Adam Gorczyński

Adam Gorczyński
Jadam z Zatora
Ilustracja
Adam Gorczyński według drzeworytu z 1876[1]
Data i miejsce urodzenia

1805
Tarnów

Data i miejsce śmierci

24 maja 1876
Brzeźnica

Narodowość

polska

Język

polski

Dziedzina sztuki

powieść, poezja, publicystyka, malarstwo, rysunek

Epoka

polski romantyzm

Faksymile
Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach

Adam Gorczyński (ur. 1805 w Tarnowie, zm. 24 maja 1876 w Brzeźnicy) – polski pisarz i poeta okresu romantyzmu, autor popularnych powieści w stylu gawęd szlacheckich i staropolskich sylw, artysta malarz okresu polskiego romantyzmu, pejzażysta polskich krajobrazów, współzałożyciel Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, zaangażowany politycznie w polskie sprawy w Galicji, działacz społeczny, właściciel dóbr ziemskich w Brzeźnicy i Marcyporębie. Używał pseudonimu literackiego „Jadam z Zatora”. W XXI wieku stał się patronem inicjatyw kulturalnych w rodzinnej Brzeźnicy.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]
Herb Gorczyńskich[2][a] z pomnika Józefa Kalasantego, ojca Adama, sprzed kościoła św. Marcina w Marcyporębie, 2018
Kościół św. Marcina w Marcyporębie, 2018 49°56′31,8″N 19°37′01,2″E/49,942156 19,616992
Widok na Wisłę na północ od Brzeźnicy, 2016 49°58′48,2″N 19°36′29,9″E/49,980053 19,608319

Urodził się w 1805 w Tarnowie jako syn nobilitowanego w 1794 adwokata Józefa Kalasantego Gorczyńskiego (herbu własnego) i Katarzyny z Łojowskich[2][3]. Józef Kalasanty w 1818 zakupił Brzeźnicę, Nowe Dwory oraz część Marcyporęby[4]. Siostra Adama Elżbieta była babką generała Józefa Hallera[5].

Adam Gorczyński ukończył gimnazjum w Tarnowie, a następnie studiował filozofię we Lwowie[6]. Nawiązał wtedy kontakty z Ossolineum[7]. Zbliżył się do grupy intelektualistów lwowskich – Augusta Bielowskiego, Ludwika Nabielaka i Stanisława Jaszowskiego – zwolenników nurtu podkreślającego związki kultury polskiej z historią Słowiańszczyzny. Atmosfera kulturalno-literacka, którą przesiąkł wtedy młody Gorczyński, dała się odczuć w jego późniejszych tekstach literackich[8].

Od 1821 odbył w Wiedniu „studia kameralne”, które przygotowywały zarządców dóbr wielkiej własności ziemskiej oraz urzędników dla austriackich krajów koronnych[7]. Po powrocie z Wiednia, gdzie uczył się także malarstwa, ożenił się i zajął się gospodarstwem w Nowych Dworach. Po śmierci ojca w 1830 przeniósł się na stałe do Brzeźnicy, którą odziedziczył razem z częścią pobliskiej Marcyporęby[4][9]. Jako posiadacz znacznych dóbr tabularnych na terenie Galicji miał prawo głosowania w kurii posiadaczy ziemskich[10]. Zmarł w 1876 i został pochowany na cmentarzu przy kościele parafialnym w Marcyporębie[11][12].

Twórczość pisarska

[edytuj | edytuj kod]

Adam Gorczyński był twórcą okresu polskiego romantyzmu, kojarzonego z niepodległościową literaturą emigracyjną i słowianofilstwem[13], którego rozwój przypadł na okres od 1815 (potwierdzenie przez Kongres Wiedeński rozbiorów Polski) do 1863 (upadek Powstania Styczniowego)[14]. W tym czasie drogi romantyzmu europejskiego wyznaczały przemiany społeczne, a polskiego wydarzenia polityczne, które określały jego odmienny, narodowo-patriotyczny charakter. Te cechy występowały w polskiej sztuce aż do odzyskania niepodległości w 1918, a nawet do Powstania Warszawskiego w 1944[15].

Twórczość pisarską Gorczyńskiego charakteryzowało dowartościowanie rodzimych obyczajów, swojskich krajobrazów i dawnych legend, a jej głównymi cechami były patriotyczno-niepodległościowy charakter, regionalizm, historycyzm i ludowość[8]. W latach 1835–1845 był jednym z najbardziej poczytnych pisarzy polskich. Pierwsze utwory poetyckie zamieścił w „Rozmaitościach Lwowskich” w 1819. Napisał 21 utworów dramatycznych, które były grane w teatrach Krakowa, Lwowa, Warszawy i Poznania[6]. Syn jego Bronisław wydał już po śmierci pisarza zbiory wierszy[16] i teksty sztuk (w serii Dramata): Ludwika, Artysta i Książę, Wanda, Zbydowski i Zawisza, Ojciec chrzestny, Olimpia oraz akt I dramatu Ludgarda. Autor drukował je wcześniej w różnych czasopismach jak „Sławianin”, „Rozmaitości”, „Przyjaciel Ludu”, „Czas”, „Biblioteka Warszawska”[17].

Prując ojców grzędę,
Jeśli wyorasz śpiącą w ukryciu legendę,
To ją nizaj na nitkę naszego różańca.
Może trącisz o kamień, co szedł w poniewierkę,
I z starego kamienia wykrzeszerz iskierkę,
Co rozświeci myśl ciemną twego współmieszkańca;
Jeżeliś mniej szczęśliwy, z kilku gór i domków
Wysnuj mały obrazek dla oka współziomków.
Wżdy niejedna stolica naszych ojców ziemi
Malowana tak cudnie wzory rozlicznemi
Nakarmi nasze oko – z wdzięków urokiem
Wpisze się do pamięci wrażeniem głębokiem.

