (1772), es considerat coma lo primièr raconte fantastic de lenga francesa.

Naissença del fantastic verai

E.T.A. Hoffmann.

Es en Alemanha al començament del sègle XIX que nais la quita literatura fantastica, amb Adelbert von Chamisso (Peter Schlemilh) puèi Achim von Arnim e E.T.A. Hoffmann. Lo fantastic de Hoffmann se caracteriza per l'exaltacion, lo caòs, e la frenesia.

Hoffmann aguèt una influéncia universala e gaireben de contunh sul genre. Sos contes forman un vertadièr repertòri del fantastic, declinat enseguida per d'autres autors e dins d'autres arts (opèra, ballet, cinèma).

En lenga francesa

Teofil Gautièr.

Vam del fantastic en França

Dins las annadas 1830, los contes d'Hoffmann son traduchs en francés per Loève-Veimars e encontran un succès espectacular. Nodier es un dels primièrs escrivans francés a escriure de contes fantastics. Mas vei dins aqueste genre sonque una mena novèla d'escriure de racontes meravelhós^[2]; lo fantastic li es un pretèxte a sòmi e a la fantasiá. Escriu tanben un estudi sul fantastic, ont mòstra que per el la frontièra entre meravelhós e fantastic pro fosc. Poblats de fantasmas, de vampires e de mòrts-vivents, sos tèxtes possedisson pasmens çò que caracteriza lo fantastic: l'ambigüitat, l'incertitud, l'inquietud. Sos contes mai coneguts son La Fada de las micas (1832), Smarra o los demònis de la nuèch (1821) e Trilby o lo fadet d'argail (1822).

Puèis dels mai grands de la literatura francesa s'i ensajam. Honoré de Balzac, autor d'una desena de contes e de tres romans fantastics, foguèt tanben influenciat per Hoffmann^[3]. En mai de L'Elixir de longa vida (1830) e Melmoth reconciliat (1835), sa principala òbra fantastica es lo roman La Peau de chagrin (1831), que lo personatge principal concluguèt un pacte amb lo Diable: crompa una fuèlha de cuèr qu'a lo poder d'exauçar totes sos sòts mas que, simbolizant sa vida, se redusís cada còp que l'utiliza. Malgrat la compausanta fantastica, aqueste roman es inscrich dins lo realisme: Balzac va una descripcion de París. Mas dins l'ensemble, l'òbra fantastica de Balzac es pas concebuda coma una finalitat. Es puslèu una òbra de reflexion, inscricha dins l'encastre de la Comèdia umana. Amb la poténcia allegorica dels personatges e de las situacions, Balzac escriu subretot de contes filosofics.

Guy de Maupassant.

Grand admirator de Hoffmann, Teofil Gautièr es un autor incontornable de la literatura fantastica. Gautier excellís a téner lo lector dins lo dobte tot lo long de sas istòrias, e lo susprene al moment de la casuda. Es l'autor d'unes cap d'òbras de genre fantastic coma La cafetièra (1831) e La Mòrta amorosa (1836). Prosper Mérimée escriguèt pauc d'òbras fantasticas mas de tria. La Vènus d'Illa (1837), Lokis e Vision de Carles XI. Mérimée tanben traduguèt La Dama de pica de Pushkin, e publiquè un estudi sus Nikolai Gogol, lo mèstre del fantastic rus. Après aver escrich de tèxtes fantastics jos l'influéncia del romantisme alemand de Goethe e d'Hoffmann^[4], Gérard de Nerval a ecriu un obratge màger, Aurèlia (1855), dins un estil mai poetic e personal e tanben La Pandora (1854).

Guy de Maupassant es de segur un dels mai grands autors de la literatura fantastica. Es fortament ancorada dins lo quotidian^[5]. Los tèmas recurrents son la paur, l'ància e subretot lo baujum, mai que ne'n va morir. Son cap d'òbras, Lo Horla (1887). La mescla de realisme e de fantastic es sovent, per Maupassant, portada pel baujum de l'un dels actors e dona atal sa vision desformada del mond dins lo real^[6]. Horla, mòt inventat per Maupassant, significa benlèu « Fòra de là », que poiriá voler dire qu'aqueste èsser invisible ven d’un autre mond. I a doas versions del Horla pel mèsme autor: la segonda version s'acaba sus la vision del personatge principal internat en espital psiquiatric.

