Adolf Berman

Adolf Berman
Borowski, Adam
Ilustracja
Data i miejsce urodzenia

17 października 1906
Warszawa, Królestwo Polskie

Data i miejsce śmierci

3 lutego 1978
Tel Awiw, Izrael

Zawód, zajęcie

polityk

Narodowość

żydowska

Stanowisko

poseł do Krajowej Rady Narodowej (1944–1947), deputowany do Knesetu II kadencji (1951–1955)

Partia

Poalej Syjon – Lewica, Poalej Syjon, Mapam, Frakcja Lewicowa, Komunistyczna Partia Izraela

Odznaczenia
Order Krzyża Grunwaldu II klasy Medal za Warszawę 1939–1945
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Adolf Abraham Berman, Awraham Berman, ps. „Borowski”, „Adam”[1] hebr. אברהם ברמן (ur. 17 października 1906 w Warszawie, zm. 3 lutego 1978 w Tel Awiwie) – polski i izraelski działacz społeczny i polityk o poglądach komunistycznych, doktor filozofii, sekretarz Żegoty, poseł do Krajowej Rady Narodowej i deputowany Knesetu. Brat Jakuba Bermana.

Życiorys

[edytuj | edytuj kod]

Praca naukowa

[edytuj | edytuj kod]

Absolwent filozofii Uniwersytetu Warszawskiego. Napisaną przez niego pracę magisterską, którą przedstawił do obrony w 1931, uznano za rozprawę doktorską, nadając mu odpowiedni tytuł. Był psychologiem oraz nauczycielem w gimnazjach warszawskich, prowadził badania naukowe w dziedzinie psychologii oraz wdrażał pionierski w Polsce system poradnictwa zawodowego[2].

Działalność społeczna i polityczna w Polsce

[edytuj | edytuj kod]

Od 1926 członek partii Poalej Syjon – Lewica, redaktor polskojęzycznego organu tej partii; wydawał w języku jidysz tygodnik „Arbeter Cajtung”[2].

W czasie II wojny światowej posługiwał się pseudonimem Borowski[3] lub Adam Borowski[4][5]. Był jednym z założycieli i przywódców utworzonego w 1942 Bloku Antyfaszystowskiego oraz współredagował jego organ – „Der Ruf”[6]. Podczas wojny był dyrektorem żydowskiej organizacji charytatywnej, Centrali Związku Towarzystw Opieki nad Sierotami i Dziećmi Opuszczonymi „Centos”[a]. Organizacja opiekowała się dziećmi (poniżej 14 roku życia) w getcie warszawskim; utrzymywała sierocińce, internaty i półinternaty, kluby i kuchnie dla dzieci. Organizowała obchody świąt[7]. Pod jej opieką znajdowało się ok. 3/4 dzieci z ogólnej ich liczby wynoszącej ok. 100 tys.[8] Berman pomagał także Żydom w ucieczkach z getta. Był odpowiedzialny za wyszukiwanie kontaktów z Polakami po „aryjskiej stronie”, co mógł robić względnie swobodnie, gdyż nie miał semickich rysów[2]. We wrześniu 1942 wraz żoną Barbarą opuścił getto i zamieszkał po „stronie aryjskiej”[1].

W czasie powstania w getcie warszawskim wspólnie z Leonem Feinerem był autorem depesz informujących Londyn o wydarzeniach, w tym o masowej likwidacji społeczności żydowskiej, i wzywających aliantów do pomocy. W ostatniej, trzeciej depeszy z 11 maja 1943 rozgoryczony pisał o braku reakcji świata na dokonującą się masakrę[9].

Po wielkiej akcji deportacyjnej w lecie 1942 kontynuował podziemną działalność – m.in. ocalił ostatnie notatki historyka warszawskiego getta Emanuela Ringelbluma[2]. Był członkiem prezydium Żydowskiego Komitetu Narodowego (ŻKN) i jego reprezentantem wobec polskiego podziemia. Pełnił funkcję sekretarza w prezydium „Żegoty”[3]. Zaprzyjaźnił się wówczas z Władysławem Bartoszewskim, który miał pseudonim Ludwik Borowski; znajomość ta przetrwała wiele lat[10]. Był współautorem, wspólnie z Leonem Feinerem i Icchakiem Cukiermanem, listu informującego świat o systematycznym wymordowywaniu społeczności żydowskiej w okupowanej Polsce. Pisał w nim także o bliskich i serdecznych stosunkach łączących ŻKN z przedstawicielami walczącej Polski Podziemnej[9]. W styczniu 1944 został kierownikiem referatu żydowskiego Krajowej Rady Narodowej[11]. W tym samym miesiącu był szantażowany przez szmalcowników, którzy według Zofii Rudnickiej zażądali od niego pół miliona złotych[12]. Szantażystów udało się zidentyfikować i zlikwidować[12].