Adam Gorczyński, początek poematu Grodzisko[16]
Kościół Dominikanów w Krakowie po pożarze 1850 r., 1850, 29×25 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie, MNK II-a-58[18]

Charakterystyczne dla dorobku Gorczyńskiego były opowiadania zbliżone do gawędy szlacheckiej[8]. Gatunek ten naśladował opowiadania ustne, pozornie niedbałe, pełne rozbudowanych dygresji i komentarzy. Tematyka tych utworów skupiała się na obrazkach z codzienności dawnego życia średniej szlachty, a ich kompozycja przypominała sceny rodzajowe. Było to konsekwencją podobieństwa, jakie autor dostrzegał pomiędzy literaturą a malarstwem[8]. Do najbardziej poczytnych opowieści należą: Zamek Libusza[19]; Kto się w opiekę poda Panu Swemu; Niedźwiedzica; Górnice; Kwestia o Wilczy Dołek; Żaki; Kapitalik; Syn Chrzestny; Hełm Jaksy; Wróżba Maruchy; Pan Królowej ruskiej; Zwierciadełko; Skała św. Onufrego, czyli kronika szlacheckiego dworku; Kasperek; Straszny strzelec[20]. Niektóre z tych opowieści były tłumaczone na język czeski i niemiecki[17].

Powieści Jadama w formie legend i baśni podkrakowskich ukazały się w 1838. W 1842 wydał we Lwowie zbiór Opowieści i legendy Jadama z Ziemi Zatorskiej, którego obszerną recenzję opublikował miesięcznik „Biblioteka Warszawska”[21] i które stały się w 1852 lekturą szkolną w polskim gimnazjum w Cieszynie[7]. W zbiorze tym zamieścił między innymi legendy dotyczące Zakrzowa, a także Nowych Dworów, których był właścicielem. W tym samym roku wydrukował Silva rerum Jadama w staropolskiej literackiej formie sylwy i stanowiące dalszy ciąg Opowieści[22]. Był także autorem dwóch powieści obyczajowych – Farmazon (1844)[23] i Zeno (1845)[24].

Książki Gorczyńskiego należały do romantyzmu popularnego, przeznaczonego dla szerokiej publiczności. Ich treścią były historie średniowieczne, które pisarz rozwijał i dopowiadał z pomocą własnej wyobraźni. Niektóre z nich (np. Balice, Zemsta, Hełm Jaksy) były oparte na fragmentach kronik Jana Długosza i Marcina Bielskiego[8]. Akcja historycznych opowiadań Gorczyńskiego często toczyła się w scenerii romantyczno-gotyckiej, jak lochy i zamczyska, tajemnicze groty i opuszczone kaplice (opowiadanie Balice). Jego ilustrowana, umiejscowiona na zamku w Czorsztynie, legenda Pogoń Tatarów została wydana w 1847[25].

Używał pseudonimu „Jadam z Zatora”[17][8], którym podkreślał swą przynależność do konkretnego regionu, z własną kulturą i historią. Ten rodzaj literackiej mistyfikacji, często stosowany w romantyzmie, miał uwiarygodnić prezentowane utwory jako opowieści zasłyszane od prostego ludu. Podstawą tych utworów stały się legendy spisywane przez Gorczyńskiego podczas jego krajowych wędrówek, często z przyjaciółmi – Wincentym Polem, Janem Nepomucenem Głowackim i Leonem Dembowskim[8]. Po tragicznych wydarzeniach rabacji galicyjskiej wyraźnie zmienił przekaz publikacji w kierunku pracy organicznej[26].

Dokonał przekładu wierszy czeskiego poety Václava Hanki[27]. Zajmował się także przekładami poezji romantyków niemieckich Schillera i Goethego[28]. Przetłumaczył również Romea i Julię Williama Shakespeare’a, przekład ten nie był wystawiany[29]. Katalog twórczości Gorczyńskiego znajduje się w Bibliografii Estreichera[30]. W obszernej monografii „Rys dziejów piśmiennictwa polskiego” z 1860 wysoko oceniono dramaty jego autorstwa: „W nich (drammatach) niepospolity talent jaśnieje, są w nich sceny cudnej piękności, które po mistrzowsku oddaje, ducha wieku, bo go pojął wybornie, ale i obok tego i płaskie pomieszcza”[31].

Inskrypcja[b] wiersza Adama Gorczyńskiego na Skale Kmity, 50°06′04,2″N 19°48′41,9″E/50,101175 19,811653

Na początku lat 60. XIX wieku zaprzestał twórczości literackiej[17]. Ćwierć wieku po jego śmierci określono go „powieściopisarzem i dramaturgiem, niegdyś dość głośnym”, którego „utwory przyjęte były przychylnie, bo się ukazały w czasie wielkiej posuchy literackiej w kraju i ponieważ były niby oparte na podaniach miejscowych, a wówczas nadzwyczaj ceniono wszelkie zarysy prowincjonalne”[32].