Simbolisme e fantastic de la fin de siècle

Villiers de L'Isle-Adam.

La fin del sègle XIX vei lo vam de la literatura dicha « decadenta », que sos tèmas preferits son la crudeltat, lo vice e la perversitat. Dins la dralha d'òbras coma À rebours de Joris-Karl Huysmans o Los Diabolics de Jules Barbey d'Aurevilly, lo fantastic passa d'èsser una finalitat, mas es mejan permetent de realizar una provocacion, una denóncia o una volontat estetic. Lo conte ven mai faiçonós, las descripcions son ricas, l'exotisme e l'erotisme d'elements importants. E, lo conte fantastic es una ocasion de far de la critica sociala, sovent dirigida contra lo materialisme borgés, per exemple dins los Contes crudèls de Villiers de L'Isle-Adam. Mai, los symbolistas decadents utilizan fòrça lo fantastic dins lors contes; çò que ven alara pròche de la fabla e de l'allegoria^[7].

Anglatèrra victoriana

Oscar Wilde.

L'Angletèrra victoriana donèt pauc d'autors vertadièrament fantastics. Las novèlas de Thomas de Quincey s'inscrivon mai dins la tradicion del roman gotic que dins aquesta del fantastic. L'Irlandés Sheridan Le Fanu es l'autor de Carmilla (1871), un roman gotic que l'originalitat residís dins lo personatge de la femna vampira omosexuala. Inspirèt lo celèbre Dracula de son compatriòta Bram Stoker (1897). Oscar Wilde tanben escriguèt un dels mai celèbres romans fantastics anglosaxons, Lo Retrach de Dorian Gray (1891), dins aqueste lo personatge principal vei son retrach vielhir e prene cada marca de sos vices, alara qu'el possedís la jovença eternala e viu dins l'excès. Wilde desvelopa dins aqueste tèxte sa reflexion sus l'estetisme e met en scèna lo conflicte entre las descasenças fisica e morala. La sensualitat e l'omosexualitat percorrisson tanben l'obratge. Passant l'encastre del fantastic, aqueste roman aguèt una fòrta influéncia sus la literatura francesa, subretot los escrivans decadents^[8]. Mai, Oscar Wilde escriguèt una parodia d'istòria de fantasmas, Lo Fantasma de Canterville (1887).

D'autres escrivans celèbres signèron de tèxtes fantastics coma Robert Louis Stevenson (Markheim, Olalla) o Rudyard Kipling. L'escrivan angloamerican Henry James abordèt lo fantastic dins sa carrièra, e subretot las istòrias de fantasmas^[9]. Lo mai abotit es Lo Torn d'escrova (1898), una referéncia dins l'art de l'esitacion entre explicacion racionala e irracionala. L'estil allusiu de James mèna lo lector a dobtar de cadun dels protagonistas, de biais que la vertat ultima sus aquesta istòria es revelada pas al final; daissa la causida al lector. Aqueste libre es tanben remarcable pel caractèr fantomatic d'aquestes personatges^[10].

Aqueste periòde vei tanben la naissença de genre novèls genres de literatura populara: lo roman policièr amb Wilkie Collins, la sciéncia-ficcion amb H. G. Wells e Mary Shelley o la fantasiá amb William Morris e George MacDonald.

Fantastic american

Edgar Allan Poe.

