Adolf Dymsza

Adolf Dymsza

Adolf Dymsza (1938)
Imię i nazwisko	Adolf Bagiński
Data i miejsce urodzenia	7 kwietnia 1900 Warszawa
Data i miejsce śmierci	20 sierpnia 1975 Góra Kalwaria
Zawód	aktor
Współmałżonek	Zofia Olechnowicz
Lata aktywności	1918–1973
Odznaczenia
Multimedia w Wikimedia Commons
Cytaty w Wikicytatach

Dymsza jako Felek (z lewej), Zula Pogorzelska jako Helka i Kazimierz Krukowski jako Lopek w jednej ze scen filmu Ułani, ułani, chłopcy malowani (1932)

Scena z wodewilu satyrycznego „Kariera Alfa Omegi” w teatrzyku Cyrulik Warszawski (1936). Od lewej: Michał Znicz, Janina Brochwiczówna i Dymsza

Dymsza z żoną i córkami podczas pokazu samochodów w Warszawie, maj 1939

Akt urodzenia Dymszy

Nagrobek Adolfa Dymszy na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie

Tablica upamiętniająca teatrzyk Qui Pro Quo i jego artystów na ul. Senatorskiej 29/31 w Warszawie

Adolf Dymsza, właśc. Adolf Bagiński, znany jako Dodek (ur. 7 kwietnia 1900 w Warszawie^[1], zm. 20 sierpnia 1975 w Górze Kalwarii) – polski aktor kabaretowy, teatralny i filmowy. Uważany za jednego z najwybitniejszych komików polskiego kina pierwszej połowy XX wieku oraz przedwojennego i powojennego „króla polskiej komedii” i „króla polskich komików”^{[2][3][4][5][6]}.

Jak głosi anegdota, pseudonim „Dymsza” został wymyślony przez siostrę aktora, Zuzannę Skowron^[7]. On sam chciał nazywać się „Scipio del Scampio”. Zapisał ten pseudonim na kartce, jednak kiedy zadzwoniono z teatru z prośbą o podanie pseudonimu na afisz, siostrze zgubiła się kartka i wymyśliła na poczekaniu „Dymszę”^[8]. Według innej relacji^[9], pochodzącej od samego aktora, jest to nazwisko posła do carskiej Dumy, Leopolda Dymszy, znalezione w Kalendarzu „Kuriera Porannego” po tym, jak zastąpienie nazwiska pseudonimem zasugerował młodemu artyście sekretarz teatru „Miraż”.

Życiorys

Urodził się w rodzinie kolejarza Adolfa i Matyldy z Połądkiewiczów. Miał siostrę Zuzannę (po mężu Skowron) oraz brata Edwarda. Kształcił się w Warszawie – najpierw w II Gimnazjum, a następnie ukończył Szkołę Handlową Wawelberga. Pracował w kancelarii rejenta. W wieku 17 lat zadebiutował w teatrzykach półamatorskich^[10]. Występował w półamatorskim Teatrze im. Staszica. W 1918 zadebiutował w filmie Roztargniony krawiec^[10]. W latach 1918–1920 występował w teatrach Warszawy, Grodna i Mińska. Potem powrócił do Warszawy. Początkowo był bez stałego angażu, grywał w warszawskich teatrzykach (m.in. teatrzyk Miraż) i uczył tańca. W 1920 jako ochotnik wstąpił do Wojska Polskiego. Uczestniczył w tym samym roku w bitwie warszawskiej będąc żołnierzem 21. Pułku Piechoty „Dzieci Warszawy”^[11].

Po występach w latach 1925–1931 w kabarecie „Qui Pro Quo” zyskał znaczną popularność i stał się znanym aktorem rewiowym. Poza występami komediowymi grał także w teatrach dramatycznych (Teatr Polski, Teatr Narodowy)^[10]. O jego występach w filmach niemych niewiele wiadomo, a prawdziwy rozgłos przyniosły mu filmy dźwiękowe, które pozwoliły ujawnić się jego nieprzeciętnemu talentowi komicznemu. Do 1939 wystąpił w ponad 20 filmach^[10].