Karol Estreicher cytuje słowa Adama Gorczyńskiego ze spotkania z nim w Krakowie w 1852: „Piszę w wolnych chwilach od zajęć gospodarskich. (...) Przy tylu koryfeuszach literackich, skromny szeregowiec naprzód wyrywać się nie może, a ja swobodnie na roli dożywam wieku, jaki dobry Bóg mi naznaczył”. We współczesnym mu podręczniku literatury polskiej dla użytku szkół podano w 1866, że „napisał kilka dobrych powieści, pomiędzy którymi należy do lepszych Farmazon (1844). Silva rerum (1842) jest zbiorem powiastek jałowej treści, ale pięknym pisanych językiem”[33].

Krakowski „Czas” we wspomnieniu pośmiertnym w 1876 pisał: „Adam Gorczyński należał do zastępu szczupłego grona piszących, którzy starali się ożywić ruch literacki wśród najtrwalszych stosunków cenzuralnych i zupełnego zobojętnienia dla książki”. Józef Ignacy Kraszewski napisał o jego powieściach: „Znać talent niepospolity, a nade wszystko uczucie sprawiedliwe przeszłości i zrozumienie jej ducha bez uprzedzeń”[17].

Romantyzm uruchomił nowoczesną ideologię narodową i wpłynął w sposób decydujący na przyjmowane w Polsce postawy światopoglądowe i stanowiska polityczne[26]. Wybór opowiadań i poezji Adama Gorczyńskiego ukazał się w 2014[8]. Uźródłowioną analizę utworów Gorczyńskiego pod względem historii lokalnej na podstawie odnalezionego archiwum parafii w Stryszowie, której kolatorami była jego rodzina, opublikowano w 2021[34]. W świadomości późniejszych pokoleń „Jadam z Zatora” zaistniał przede wszystkim jako piewca rodzimych okolic i wielbiciel ludowych podań. Uznawany jest za twórcę z pogranicza romantyzmu i pozytywizmu[35].

Na Skale Kmity (w rezerwacie krajobrazowym nad przełomem rzeki Rudawa w Garbie Tenczyńskim koło Krakowa[36]) istnieje wykuty w 1854 „za powodem profesora Łepkowskiego, a kosztem hrabiego Skórzewskiego” i widoczny[b] (odnowiony w 2016) fragment jego archaizowanego wiersza[37]:

Kthóry z sercem przydzie thu,
Maiąc mestwo w onym dniu,
Tho i radost może mieć.

Zasie kthory przydzie thu,
Ma strapienie w onym dniu,
Tho i spokói może mieć.

Adam Gorczyński

Poetycka apoteoza Chleb została ponownie opublikowana w 1918[38]. Wydany w 1884 wiersz Gorczyńskiego W grudniu![39] przedstawiono w 2020 jako przykład utworu pomocnego w kształceniu współczesnych studentów i pracowników ochrony zdrowia. Zauważono także, że poezja tego typu wzbogaca profesjonalistów medycznych, a także może ich chronić przed wypaleniem zawodowym[40].

...
I w gorącym leży pocie.
I nie stać go na doktory;
A ten Kraków tak daleki;
Ale dobry pan Wróbleski
Gospodarza raz nawiedził,
I zapisał jakieś leki.
Czy się będzie znowu biedził
Do chorego? ubogiego?...

Adam Gorczyński, W grudniu!

Twórczość malarska

[edytuj | edytuj kod]
Litografia Biecz, 1840

Treści ideowe malarstwa Adama Gorczyńskiego również należały do polskiego romantyzmu, w którym dominowały tendencje realistyczne, obiektywnie przedstawiające rzeczywistość[41]. W tym okresie nastąpiły narodziny pejzażu jako oddzielnego tematu w sztuce. Artyści zaczęli malować krajobrazy tak, jak je rzeczywiście widzieli[42]. Typ pejzażu charakteryzowały ujęcie tematu, staranność wykończenia, delikatna kreska, jednolitość faktury i ekspresywne operowanie barwą[43].

Droga do Morskiego Oka 1850, 38,5×30,5 cm, Muzeum Narodowe w Krakowie, MNK II-a-57[44]

Gorczyński malarstwa uczył się w Wiedniu u pejzażysty Franza Steinfelda(inne języki) (1787–1868), a także w Krakowie u Jana Nepomucena Głowackiego (1802–1847), nazwanego w 2016 w opracowaniu Muzeum Romantyzmu w Opiniogórze „ojcem krajobrazu polskiego”[42], z którym dzielił fascynację krajobrazami Podhala i Tatr[45][46]. W 1862 opublikował wspomnienie o Głowackim, który „otworzył drogę do piękności ukrytych w Tatrach”[47].

Gorczyński był autorem kilkuset obrazów w stylu polskiego romantyzmu, które tak jak i jego twórczość literacka, posiadały wyraźny patriotyczno-niepodległościowy charakter w kontekście sytuacji politycznej w rozbiorowej Polsce. Ukazywał życie społeczeństwa na tle lokalnego krajobrazu i zabytków przeszłości[41]. Najczęstszą treścią jego obrazów były pejzaże stron rodzinnych, przedstawiające najbliższą autorowi małą ojczyznę[8]. Od swojego wiedeńskiego mistrza, Steinfelda, przejął formę artystyczną, która pochodziła wprost z XVIII-wiecznej szkoły malarstwa alpejskiego[48] i której charakterystycznymi cechami są malowniczość, precyzja kadru i delikatność barw. Światło było dominującym elementem kompozycji. Zasady te współgrały z założeniami polskiego biedermeieru, lansowanego przez Głowackiego – przyjaciela i drugiego mistrza Gorczyńskiego. Sam Gorczyński był przekonany o korespondencji literatury i malarstwa[8][43], a szczególnie literackich „krajowidoków” i pejzaży, o czym pisał w trzech rozprawach: O Janie Nepomucenie Głowackim[49], artyście krakowskim, i o krajobrazie w obecnym czasie (1862), Obrazki rodzajowe (1855) oraz Pejzaż (Urywek z myśli o sztuce) (1853)[17].