Podczas powstania warszawskiego wchodził w skład Rady Politycznej Armii Ludowej na Żoliborzu[6].

Rząd RP w Londynie poprzez delegata w Warszawie przekazywał pieniądze, wpłacane przez Joint i Światowy Kongres Żydów, na pomoc dla Żydów w Polsce, m.in. Adolfowi Bermanowi „Borowskiemu” dla Lewicy Poalej Syjon[13]. Starano się także uratować chociaż niektórych Żydów wskazanych imiennie przez Reprezentację Polskich Żydów, m.in. Adolfa Bermana[14].

Działacze Żegoty w kwietniu 1946. Od prawej siedzą: Piotr Gajewski, Marek Ferdynand Arczyński, Władysław Bartoszewski, Adolf Berman i Tadeusz Rek

W 1945 został wiceprzewodniczącym, a potem, do 1949, przewodniczącym Centralnego Komitetu Żydów Polskich. Latem 1946 uczestniczył w rozmowach z Ministerstwem Bezpieczeństwa Publicznego, Ministerstwem Sił Zbrojnych i Ministerstwem Obrony Narodowej, które doprowadziły do czasowego otwarcia granic Polski dla masowej emigracji Żydów[6]. Odwiedził obóz w Treblince, gdzie zginęli jego bliscy i dzieci, nad którymi sprawował opiekę w getcie, co zrobiło na nim wstrząsające wrażenie[7]. Po wojnie Władysław Bartoszewski odwiedził Bermana w Centralnym Komitecie Żydów Polskich, gdzie ten przyjął go, jak pisze Bartoszewski – „bardzo ciepło, mimo tego, iż nie miał on wątpliwości, że jestem oficerem AK i że znajduje się w innym obozie politycznym”[5]. Dwukrotnie, w 1946 i 1948, Berman, korzystając ze swoich koneksji, wyciągnął z więzienia Władysława Bartoszewskiego[5][15]. Jednak w kwietniu 1949 Adolf Berman został usunięty ze stanowiska przewodniczącego CKŻP, za czym stał Szymon Zachariasz[10], zastąpił go komunista Grzegorz Smolar. W 1949 Bartoszewskiego aresztowano po raz trzeci, tym razem pozostał w więzieniu przez pięć lat[5].

W 1950, wobec coraz dalej idącej marginalizacji CKŻP i ograniczenia jego autonomii, Berman zdecydował się na wyjazd do Izraela[2].

W Izraelu

[edytuj | edytuj kod]

Jako Awraham Berman w latach 1951–1955 był deputowanym Knesetu II kadencji, do którego dostał się z listy Mapam[6][16]. W wyniku rozłamu w Mapam został członkiem Frakcji Lewicowej (hebr. סיעת שמאל, Si’at smol), a od 1954 był członkiem Komunistycznej Partii Izraela (Maki) i wchodził w skład jej władz[6][16]. Napisał książkę, w której opisał swoje wspomnienia z getta warszawskiego. Był przewodniczącym izraelskiej Organizacji Bojowników Antyfaszystów oraz członkiem prezydium Światowej Organizacji Partyzantów Żydowskich i Byłych Więźniów[16]. Zeznawał w procesie Adolfa Eichmanna (1961)[4], a także w sprawie Wiery Gran[17].

Będąc Izraelczykiem, Adolf Berman nie wyzbył się polskości[10]. Piastował stanowisko redaktora naczelnego marksistowskiego miesięcznika „Walka” – wydawanego w języku polskim w latach 1958–1965. Był też jednym z najaktywniejszych działaczy Ligi Przyjaźni Izraelsko-Polskiej[6][10]. Język polski pozostał przeważającym językiem jego licznych korespondencji. Był głównym mówcą na uroczystych akademiach poświęconych pamięci Polaków, ludzi pióra, m.in. Władysława Broniewskiego i Stefana Żeromskiego[10]. W połowie lat 50. Władysław Bartoszewski odnowił przyjaźń z Adolfem Bermanem, z którym korespondował, i w 1963 odwiedził Izrael, kiedy na zaproszenie Instytutu Jad Waszem odbierał dyplom Sprawiedliwy wśród Narodów Świata w imieniu Rady Pomocy Żydom „Żegota”. Adolf Berman pomógł mu wtedy w zbieraniu materiałów do książki Ten jest z ojczyzny mojej, o Polakach ratujących Żydów[b][10].