A sa naissença, al començament del sègle XIX, la literatura americana es fortament marcada pel roman gotic anglés e le fantastic. Nathaniel Hawthorne, puèi Washington Irving e subretot Edgar Allan Poe impausan tanben la novèla e lo conte coma formas d'expression privilegiadas. Washington Irving escriguèt fòrça contes que s'apròchan mai de la legenda que del quita recit subrenatural. Se caracteriza per son realisme, e pel ton ironic qu'utiliza. Son recuèlh mai conegut es lo Sketch Book (1819), que conten lo conte Rip Van Winckle, una de las doas primièras òbras fantasticas americanas vertadièrament originalas, amb Peter Rugh, lo desparegut de William Austin (1824)^[11].

Nathaniel Hawthorne redigiguèt de tèxtes utilizant lo subrenatural^[12]. Son marcats per l'opression dins una America puritana, e an per tèma recurrent la malediccion, en referéncia a las legendas de mascaria. Pasmens se lo fantastic ocupa pauc de plaça dins son òbra abondenta, Francis Marion Crawford es l'autor d'un recuèlh de granda qualitat dins lo genre, Wandering Ghosts^[13] (1891). Tot en s'inspirant d'aquesta tradicion, H. P. Lovecraft li dona un torn particular, mai pròche de l'orror. Lovecraft inspirarà fòrça autors al sègle XX coma Stephen King.

Fantastic rus

Recits populars

Es Aleksandr Puschkin qu'introduguèt lo genre fantastic en Russia amb la celèbra novèla la Dama de pica (1834). A partir d'alara lo fantastic ven un genre de predileccion de la literatura russa, trapant sos tèmas dins los contes e legendas popularas. Apareis alara un fantastic pròche del meravelhós, dins d'òbras coma La familha del Vurdalak d'Aleksei Konstantínovitx Tolstoi, L'espantosa venjança de Nicolàs Gogol^[14] e Lo mantèl e de L'Aigla blanc de Nikolaï Leskov..

Grotesc

Encoratjat per Puschkin, Nikolaï Gogol publica de contes fantastics que lo mai celèbre son La Nas e lo Jornal d'un baug, publicadas dins lo recuèlh de las novèlas de Petersborg. Aqueste recits introduson un cambiament de natura plan prigonda al respècte de la tradicion fantastica. La paur i jòga un ròtle negligible; mas l'absurd e lo grotesc venon un element essencial. Aqueste estil novèl farà de seguidors quitament en Russia: Lo Doble, un dels primièrs romans de Dostoïevski, es dirècaement inspirada de l'òbra de Gogol.

En lenga alemanda de las annadas 1890–1930

Gustav Meyrink.

Lo començament del sègle XX es marcat pel vam dins los païses germanofòns d'un fantastic sorn e pessimista. Las òbras d'aqueste periòde son de fonts d'inspiracion del cinèma expressionista que se desvelopa alara en Alemanha. Gustav Meyrink (1868-1932) es un dels mai grands escrivans fantastics del periòde. Grand afogat de sciéncias ocultas, escampilha dins sos romans de tèsis ocultistas per tòa d'iniciar sos lectors. Son roman mai celèbre, Lo Golèm (1915), es plaçat jol signe de la cabala. Descriu una umanitat degradada e miserabla dins lo quartièr josieu de Praga. Son autre roman fantastic màger es La Nuèch de Walpurgis (1917). A per tèma la violéncia e lo baujum collectiu, e fa reson a la tuariá de la Primièra Guèrra mondiala.

Mai controversiat, Hanns Heinz Ewers es l'autor d'una òbra abondanta que, s'agach sovent mai cap a l'estranh que sul fantastic, demora subretot dins lo domèni del subrenatural. Amb un penjal pel macabre, la sang, e un erotisme malsan, sos obratges son provocators e sovent jutjats immorals. Ewers es subretot conegur per son roman Mandragòra. Es l'autor d'un autre roman significatiu, Lo masc aprendís (1909), e fòrça novèlas coma L'Aranha (1907).

L'escrivan e dessenhaire austriac Alfred Kubin publiquèt en 1909 un unic roman fantastic, L'Autre Costat, amb una atmosfèra de cachavièlha dins sos dessenhs. Aqueste roman, ont lo sòmi e la realitat forman un embolh inextricable^[15].