W latach 20. uprawię piłkę nożną, występując w drugiej drużynie Polonii Warszawa i organizując ekipę futbolową artystów^[12].

Podczas II wojny światowej spędził lata okupacji w Warszawie, grając w jawnych teatrach (Komedia^[13], Nowości, Niebieski Motyl, Jar, Maska, Miniatury), wbrew zakazowi konspiracyjnego ZASP-u. Występował od 1940 w teatrzyku Na Antresoli, a także w restauracji „Gospoda Warszawska” przy ul. Nowogrodzkiej 28^[14]. Z tego powodu po wojnie został ukarany przez sąd koleżeński ZASP zakazem grania w Warszawie, musiał przekazywać 15% honorariów na Dom Aktora w Skolimowie i przez pewien czas jego nazwisko na afiszach musiało być zastąpione trzema gwiazdkami. Przez pół roku podczas wojny ukrywał w swoim otwockim domu Mieczysława L. Kittaya, iluzjonistę żydowskiego pochodzenia^[15].

Po wojnie był aktorem najważniejszych teatrzyków w Warszawie: „Banda”, „Rex”, „Cyganeria”. Przeniósł się do Łodzi, gdzie występował w tamtejszym Teatrze Syrena, a w latach 1948–1951 w Teatrze Powszechnym. Zagrał w pierwszej polskiej powojennej komedii pt. Skarb z 1948^[10]. W 1951 powrócił do Warszawy i do emerytury w 1973 był aktorem Teatru Syrena. Okazyjnie występował w Kabarecie „Wagabunda”^[16]. Wystąpił także w radzieckim filmie Arena z 1968^[10].

Pod koniec życia cierpiał na wadę słuchu^[17] oraz prawdopodobnie na chorobę Alzheimera. Ostatnie dwa lata życia spędził w Domu Opieki Społecznej w Górze Kalwarii^[17].

Zmarł po ciężkiej chorobie 20 sierpnia 1975^[10], pochowany na cmentarzu Wojskowym na Powązkach w Warszawie (kwatera B 15-6-12)^[18].

Życie prywatne

W 1929 poślubił Zofię z Olechnowiczów (1911–1986), baletnicę z zespołu Tacjanny Wysockiej. Mieli cztery córki, a jedną z nich była aktorka Anita Dymszówna.

Filmografia

Filmy 1918–1939 (przedwojenne)

• 1918 – Roztargniony krawiec
• 1924 – Miłość przez ogień i krew jako Wojtuś Grzęda, maszynista teatralny
• 1926 – Czerwony błazen
• 1930 – Golgota ziemi chełmskiej jako Ordynans
• 1930 – Wiatr od morza jako Stefek
• 1930 – Niebezpieczny romans jako adorator służącej
• 1930 – Janko Muzykant jako Florek
• 1932 – Sto metrów miłości jako Dodek
• 1932 – Ułani, ułani, chłopcy malowani jako Felek
• 1933 – Romeo i Julcia jako Teofil Rączka
• 1933 – Każdemu wolno kochać jako Hipek
• 1933 – Dwanaście krzeseł jako Antykwariusz Kamil Klepka
• 1933 – Prokurator Alicja Horn
• 1934 – Parada rezerwistów jako szef zakładu, strzelec wyborowy
• 1935 – Antek policmajster jako Antek Król
• 1935 – ABC miłości jako Wincenty Poziomka
• 1935 – Wacuś jako Tadeusz (który udaje Wacusia)
• 1936 – Dodek na froncie jako Dodek
• 1936 – Bolek i Lolek jako Lolo Charkiewicz (I rola)
• 1936 – Bolek i Lolek jako Bolek Cybuch (II rola)
• 1936 – 30 karatów szczęścia jako Dodek
• 1937 – Niedorajda jako Florek
• 1938 – Robert i Bertrand jako Robert
• 1938 – Paweł i Gaweł jako Gaweł
• 1939/1940 – Sportowiec mimo woli jako Dodek Czwartek