Litografia Krynica (późniejsza Krynica-Zdrój), 1840
Madonna z Dzieciątkiem, olej na płótnie, 73 x 96 cm - malarstwo prawdopodobnie Adama Gorczyńskiego (1805–1876), od 1943 w kościele parafialnym w Bolechowicach

Malował olejno i akwarelą, przeważnie pejzaże, często z motywami architektonicznymi. W albumie Galicyja w obrazach zamieścił 14 rysunków (litografii) z okolic Krosna, Nowego Sącza, Jasła, Tarnowa, Krynicy i Tatr[c][50]. W zbiorach Muzeum Narodowego w Krakowie znajdują się jego malarstwa Droga do Morskiego Oka w Tatrach[44][51] i Kościół Dominikanów w Krakowie po pożarze 1850[18]. Biblioteka Jagiellońska posiada: Widok Sanoka, Krajobraz górski, Zamek Herburtów pod Dobromilem, a Ossolineum przechowuje rysunki: Czorsztyn – ruiny zamku, Czorsztyn, Kościół Mariacki w Krakowie, Bielany w Krakowie, Pieskowa Skała (z napisem na odwrocie rysunku: „malował z natury Adam Gorczyński, uczeń Steinfelda”). W Muzeum Podhalańskim w Nowym Targu znajdują się obrazy Widok na Tatry i Nowy Targ. Swoje malarstwa wystawiał także w Towarzystwie Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie, którego był współzałożycielem i długoletnim członkiem zarządu[52]. Pod pseudonimem „A* z Galicyi” wystawił w 1854 w salonie Towarzystwa: Widok Kalwarii Zebrzydowskiej, Droga do Morskiego Oka w Tatrach, Widok Czerwonego Klasztoru z Gór Pienin, Czarny Dunajec. W 1855 wystawił Babia Góra o rannej porze, Futor Mohorta, Monaster Mohorta[d][53][54], Czchów, Brzegi Dunajca, Melsztyn. Malarstwa Gorczyńskiego są obecne na rynku dzieł sztuki[55].

Zarówno malarstwo, jak i literaturę traktował jako sztukę, której głównym zadaniem jest moralno-wychowawcze oddziaływanie na odbiorców. Romantyczny sarmatyzm Gorczyńskiego przejawiał się w zamiłowaniu dla folkloru zachodniej Galicji, lokalnego kolorytu, sielskiego krajobrazu i historii ziemi rodzinnej[52]. Wspierał młodych malarzy zainteresowanych polskimi pejzażami[56].

W kościele parafialnym w Bolechowicach znajduje się obraz Madonna z Dzieciątkiem prawdopodobnie pędzla Adama Gorczyńskiego. Malarstwo to należało do kolekcji rodzinnej w dworze Gorczyńskich w Brzeźnicy, skąd z powodu konfiskaty majątku przez okupujących Polskę Niemców zabrał go wnuk Adama płk Zygmunt Gorczyński (1881–1962) i w 1943 przekazał parafii w Bolechowicach[57].

Działalność polityczna i społeczna

[edytuj | edytuj kod]
fragment felietonu Adama Gorczyńskiego w wadowickim „Tygodniku Wiejskim”, 1848

Od początku lat czterdziestych XIX wieku Adam Gorczyński przyjaźnił się i współpracował z cieszyńskim adwokatem, słowianofilem i politykiem Ludwikiem Kluckim, który będąc morawianinem uważał środowisko polskie za własne. Obaj byli zbliżeni do ugrupowania księcia Jerzego Lubomirskiego propagującego ideę jedności austriackich Słowian opartej na habsburskiej monarchii[7]. W 1848 Gorczyński wraz z wadowickim społecznikiem ks. Wacławem Wąsikiewiczem (1815–1896), proboszczem parafii w Radoczy, redagował wychodzący w Wadowicach „Tygodnik Wiejski” przeznaczony dla chłopów celem „uszlachetnienia ich uczuć w duchu solidaryzmu społecznego” w sytuacji po powstaniu chłopskim (rzezi galicyjskiej) w 1846[58]. W 1848 został wybrany „prezydującym” wadowickiej Rady Narodowej i w tym charakterze był uczestnikiem Zjazdu Słowiańskiego w Pradze[17].

Zamieszczał teksty na aktualne tematy społeczne i polityczne w „Dzienniku Mód Paryskich”, piśmie wychodzącym we Lwowie w okresie 1840–1849, którego tytuł był „kamuflażem mylącym czujność austriackiej cenzury”[59]. Od 1848 był członkiem czynnym Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego[60]. Należał do krakowskiego Towarzystwa Rolniczego. W latach 1855–1856 był prezesem galicyjskiego Towarzystwa Leśniczego[8]. Od 1850 był konserwatorem zabytków na okręg wadowicki i bocheński[61]. Inicjował zbiórkę publiczną na pomnik swojego przyjaciela Wincentego Pola (1807–1872), poety i geografa[28]. W 1854 był współzałożycielem Towarzystwa Przyjaciół Sztuk Pięknych w Krakowie[52][53]. W 1876 ufundował szkołę podstawową w Brzeźnicy i szkołę rolniczą w Czernichowie. Był także kolatorem kościoła w Marcyporębie[5].