D'autras òbras fantasticas importantas son escricahs a l'epòca, coma Lo marques de Bolibar de Leo Perutz e Lo baron Bagge d'Alexander Lernet-Holenia. tanben a aqueste epòca Franz Kafka redigís La metamorfòsi, que se considèra a vegada coma une novèla fantastica.

En lenga espanhòla

Entre 1920 e 1960, la vila de Buenos Aires es lo centre d'una intensa activitat literària e culturala. Es tanben un luòc de refugi pendent las annadas de guèrra per d'escrivans europèus ligats a la literatura fantastica coma Witold Gombrowicz e Roger Caillois. En 1931 se crea la revista Sur (Lo Sud) jos la direccion de Victoria Ocampo. D'entre sos collaborators i a Jorge Luis Borges, Adolfo Bioy Casares, e Silvina Ocampo.

Aquesta revista ven lo luòc d'u agach novèl sus la literatura fantastica, portat per l'erudicion e lo gost del pastiche. Borges declara atal que "l'erudicion es la forma modèrna del fantastic". Aqueste fantastic que se poiriá qualificar de pòstmodèrne cerca sos tèmas que siá dins l'istòria literària o dins la filosofia e la teologia, tot en gardant un caractèr angoissós o espaventós. De tèmas novèls son explorats: los viatges dins lo temps, los monds parallèls, las vidas parallèlas...

Aspèctes

Detalh de L'Infèrn de Jheronimus Bosch.

Paur

La lectura dels tèxtes fantastics provòca sovent mas non pas necessàriament – un sentiment de paur o d'ància. Sigmund Freud explica aqueste sentiment per l'inquietant estranh pròpre a la literatura fantastica. Lo tèrme alemand utilizat per Freud es unheimlich que significa « non-familiar » mas tanben « non-amagat » e que se pòt traduire per « esglasiant ». Atal, lo pròpre del fantastic seriá de revelar de causas abitualament amagadas, de causas que volèm pas veire: la sang, los cadavres, la nuèch. Lovecraft l'aviá perfièchament comprés, qu'escriviá dins Espavant e Subrenatural en literatura: "La mai vielha e la mai fòrta emocion de l’umanitat es la paur; e la forma de paur mai anciana e la mai fòrta es aquesta del desconegut." A son vejaire, lo fantastic deu provocar la paur per de generar una catarsi pel lector.

Mal

Las manifestacions del subrenatural dins la literatura fantastica son mai sovent nefasts: pas de plaça pels angèls, los gènis e las fadas de bon. Lo fantastic dona una bona partida al Mal e a sas incarnacions. Es tanben una literatura de la sofrença, del baujum, del fracàs. Dins aqueste sens, fa una trencadura prigonda amb l'optimisme del sègle de las Luses. Aqueste aspècte fa resson al sègle XX pels surrealistas.

Sexualitat

La cachavièlha, Johann Heinrich Füssli.

La psicanalisi interprèta volontièr lo genre fantastic coma l'expression de desirs sexuals inavoables. "Es relativament aisit en efièch d'associar a cadun dels tèmas del fantastic una forma de sexualitat anormala: coma, la mascariá equival a la ninfomania, lo vampirisme al sadomasoquisme etc. Pasmens aqueste aspècte concèrna puslèu lo subrenatural en general que lo fantastic. Mai, coma totes los simbòls, los tèmas del fantastic pòdon recebre d'interpretacions diferentas seguent le contèxte. Atal lo simbòl del Doble pòt significar l'isolament d'un individú qu'a pas pus de contacte amb lo mond exterior.

En mai, la sexualitat interven explicitament e pas pus simbolicament dins fòrça racontes fantastics. Un desir amorós fòrça violent es sovent la causa que mèna l'eròi a capvirar dins un univèrs fantastic (per exemple la Cabeladura de Maupassant o encara Lo diable amorós de Jacques Cazotte).