Filmy 1945–1970 (powojenne)

• 1948 – Skarb jako Alfred Ziółko
• 1953 – Sprawa do załatwienia^[19]
• 1955 – Irena do domu! jako Zygmunt Majewski
• 1956 – Nikodem Dyzma jako Nikodem Dyzma
• 1959 – Cafe pod Minogą jako Maniuś Kitajec
• 1962 – Mój stary jako Roman Grzela
• 1968 – Arena – prod. ZSRR jako czerwony klaun
• 1970 – Pan Dodek jako Pan Dodek, Dodek

Ordery i odznaczenia

• Krzyż Komandorski Orderu Odrodzenia Polski^[10]
• Krzyż Oficerski Orderu Odrodzenia Polski (11 lipca 1955)^[20]
• Medal 10-lecia Polski Ludowej (19 stycznia 1955)^[21]

Nagrody

• Nagroda Państwowa III stopnia za udział aktorski w realizacji satyrycznego programu „To się pokaże” w Państwowym Teatrze „Syrena” w Warszawie (1952)^[22][23]
• „Lajkonik Filmowy 57” – nagroda w krakowskim plebiscycie prasowym dla najlepszego aktora (1958)

Upamiętnienie

W 2013 r. Poczta Polska wyemitowała zaprojektowany przez Marzannę Dąbrowską upamiętniający Adolfa Dymszę znaczek pocztowy o nominale 2,35 zł należący do serii „Ludzie kina i teatru”^[24].

W 2020 jego imieniem nazwano ulicę w stołecznej dzielnicy Śródmieście^[25].