Upamiętnienie

[edytuj | edytuj kod]
Dawny spichlerz dworski Gorczyńskich – od 2014 Spichlerz Książki, siedziba Gminnej Biblioteki Publicznej w Brzeźnicy

W czasie okupacji niemieckiej dwór w Brzeźnicy, jak i cały majątek, zostały odebrane przez Niemców (1940) ówczesnemu właścicielowi, wnukowi Adama, Zygmuntowi Gorczyńskiemu (1881–1962), pułkownikowi Wojska Polskiego w stanie spoczynku, a wcześniej austriackiemu majorowi kawalerii[57][62]. Dwór w Brzeźnicy został po wojnie doprowadzony do ruiny przez różnych użytkowników[63][e], a pomnik na grobie Adama Gorczyńskiego został rozebrany z początkiem lat siedemdziesiątych XX wieku[17].

Zapomniany przez lata Adam Gorczyński powrócił jednak do zbiorowej pamięci[64]. W 2012 ukazało się uaktualnione opracowanie twórczości Gorczyńskiego[17], które przyczyniło się do wybrania go jako „niezwykłej postaci życia duchowego z naszego regionu” patronem wystawy malarskiej „Urocze zabytki Doliny Karpia” w Tomicach koło Wadowic[65][66]. Gminna Biblioteka Publiczna w Brzeźnicy dzięki następnym lokalnym inicjatywom opublikowała w 2014 monografię Romantyk z Brzeźnicy, która zawierała także wybór twórczości pisarskiej Adama Gorczyńskiego[67]. W dniu 29 maja 2015 w dawnym spichlerzu w Brzeźnicy, jedynej pozostałości po majątku rodu Gorczyńskich, obecnym gminnym Spichlerzu Książki[f], który został całkowicie zmodernizowany, odbyła się pierwsza (z kolejnych) edycja Wojewódzkiego Konkursu Recytatorskiego imienia Adama Gorczyńskiego[68][69]. Tego samego roku, 14 października, imię Adama Gorczyńskiego nadano Gimnazjum (Zespół Szkolno-Przedszkolny[35][70][71]) w Brzeźnicy, a także jednej z ulic[72]. Konkursy recytatorskie odbywały się w Spichlerzu w późniejszych latach[73][74].