Censura

Lo fantastic sovent foguèt utilizat per d'autors per passar la censura. Los romantics alemands podèron atal plaçar de criticas politicas sota las mòstras de la ficcion. A vegada lo simple fach d'adoptar lo genre fantastic val revendicacion de l'autonomia de la literatura contra aquestes que volon l'asservir: tot coma los autors russes dissidents a l'epòca del realisme socialista.

alara, serà tolerat mai aisidament las idèas ofensantas se son presentadas coma l'òbra del baujum o del Diable: scènas escaborosa del fantastic fin de siècle francés, fobia racista e misantròpa per H. P. Lovecraft, etc. tanpauc se deu remembre lo macabre.

Literatura de l'interpretacion

Lo tèxte fantastic es per natura ambigú e demanda a èsser interpretat de biais corrècte. Los autors an donc sovent recors a de tecnicas narrativas que condicionan lo lector. Los tèxtes corts (contes e novèlas) que permeton de mantenir la tension dramatica son privilegiats. Se crida sovent al un narrator, a vegada redoblat d'un segond narrator qu'introdutz lo raconte e lo met a distància. Lo lector del tèxte fantastic se trapa fàcia a una causida paradoxala: o se fisa al narrator e accèpta la version « subrenatural », e alara lo tèxte ven evidentament una ficcion; o preferís una explicacion « racionala » que fa tornar lo tèxte dins lo camp del realisme, mas alara deu metre en dobte la credibilitat del narrator.

Se pòt tanben envisatjar lo fantastic coma l'interpretacion literala de figuras metaforicas. Atal lo babaròt de la Metamorfòsi de Kafka es a l'encòp una metafòra de l'individú insignificant e un vertadièr insècte. Lo fantastic mèna donc a s'interrogar sus çò qu'es un tèxte literari e sus son apòrt a la realitat. Dins At Swim-Two-Birds per exemple, Flann O'Brien imagina atal un autor pres per sos personatges que refusan de li obesir, un tèma que desveloparà dins lo sieu mond tanben Marcel Aymé.

Nòtas e referéncias

1. (en)Todorov's Fantastic Theory of Literature, 1974.
2. Voir le chapitre Nodier et Balzac : une première synthèse, p. 58, in Jean-Baptiste Baronian, Panorama de la littérature fantastique de langue française, éditions de La Table Ronde, 2007.
3. Voir l'article sur E.T.A Hoffmann, ici.
4. les nouvelles La Main de gloire et Le Diable vert.
5. Voir p. 111 de Jean-Baptiste Baronian, Panorama de la littérature fantastique de langue française.
6. Voir p. 94-95 de François Thirion, De l'objet-piège à la liberté de l'imaginaire: Essai sur les mondes de papier.
7. Voir le chapitre symbolisme, allégorie et fantastique, p. 136, in Jean-Baptiste Baronian, Panorama de la littérature fantastique de langue française.
8. Cf. Jean-Baptiste Baronian, op. cit., p. 129.
9. Cf. Jacques Finné, présentation de Henry James dans l'anthologie L'Amérique fantastique, éditions Marabout, 1973, p. 173.
10. Cf. Edmond Jaloux, préface au Tour d'écrou, collection Marabout Fantastique Modèl:Numéro.
11. Cf. Jacques Finné, L'Amérique fantastique, p. 37.
12. Ses récits fantastiques ont été rassemblés dans le recueil La vieille fille blanche et autres contes fantastiques aux éditions Marabout, 1973.
13. Ce recueil a été publié en français sous le nom Car la vie est dans le sang, d'après le titre de l'une des meilleures nouvelles qu'il contient, aux éditions Neo.
14. Cf. Jean-Pierre Bours, Ce que dit la bouche d'ombre, préface à l'anthologie La Russie fantastique, Marabout, 1975.
15. Peter Assman, Alfred Kubin 1877-1959, 1995.