Przypisy

1. Metryka urodzenia Adolfa Bagińskiego, parafia ewangelicko-augsburska w Warszawie, nr 332/1900.
2. Kolaborant czy bohater? – Uważam Rze Historia [online], historia.uwazamrze.pl [dostęp 2018-12-31] [zarchiwizowane z adresu 2018-12-24]  (pol.).
3. Legenda czy zapomniana wielkość? | Gazeta Uniwersytecka UŚ [online], gazeta.us.edu.pl [dostęp 2018-12-31]  (pol.).
4. 40 lat temu zmarł Adolf Dymsza – mistrz humoru i piosenki [online], wpolityce.pl [dostęp 2018-12-31] .
5. Adolf Dymsza. Mistrz dowcipu podszytego zadumą – Szpot – polskieradio.pl [online], www.polskieradio.pl [dostęp 2018-12-31] .
6. Dymsza, Adolf – Osoby – Cyfrowa Biblioteka Polskiej Piosenki [online], bibliotekapiosenki.pl [dostęp 2018-12-31]  (pol.).
7. Adolf Dymsza, [w:] Twórcy [online], Culture.pl [dostęp 2024-03-22] .
8. R. Dziewoński, Dodek Dymsza, LTW, Łomianki 2010.
9. Dariusz Michalski: Powróćmy jak za dawnych lat..., czyli historia polskiej muzyki rozrywkowej, lata 1900–1939. Warszawa: Iskry, 2007, s. 343. ISBN 978-83-244-0034-8.
10. Zmarł Adolf Dymsza. „Dziennik Polski”. Nr 184, s. 1–2, 22–24 sierpnia 1975. 
11. Niepowtarzalny pan Dymsza [online], Onet Kultura, 8 października 2010 [dostęp 2020-07-26]  (pol.).
12. A. Sz.. Boisko a trybuny. „Stadjon”. Nr 3, s. 4, 17 stycznia 1928. 
13. Tomasz Szarota: Okupowanej Warszawy dzień powszedni. Studium historyczne. Warszawa: Czytelnik, 2010, s. 276. ISBN 978-83-07-03239-9.
14. Wacław Wiernicki: Wspomnienia o warszawskich knajpach. Prószyński i S-ka, 1994, s. 107. ISBN 83-902520-0-7.
15. Adolf Dymsza. Kolaborant czy bohater? [online], www.rp.pl [dostęp 2020-07-26]  (pol.).
16. (Zawadzki Wiesław, oprac. A. S.): Byłem w „Wagabundzie”, [w:] „Podtatrze” wiosna–lato 1977, s. 40–47.
17. KarolinaK. Prewęcka KarolinaK., BohdanB. Łazuka BohdanB., Przypuszczam, że wątpię, Prószyński i S-ka, 2010, s. 37, ISBN 978-83-7648-468-6 .
18. Wyszukiwarka cmentarna --- Warszawskie cmentarze [online], cmentarzekomunalne.com.pl [dostęp 2023-09-19] .
19. Reżyseria wspólnie z Janem Fethke – Jan Rybkowski.
20. M.P. z 1955 r. nr 91, poz. 1144 „w 10 rocznicę Polski Ludowej za zasługi w dziedzinie kultury i sztuki”.
21. M.P. z 1955 r. nr 101, poz. 1400 – Uchwała Rady Państwa z dnia 19 stycznia 1955 r. nr 0/196 – na wniosek Ministra Kultury i Sztuki – wskazany jako Dymsza-Bagiński Adolf.
22. Uchwała Prezydium Rządu w sprawie przyznania nagród za osiągnięcia w dziedzinie nauki, postępu technicznego, literatury i sztuki za rok 1952. „Trybuna Ludu”. Rok V, Nr 203 (1265), s. 7, 23 lipca 1952. Warszawa: KC PZPR. [dostęp 2024-08-03]. 
23. Dziennik Polski, rok VIII, nr 176, (2639), s. 3.
24. 2013.10.31. Ludzie kina i teatru (2). kzp.pl. [dostęp 2024-05-24]. (pol.).
25. Uchwała nr XXXVIII/1198/2020 Rady Miasta Stołecznego Warszawy z dnia 15 października 2020 r. w sprawie nadania nazwy obiektowi miejskiemu w Dzielnicy Śródmieście m.st. Warszawy. [w:] Dziennik Urzędowy Województwa Mazowieckiego poz. 10645 [on-line]. 23 października 2020. [dostęp 2021-02-05].

Bibliografia

• R. Dziewoński, Dodek Dymsza, LTW, Łomianki 2010.
• Adolf Dymsza w bazie IMDb (ang.)
• Adolf Dymsza w bazie Filmweb
• Adolf Dymsza w bazie filmpolski.pl
• Adolf Dymsza, [w:] Encyklopedia teatru polskiego (osoby) [dostęp 2021-04-09] .

Linki zewnętrzne

• Adolf Dymsza na zdjęciach w bazie Filmoteki Narodowej „Fototeka”
• Adolf Dymsza w bazie Akademii Polskiego Filmu
• Adolf Dymsza z rodziną podczas konkursu piękności aut w Warszawie – kronika PAT w bazie Repozytorium Cyfrowe Filmoteki Narodowej
• Adolf Dymsza na zdjęciach w bibliotece Polona
• https://facet.onet.pl/warto-wiedziec/bodo-dymsza-i-zabczynski-czyli-przedwojenni-aktorzy-i-ich-tragiczne-losy/ctbqlsb

Kontrola autorytatywna (osoba):

• ISNI: 0000000071454684
• VIAF: 5754269
• GND: 120133504
• NKC: xx0159552
• PLWABN: 9810600533905606
• NUKAT: n2002044818
• LIH: LNB:Bbxb;=CI

Encyklopedie internetowe:

• PWN: 3895381
• ETP: 15271
• VLE: adolf-dymsza

Identyfikatory zewnętrzne:

• FilmPolski.pl: 118269