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Oparty na herbie Jastrzębiec.
  2. ↑ a b Wykuty w skale napis odnowiono w 2016 i jest widoczny z drogi 774 (ul. Stanisława Kmity) 1100 m od drogi 79 (ul. Krakowska) w Zabierzowie.
  3. ↑ Obraz ten był darowizną (1884) Bolesława, syna Adama Gorczyńskiego dla Muzeum Narodowego w Krakowie i w katalogu Obrazy i rzeźby będące własnością Muzeum Narodowego – Katalog tymczasowy wydanym w Krakowie w roku 1898 był nazwany „Widok z Tatr”. W późniejszych publikacjach Muzeum używało nazwy „Droga do Morskiego Oka”.
  4. ↑ Na podstawie scen z rapsodu rycerskiego „Mohort” Wincentego Pola, którego Adam Gorczyński był przyjacielem.
  5. ↑ Stan dworu w Brzeźnicy na fotografii z maja 2010.
  6. ↑ Spichlerz Książki jest dostępny dla zwiedzających.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Aleksander Regulski, Adam Gorczyński – drzeworyt [online], Polona.pl – Sygnatura G.24846/I (z: „Tygodnik Ilustrowany”, nr 25, 1876, s. 385) [dostęp 2024-02-17] (pol.).
  2. ↑ a b Wielka Encyklopedia Powszechna Ilustrowana, t. XXV, hasło: „Gorczyński, herb” (według podanego wzoru nadany Józefowi Kalasantemu w 1794), Warszawa: nakładem Aleksandra Tadeusza Jezierskiego, 1900, s. 394.
  3. ↑ Nadania szlacheckie w zaborze austryjackim 1773–1918 [online], cyt. za: Korwin Kruczkowski, Poczet Polaków wyniesionych do godności szlacheckiej przez monarchów austrjackich w czasie od roku 1773 do 1918, Lwów: nakładem autora, 1935, portal Genealogia, Stankiewicze z przyjaciółmi [dostęp 2018-05-19] [zarchiwizowane z adresu 2013-04-28], Cytat: Gorczyński Józef Kalasanty Franc. 2 im. I. st. szl. 1794, P. G.
  4. ↑ a b Krzysztof Ślusarek, W przededniu autonomii, Warszawa: Wydawnictwo DiG, 2013 (Własność ziemska i ziemiaństwo zachodniej Galicji w połowie XIX wieku), s. 84, 275, ISBN 978-83-7181-807-3 [dostęp 2024-02-18] (pol.).
  5. ↑ a b O Adamie Gorczyńskim opowiadała dr Edyta Gracz-Chmura [online], Spichlerz Książki – Gminna Biblioteka Publiczna w Brzeźnicy, 20 maja 2014 [dostęp 2018-03-15].
  6. ↑ a b Wiktor Hahn, Gorczyński Adam, [w:] Kazimierz Lepszy (red.), Polski Słownik Biograficzny, t. VIII (Girdwoyń Michał – Gross Adam), Polska Akademia Nauk – Instytut Historii, Wrocław – Kraków – Warszawa: Zakład Narodowy Imienia Ossolińskich, 1959–1960, 295, reprint 1990, ISBN 83-04-03491-3, (dla całości reprintu Słownika: ISBN 83-04-03291-0).
  7. ↑ a b c d Edward Buława, Cieszyńskie kontakty Adama Gorczyńskiego, „Zaranie Śląskie”, 50 (1–2), Katowice: Śląski Instytut Naukowy, 1987, s. 63–69, ISSN 0044-183X.
  8. ↑ a b c d e f g h i j k Edyta Gracz-Chmura, Adam Gorczyński – romantyk z Brzeźnicy, [w:] Wiesława Jarguz (red.), Romantyk z Brzeźnicy – Adam Gorczyński (1805–1876). Życie i twórczość, (książka zawiera także 78 stron wyboru tekstów Adama Gorczyńskiego), Brzeźnica – Kraków: Gminna Biblioteka Publiczna w Brzeźnicy – Księgarnia Akademicka, 2014, 103 s., ISBN 978-83-7638-484-9 [dostęp 2018-03-15].
  9. ↑ Provinzial-Handbuch der Königreiche Galizien und Lodomerien fur das Jahr 1845, Lemberg 1845, s. 282 [dostęp 2018-03-15] (niem.).
  10. ↑ Wykaz posiadaczy dóbr tabularnych uprawnionych do wyboru posłów w ciele wyborczem posiadaczy większych majętności, „Dziennik Urzędowy Gazety Lwowskiej” (227), 1865, s. 947 [dostęp 2024-01-24] (pol. • niem.).
  11. ↑ O Marcyporębie [online], Szkoła Podstawowa im. św. Jana Pawła II w Marcyporębie [dostęp 2018-03-15].
  12. ↑ Wnętrze drewnianego kościoła św. Marcina w Marcyporębie (powiat wadowicki) – panorama [online], 2012 [dostęp 2018-03-15].
  13. ↑ Józef Bachórz, Adam Gorczyński 1805 – 1876, [w:] Maria Janion, Bogdan Zakrzewski, Maria Dernałowicz (red.), Obraz literatury polskiej XIX i XX wieku. Seria 3. T. 1, Literatura krajowa w okresie romantyzmu 1831-1863, Kraków: Wydawnictwo Literackie, 1975, s. 869–886, ISBN 83-85605-07-X.
  14. ↑ Stanisław Windakiewicz, Romantyzm w Polsce, Kraków: Gebethner i Wolff, 1937, s. 321 [dostęp 2018-05-23].
  15. ↑ Janusz Królik (red.), Malarstwo romantyczne w Polsce, czyli rzecz o malarzach polskich i obcych w Polsce działających w 1. poł. XIX w. – Katalog wystawy, Opiniogóra: Muzeum Romantyzmu w Opiniogórze, 2002, s. 16–19, ISBN 83-906521-2-9.
  16. ↑ a b Wiersze Adama Gorczyńskiego. Kraków: nakładem Bronisława Gorczyńskiego, 1883, s. 132. [dostęp 2018-06-19].
  17. ↑ a b c d e f g h i Roman Kucharczyk, Adam Gorczyński z Górki (Jadam z Zatora) literat, artysta malarz, społecznik, Zdzisław Noga (red.), „Małopolska”, XIV, Kraków 2012, s. 115–130, ISSN 1641-1102 [dostęp 2018-03-14].
  18. ↑ a b portal Cyfrowe Dziedzictwo Kulturowe – Muzeum Narodowe w Krakowie [online] [dostęp 2018-05-20].