Vejatz tanben

Bibliografia

• Jean-Baptiste Baronian, Panorama de la littérature fantastique de langue française, Stock, 1978. ligam=|alt=Document utilisé pour la rédaction de l’article|30x30pxModèl:Plume
• Roger Bozzetto, L’Obscur objet d’un savoir, fantastique et science-fiction, deux littératures de l’imaginaire, Aix-Marseille, Université de Provence, 1992.
• Marcel Brion, Art fantastique, Albin Michel, 1989.
• Pierre Brunel et Juliette Vion-Dury (dir.), Dictionnaire des mythes du fantastique, Limoges, PULIM, 2003, 297 p., ISBN: 2-84287-276-2, présentation en ligne.
• Roger Caillois, De la féerie à la science-fiction, préface à son Anthologie du fantastique, Gallimard, 1966.
• Pierre-Georges Castex, Le conte fantastique en France de Nodier à Maupassant, José Corti, 1951.
• Alain Chareyre-Méjan, Le réel et le fantastique, L'Harmattan, 1999.
•  {{{títol}}}. .
• Jean Fabre, Le Miroir de sorcière : Essai sur la littérature fantastique, José Corti, 1992 ISBN: 2714304494.
• Denis Labbé et Gilbert Millet, Le Fantastique, Belin, 2005.
• Jean Le Guennec :
  • Raison et déraison dans le récit fantastique, l’Harmattan, 2003.
  • États de l’inconscient dans le récit fantastique, l’Harmattan, 2002.
• Éric Lysøe :
  • Littératures fantastiques. Belgique, terre de l'étrange, Labor, 2003.
  • Les Kermesses de l'étrange, Nizet, 1993.
  • « Pour une théorie générale du fantastique », Colloquium Helveticum, Modèl:Numéro, 2002 [2003], p. 37-66.
  • Préface et notes du Voyage à Visbecq, roman fantastique de 1794 écrit par un auteur anonyme belge, Anacharsis, 2007 [1].
• Joël Malrieu, Le Fantastique, Hachette, Paris, 1992.
• Max Milner, La Fantasmagorie, essai sur l’optique fantastique, PUF, Paris, 1982.
• Mario Praz :
  • Le Pacte avec le serpent, 3 volumes, Christian Bourgois, 1989, 1990, 1991.
  • La Chair, la Mort et le Diable : Le romantisme noir, Gallimard/Tel, 1998.
• Anne Richter, Le Fantastique féminin, un art sauvage, essai, L'Âge d'Homme, Lausanne, 2011.
• Anne Richter, Le Fantastique féminin, d'Ann Radcliffe à Patricia Highsmith, anthologie, Complexe, Bruxelles, 1995.
• Jean-Luc Steinmetz, La littérature fantastique, Presses Universitaires de France, 1960.
• Tzvetan Todorov, Introduction à la littérature fantastique, Seuil, 1971. ligam=|alt=Document utilisé pour la rédaction de l’article|30x30pxModèl:Plume
• Louis Vax :
  • La séduction de l'étrange. Étude sur la littérature fantastique, Presses Universitaires de France, 1964.
  • L'art et la littérature fantastique, Presses Universitaires de France, 1960.
• Sous la direction de Valérie Tritter, L'encyclopédie du fantastique, Éditions Ellipses, 2010.
• Jad Hatem, La Genèse du monde fantastique en littérature, Bucarest, Zeta Books, 2008.
• François Thirion, De l'objet-piège à la liberté de l'imaginaire, CSIPP, 2012.
• (en), Noël Carroll, The Philosophy of Horror, or Paradoxes of the Heart, Routledge, 1990.

Articles connèxes

Ligams extèrnes

• https://web.archive.org/web/20110916162205/http://cle.ens-lyon.fr/21127943/0/fiche___pagelibre/
• Dossier sur la littérature Fantastique sur le site de Clio et Calliope
• Approche et définition du fantastique et de la science-fiction cinématographiques par le théoricien du cinéma Jean-François Tarnowski, dans la revue Positif
• Jean-Louis Backès, « Le mot "fantastique" », sur le site de la Bibliothèque comparatiste
• (en) Todorov's fantastic theory of literature, article de l'écrivain polonais Stanislas Lem concernant la définition proposée par T. Todorov du genre fantastique.