Zmarł na raka w Tel Awiwie w 1978, w wieku 71 lat[10].

Życie prywatne

[edytuj | edytuj kod]
Adolf Berman na zdjęciu z żoną i synem w Polsce w latach 40.

Syn Isera i Guty. Miał dwóch braci: Jakuba i Mieczysława (zginął w Treblince) oraz dwie siostry: Annę (po mężu Wołek, zamordowaną wraz z mężem Pawłem i córką Leną w obozie zagłady w Treblince) i Irenę (po mężu Olecką, 1917–2000). Jakub (1901–1984) pozostał w Polsce, jako wicepremier i członek Komisji Wojskowej Biura Politycznego KC PZPR od maja 1949 nadzorował ludowe Wojsko Polskie[18], kierował ideologią partii komunistycznej oraz aparatem represji.

Był żonaty z Barbarą (nazywaną Basią) Temkin (1907–1953), z zawodu bibliotekarką, z którą wspólnie ratował mieszkańców getta[19]. Po przyjeździe do Izraela podupadła na zdrowiu, czego przyczyną był niesprzyjający klimat, w 1953 zmarła na zapalenie płuc. Była autorką dziennika z getta, wydanego w Izraelu w 1956 i w Polsce w 2000[c][20][21]. Syn, Emanuel(inne języki) (ur. 1946), został psychoanalitykiem i profesorem psychologii klinicznej na Uniwersytecie w Hajfie. Wykładał także w Polsce[10][22].

Ordery i odznaczenia

[edytuj | edytuj kod]

Publikacje

[edytuj | edytuj kod]
  • W sprawie przedmiotu i podziału psychologii społecznej[25] (1932)
  • Głos z otchłani[26] (1944)
  • Mi-yeme ha-maḥteret[27] (1971)
  • Ba-Makom asher ya‘ad li ha-goral: ‘Im Yehude Varshah 1939–1942[28] (1977)
  • Vos der goyrl hoṭ mir basherṭ. Miṭ Yidn in Ṿarshe, 1939–1942[29] [Co mi przeznaczył los. Z Żydami w Warszawie][30] (1980)