  19. ↑ Adam Gorczyński, Zamek Libusza. Powieść z czasów Leszka Czarnego [online], część opowiadania napisanego pod pseudonimem „Jadam z Zatora”, portal „Z pogranicza” [dostęp 2018-05-04].
  20. ↑ Adam Gorczyński, Straszny strzelec, Imprint, 2010, 37 s., ISBN 978-83-270-0470-3 [dostęp 2018-03-15].
  21. ↑ Kronika Literacka, „Biblioteka Warszawska – pismo poświęcone naukom, sztukom i przemysłowi”, tom IV, Warszawa: Drukarnia Juliana Kaczanowskiego, 1843, s. 144–146 [dostęp 2018-05-14].
  22. ↑ Sylva rerum Jadama, Z. 1, Virtualo, 2015, ebook/epub [dostęp 2018-03-15] (pol.).
  23. ↑ Adam Gorczyński, Farmazon – ebook, Warszawa: Inpingo, 2012, s. 162 [dostęp 2018-05-04] [zarchiwizowane z adresu 2018-05-05].
  24. ↑ Adam Gorczyński, Zeno, Lwów: nakł. K. Jabłońskiego, 1845, s. 140 [dostęp 2018-06-01].
  25. ↑ Maciej Stęczyński, Okolice Galicji (opis Czorsztyna i Krościenka), cyt. za portalem Pieniński Park Narodowy, Lwów – Kraków: Nakładem Kajetana Jabłońskiego, 1847, s. 44–45, 87–92 [dostęp 2018-05-14].
  26. ↑ a b Anna Dziedzic i inni red., Romantyzmy polskie, wydanie specjalne czasopisma „Rocznik Historii Polskiej”, dodatek do tomu 7 (2014) – Romantyzm, 2016, s. 452, ISBN 978-83-935803-2-3, ISSN 1689-6289, Cytat: Romantyzm wytworzył jedną z najbardziej wpływowych ideologii – polski mesjanizm (s. 6).
  27. ↑ Gorczyński Adam, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2018-10-10].
  28. ↑ a b Adam Gorczyński – pisarz [online], Centrum Kultury i Promocji w Brzeźnicy [dostęp 2018-03-14].
  29. ↑ Adam Gorczyński · Repozytorium polskich przekładów Williama Shakespeare’a w XIX wieku: zasoby, strategie tłumaczenia i recepcja [online], xix.polskiszekspir.uw.edu.pl [dostęp 2024-09-21].
  30. ↑ Elektroniczna Baza Bibliografii Estreichera, Bibliografia IX wieku, Nowe Wydanie, Tom II, Kraków: Biblioteka Jagiellońska, s. 61 [dostęp 2018-05-14].
  31. ↑ Lesław Łukaszewicz, Rys dziejów piśmiennictwa polskiego. Uzupełnione i doprowadzone do roku 1860, Poznań: nakładem N. Kamieńskiego i Spółki, 1860, s. 215–216 [dostęp 2024-01-20] (pol.).
  32. ↑ Wielka Encyklopedia Powszechna Ilustrowana, t. XXV, hasło: Gorczyński Adam (autorem biogramu jest Piotr Chmielowski), Warszawa: nakładem Aleksandra Tadeusza Jezierskiego, 1900, s. 394–395.
  33. ↑ Władysław Nehrin, Kurs literatury polskiej dla użytku szkół, Poznań: nakładem Jana Konstantego Żupańskiego, 1866, s. 246 [dostęp 2024-01-20] (pol.).
  34. ↑ Mirosław Płonka, Historia lokalna w utworach Adama Gorczyńskiego, „Annales Universitatis Mariae Curie-Skłodowska, sectio F – Historia” (76), Lublin: Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, 2021, 109–127 (dostępny plik .pdf), DOI: 10.17951/f.2021.76.109-127 [dostęp 2024-01-05] (pol. • ang.).
  35. ↑ a b Paulina Sikora, Człowiek, którego nazwisko dawno zapomniano, będzie patronem szkoły [online], wadowice24.pl, 9 października 2015 [dostęp 2018-03-15].
  36. ↑ Trasa rowerowa do Lasu Zabierzowskiego [online] [dostęp 2018-05-04].
  37. ↑ Karolina Kot, Zabierzów – Skała Kmity [online], (zawiera tekst wiersza i aktualne fotografie), portal Strażnicy Czasu, 2018 [dostęp 2018-05-23].
  38. ↑ Adam Gorczyński, Chleb [online], DawnaOliwa.pl, (źródło: Adam Gorczyński, „Legendy, podania i obrazki historyczne”, Warszawa 1918, s. 25–27) [dostęp 2023-01-20] (pol.).
  39. ↑ Wiersze Adama Gorczyńskiego, Kraków: nakładem B. Gorczyńskiego, 1884, s. 124–125 [dostęp 2024-01-20] (pol.).
  40. ↑ Kamil Konrad Hozyasz, Role of literary works in medical education, „Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne”, 10 (3), 2020, s. 171–177, ISSN 2082-9876 [dostęp 2024-02-06] (ang.).
  41. ↑ a b Jerzy Zanoziński, Malarstwo polskie okresu romantyzmu – wystawa objazdowa, Warszawa: Stowarzyszenie Historyków Sztuki – Arkady, 1958, s. 30.
  42. ↑ a b Roman Kochanowicz, Leszek Nowaliński, Magdalena Bral (red.), Malarstwo polskie XIX wieku – wystawa stała w Muzeum Romantyzmu w Opiniogórze, Opiniogóra: Muzeum Romantyzmu w Opiniogórze, 2016, s. 127, ISBN 978-83-942496-4-9.
  43. ↑ a b Olaf Krysowski, Pogranicza romantyzmu, romantyzm pogranicza, Warszawa: Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, 2016, s. 135, 137, ISBN 978-83-235-2418-2.
  44. ↑ a b portal Cyfrowe Dziedzictwo Kulturowe – Muzeum Narodowe w Krakowie [online] [dostęp 2018-05-20].
  45. ↑ Teresa Jabłońska, Anna Liscar (red.), Tatry: czas odkrywców, Zakopane: Muzeum Tatrzańskie im. Dra Tytusa Chałubińskiego, 2009, 28 i 58, ISBN 978-83-60982-20-4 [dostęp 2018-05-14].
  46. ↑ Bartosz Michalak, Jeziora tatrzańskie [online], Portal Górski, 2016 [dostęp 2018-05-19] (pol.).
  47. ↑ Adam Gorczyński, O Janie Nepomucenie Głowackim artyście krajowym, i o krajo-obrazie w obecnym czasie, „Rocznik Towarzystwa Naukowego Krakowskiego”, XXIX, Kraków 1862, s. 16 [dostęp 2024-12-03] (pol.).
  48. ↑ Georges Pillement, Claude Noisette de Crauzat, Malarstwo, [w:] Francis Claudon i inni red., Encyklopedia romantyzmu – malarstwo, rzeźba, architektura, literatura, muzyka, Warszawa: Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1992, s. 43, ISBN 83-221-0579-7.
  49. ↑ Adam Gorczyński, O Janie Nepomucenie Głowackim, Imprint, 2010, 14 s., ISBN 978-83-270-0469-7 [dostęp 2018-03-15].
  50. ↑ Aleksander Zawadzki, Galicyja w obrazach, czyli Galerya litografowanych widoków, okolic i najznakomitszych zabytków w Galicyi z opisaniem obrazów w języku polskim i niemieckim, zawiera 14 rysunków Adama Gorczyńskiego litografowanych przez Karola Auera, Biblioteka Narodowa (251315), Lwów: u Piotra Pillera, 1840, 73 s. i 61 tabl. [dostęp 2018-03-15].
  51. ↑ Wiesław A. Wójcik (red.), Góry polskie w malarstwie. Materiały z sympozjum Kraków 4 grudnia 1999, Kraków: Centralny Ośrodek Turystyki Górskiej PTTK, 1999, 254 (fot. 4 – Droga do Morskiego Oka), ISBN 83-912600-1-1.
  52. ↑ a b c Edyta Gracz-Chmura, Literatura romantyczna w Krakowie (1827–1863). Zarys monograficzny, Kraków: Księgarnia Akademicka, 2013, s. 68, 275–291, ISBN 978-83-7638-268-5.
  53. ↑ a b Andrzej Ryszkiewicz, Malarstwo polskie – romantyzm, historyzm, realizm, Warszawa: Auriga Oficyna Wydawnicza – Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, 1989, s. 366, ISBN 83-221-0384-0.
  54. ↑ Wincenty Pol, Mohort: rapsod rycerski, Warszawa; Lublin; Łódź; Kraków: Gebethner i Wolff, 1918, s. 104 [dostęp 2018-05-23].
  55. ↑ Widok na Tatry i Nowy Targ, 1837–1850; Ruiny zamku w Czorsztynie, 1850; Pejzaż alpejski z kościółkiem; Zamek w Odrzykomiu [online], artinfo.pl [dostęp 2018-03-15].
  56. ↑ Adam (pseud. Jadam z Zatora) Gorczyński – Zamek w Odrzykoniu, artinfo.pl, Warszawa [dostęp 2024-01-05] (pol.).
  57. ↑ a b Krzysztof Rusnak, Powrót obrazu Madonny z Dzieciątkiem po renowacji [online], 9 czerwca 2018 [dostęp 2024-01-20] (pol.).
  58. ↑ Tomasz Ratajczak, Z dziejów galicyjskiego czasopiśmiennictwa – „Tygodnik Wiejski”, „Wadoviana: przegląd historyczno-kulturalny”, 8, 2004, s. 87–91 [dostęp 2018-03-16].
  59. ↑ Piotr Gugała, Walenty Chłędowski – filozof „z” i „dla” Galicji, „Galicja – Studia i Materiały” (2), Instytut Historii Uniwersytetu Rzeszowskiego, 2016, s. 40, ISSN 2450-5854 [dostęp 2018-05-04] (pol.).
  60. ↑ Rozprawy c.k. Galicyjskiego Towarzystwa Gospodarskiego, t. 4, Lwów: Drukiem Piotra Pillera, 1948, s. 180 [dostęp 2023-01-23] (pol.).
  61. ↑ Róg obrzędowy górników wielickich, [w:] Zygmunt Gloger, Encyklopedja Staropolska, t. IV, Warszawa: Oficyna Piotra Laskauera, 1903, s. 192 [dostęp 2018-05-06] (pol.).
  62. ↑ Dwór w Brzeźnicy [online], Szlaki turystyczne Małopolski [dostęp 2018-03-15] (pol.).
  63. ↑ Katalog polskich zamków, pałaców i dworów [online] [dostęp 2018-03-15].
  64. ↑ Wiesława Jarguz, Gorczyńscy w Spichlerzu Książki w Brzeźnicy [online], Spichlerz Książki – Gminna Biblioteka Publiczna w Brzeźnicy [dostęp 2018-06-02].
  65. ↑ Wystawa – Urocze Zakątki Doliny Karpia [online], portal Galeria Sztuki Bałysówka, 2012 [dostęp 2018-05-21] [zarchiwizowane z adresu 2018-08-31] (pol.).
  66. ↑ Pierwszy taki wernisaż [online], WadowiceOnline.pl, 2012 [dostęp 2024-01-23] (pol.).
  67. ↑ Wiesława Jarguz (red.), Romantyk z Brzeźnicy – Adam Gorczyński (1805–1876) Życie i twórczość, Brzeźnica – Kraków: Gminna Biblioteka Publiczna w Brzeźnicy – Księgarnia Akademicka, 2014, 103 s., ISBN 978-83-7638-484-9.
  68. ↑ Ewelina Sadko, Brzeźnica: W XIX-wiecznym spichlerzu będzie biblioteka [online], Gazeta Krakowska, 3 czerwca 2013 [dostęp 2018-03-15].
  69. ↑ Wojewódzki Konkurs Recytatorski w Brzeźnicy [online], Nasza Malownicza Gmina Brzeźnica, 29 maja 2015 [dostęp 2018-03-14].
  70. ↑ Zbigniew Herzyk, Nasz Patron Adam Gorczyński [online], Zespół Szkolno-Przedszkolny w Brzeźnicy, 2015 [dostęp 2018-03-15].
  71. ↑ Portret Adama Gorczyńskiego w ZSP Brzeźnica [online], Swiss Contribution, 15 października 2015 [dostęp 2018-03-15].
  72. ↑ Patron dla Gimnazjum w Brzeźnicy [online], powiatlive.pl, 14 października 2015 [dostęp 2018-03-14] [zarchiwizowane z adresu 2018-03-15].
  73. ↑ IV Wojewódzki Konkurs Recytatorski im. Adama Gorczyńskiego w Brzeźnicy [online], spichlerzksiazki.pl, 2018 [dostęp 2018-06-01] (pol.).
  74. ↑ Gminna Biblioteka w Brzeźnicy - VI Wojewódzki Konkurs Recytatorski im. Adama Gorczyńskiego [online], archiwum.spichlerzksiazki.pl [dostęp 2024-01-23].

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]