Uwagi

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Nazwa za: Rafał Żebrowski, Centos, [w:] Polski Słownik Judaistyczny.
  2. ↑ Ten jest z Ojczyzny mojej. Polacy z pomocą Żydom 1939–1945, wyd. 4., uzup. Oprac. Władysław Bartoszewski, Zofia Lewinówna, Kraków, Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, 2013. ISBN 978-83-240-2790-3.
  3. ↑ Dziennik z podziemia, Batja Temkin-Bermanowa, Wstęp, opracowanie, przypisy Anka Grupińska, Paweł Szapiro. Warszawa, Wydawnictwo Książkowe Twój Styl, Żydowski Instytut Historyczny, 2000. ISBN 83-7163-289-4.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Michał Grynberg (oprac.): Pamiętniki z getta warszawskiego. Fragmenty i regesty. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 329. ISBN 83-01-08364-6.
  2. ↑ a b c d e Natalia Aleksiun: Adolf Berman. W głównym nurcie historii. Żydowski Instytut Historyczny im. Emanuela Ringelbluma, 2013-10-17. [dostęp 2016-10-14]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-05-10)].
  3. ↑ a b Grabowski 2010 ↓, s. 44.
  4. ↑ a b Natalia Aleksiun: Berman, Adolf Abraham. YIVO Institute for Jewish Research, 2010. [dostęp 2016-10-18].
  5. ↑ a b c d Marci Shore. Dzieci Rewolucji. „Krytyka Polityczna”. 2012, 2012-11-10. Stowarzyszenie im. Stanisława Brzozowskiego. [dostęp 2016-11-05]. 
  6. ↑ a b c d e f Natalia Aleksiun: Berman Adolf (Abraham). sztetl.org.pl. [dostęp 2018-02-05].
  7. ↑ a b Moshe Pearlman: The Capture And Trial Of Adolf Eichmann. Pickle Partners Publishing, 2015, s. brak numeracji. ISBN 1-78625-715-7.
  8. ↑ Itamar Levin, Rachel Neiman: Walls Around: The Plunder of Warsaw Jewry During World War II and Its Aftermath. Greenwood Publishing Group, 2004, s. 13. ISBN 0-275-97649-1.
  9. ↑ a b Joshua D. Zimmerman: The Polish Underground and the Jews, 1939–1945. Cambridge University Press, 2015, s. 226–227, 359.
  10. ↑ a b c d e f g h Marci Shore. Za dużo kompromisów – stop. „Gazeta Wyborcza”. 2009, 2009-07-13. Agora. [dostęp 2016-11-05]. 
  11. ↑ Jerzy Lerski: Historical Dictionary of Poland, 966–1945. Greenwood Publishing Group, 1996, s. 34. ISBN 0-313-26007-9.
  12. ↑ a b Teresa Prekerowa: Konspiracyjna Rada Pomocy Żydom w Warszawie 1942–1945. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, s. 267.
  13. ↑ Grabowski 2010 ↓, s. 46.
  14. ↑ Grabowski 2010 ↓, s. 47.
  15. ↑ Witold Bereś, Jerzy Skoczylas. Władysław Bartoszewski – świadek epoki. 17.. „Gazeta Wyborcza”. 2002 (2002–02–15). wyborcza.pl. Agora. [dostęp 2016-11-05]. [zarchiwizowane z adresu 2016-10-27]. 
  16. ↑ a b c Kneset and Public Activities ↓.
  17. ↑ Joanna Szczęsna. To nie była agentka. „Gazeta Wyborcza”. 2010 (2010–11–24). wyborcza.pl. Agora. [dostęp 2016-11-05]. 
  18. ↑ Sławomir Cenckiewicz: Długie ramię Moskwy. Wywiad wojskowy Polski Ludowej 1943–1991 (wprowadzenie do syntezy), Poznań 2011, s. 73.
  19. ↑ Michał Grynberg (oprac.): Pamiętniki z getta warszawskiego. Fragmenty i regesty. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1988, s. 370. ISBN 83-01-08364-6.
  20. ↑ Basia Temkin-Bermanowa: Dziennik z podziemia. culture.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2007-05-27)]., culture.pl [dostęp 2016-10-14].
  21. ↑ Dziennik z podziemia Basi Temkin-Bermanowej. W: Joanna Bilska: Stosunki polsko-żydowskie w korespondencji i diarystyce Żydów warszawskich w czasie drugiej wojny światowej (praca magisterska). Wrocław: Uniwersytet Wrocławski, 2007. [dostęp 2016-11-05].
  22. ↑ I Konferencja Polskiego Towarzystwa Psychoterapii Psychodynamicznej. Delta CPPiE Bydgoszcz, 2008. [dostęp 2016-10-15]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-18)].
  23. ↑ M.P. z 1947 r. nr 102, poz. 666 („za zasługi w walce zbrojnej o wolność i demokrację oraz czynny, ofiarny udział w organizowaniu działalności Krajowej Rady Narodowej w okresie podziemnym”).
  24. ↑ M.P. z 1946 r. nr 26, poz. 43 („w pierwszą rocznicę wyzwolenia Warszawy zasłużonym w walce o wyzwolenie i odbudowę Stolicy (...)”).
  25. ↑ Aldolf A Berman, W sprawie przedmiotu i podziału psychologii społecznej, (Odbitka z: Księga Pamiątkowa Koła Filozoficznego Słuchaczów Uniwersytetu Warszawskiego, r. XXXV Przeglądu Filozoficznego), Warszawa: [s. n.], 1932, OCLC 749562592.
  26. ↑ Adolf Berman, Głos z otchłani, Warszawa: Żydowski Komitet Narodowy, 1944, OCLC 79957798.
  27. ↑ Adolf Abraham Berman, Mi-yeme ha-maḥteret, Tel Awiw: ha-Menorah, 1971, OCLC 19143531.
  28. ↑ Adôlf Avrāhām Berman, Bam-māqôm ašer yaʻad lî hag-gôrāl: ʻim yehûdê Wâršā, 1939–1942, Bêt Lôḥamê hag-Gêṭṭā'ôt u.a., 1977, OCLC 164729004.
  29. ↑ Adolf Abraham Berman, Vos der goyrl hoṭ mir basherṭ. Miṭ Yidn in Ṿarshe, 1939–1942, Tel Awiw: ha-Ḳibuts ha-meʼuḥad, 1980, OCLC 17044590.
  30. ↑ Wos der gojr hot mir baszert. Mit jidn in Warsze 1939–1942 [Co mi przeznaczył los. Z Żydami w Warszawie]. Centrum Badań nad Zagładą Żydów. [dostęp 2021-03-26].

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]