Andrychów (gmina)

Andrychów
	gmina miejsko-wiejska
Herb	Flaga
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Powiat	wadowicki
TERC	2118013
Siedziba	Andrychów
Burmistrz	Beata Smolec (2024)
Powierzchnia	100,39 km²
Populacja (30.06.2023); • liczba ludności	; 42 064
• gęstość	419 os./km²
Urbanizacja	47,3%
Nr kierunkowy	33
Tablice rejestracyjne	KWA
	Adres urzędu:Rynek 15; 34-120 Andrychów
Szczegółowy podział administracyjny
Liczba sołectw	8
Liczba miejscowości	9
	Położenie na mapie powiatu;
	49°51′18″N 19°20′28″E/49,855000 19,341111
	Multimedia w Wikimedia Commons
	Strona internetowa
	Biuletyn Informacji Publicznej

Andrychów – gmina miejsko-wiejska w województwie małopolskim, w powiecie wadowickim. W latach 1975–1998 gmina położona była w województwie bielskim. Siedzibą władz gminy jest miasto Andrychów.

Według danych z 31 grudnia 2016 gminę zamieszkiwały 43 853 osoby^[1].

Położenie

Gmina Andrychów leży w zachodniej części województwa małopolskiego. Północna część gminy leży na terenie Pogórza Śląskiego, południowa w Beskidzie Małym. Gmina leży w dorzeczu rzeki Wieprzówki. Na jej terenie biegnie droga krajowa nr 52 (Kraków – Bielsko-Biała), droga nr 781 (do Żywca) oraz linia kolejowa (Bielsko-Biała – Kalwaria Zebrzydowska/Lanckorona).

Gmina Andrychów graniczy z gminami:

od północy – Wieprz,
od wschodu – Wadowice, Stryszawa
od południa – Ślemień, Łękawica
od zachodu – Porąbka, Kęty

Klimat

Większa część gminy Andrychów leży w Beskidzie Małym. Klimat wyższych partii tych gór jest umiarkowany chłodny (średnia temperatura roczna: od +4 °C do +6 °C). W niższych partiach jest umiarkowany ciepły (średnia temperatura roczna: od +6 °C do +8 °C). Roczna suma opadów wynosi 1000 mm. Pokrywa śnieżna zalega średnio 105 dni (przy grubości ok. 50 cm). Beskid Mały charakteryzuje się zmiennymi warunkami pogodowymi. W okresie wiosennym i jesiennym wieją wiatry fenowe (nazywane lokalnie halnymi).

Północna część gminy leży na obszarze Pogórza Śląskiego. Klimat tutaj jest łagodniejszy: średnioroczna temperatura wynosi +9 °C, suma opadów 700 mm, okres zalegania pokrywy śnieżnej jest dwumiesięczny (grubość pokrywy nie przekracza 20–30 cm)^[3].

Podział administracyjny

W skład gminy Andrychów wchodzi miasto Andrychów oraz 7 miejscowości, w których gmina ustanowiła 8 sołectw^[2]:

Brzezinka (sołectwo Brzezinka – Brzezinka Dolna, sołectwo Targanice – Brzezinka Górna),
Inwałd (sołectwo Inwałd),
Roczyny (sołectwo Roczyny z wyłączeniem Działów – w sołectwie Brzezinka),
Rzyki (sołectwo Rzyki),
Sułkowice (sołectwo Sułkowice-Bolęcina – Bolęcina, część Środka i Nawieśnica, sołectwo Sułkowice-Łęg – Łęg, Brzegi, część Środka)
Targanice (sołectwo Targanice – Targanice Górne, sołectwo Brzezinka – Targanice Dolne, sołectwo Sułkowice-Łęg – część Targanic Dolnych od strony Andrychowa),
Zagórnik (sołectwo Zagórnik).

Miejscowość bez statusu sołectwa: Groń.

Struktura powierzchni

Według danych z roku 2002^[4] gmina Andrychów ma obszar 100,6 km², w tym:

użytki rolne: 48%
użytki leśne: 40%

Gmina stanowi 15,58% powierzchni powiatu.

Demografia

Struktura demograficzna mieszkańców gminy Andrychów wg danych z 31 grudnia 2007^[5]:

Opis	Ogółem		Kobiety		Mężczyźni
Jednostka	osób	%	osób	%	osób	%
Populacja	42 928	100	21 996	51,24	20 932	48,76
Wiek przedprodukcyjny (0–17 lat)	9184	21,39	4472	10,42	4712	10,98
Wiek produkcyjny (18–65 lat)	27 314	63,63	13 147	30,63	14 167	33
Wiek poprodukcyjny (powyżej 65 lat)	6430	14,98	4377	10,2	2053	4,78

Piramida wieku mieszkańców gminy Andrychów w 2014 roku^[6].

Religia

Kościół rzymskokatolicki: 9 parafii
Protestantyzm: (Kościół Zielonoświątkowy w RP, zbór); Kościół Adwentystów Dnia Siódmego (zbór)
Świadkowie Jehowy: zbór^[7]
Zrzeszenie Wolnych Badaczy Pisma Świętego: zbór

Gospodarka

Osobny artykuł: Gospodarka Andrychowa.

Przemysł (jak zresztą większość podmiotów gospodarczych) w gminie skupia się głównie w Andrychowie będącym jednym z ważniejszych ośrodków przemysłowych w województwie małopolskim. Na terenie Andrychowa znajdują się fabryki:

Andrychowskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego Andropol S.A. działające w przemyśle tekstylnym i włókienniczym
Wytwórnia Silników Wysokoprężnych Andoria S.A. – produkcja silników
Andrychowska Fabryka Maszyn S.A. – przemysł maszynowy (tokarki i wyspecjalizowane obrabiarki)

Inwestycje o charakterze turystycznym lokowane są głównie na terenie otaczających Andrychów wiosek.

W latach 2007–2008 na terenie gminy przeprowadzone liczne inwestycje infrastrukturalne (drogi, mosty, chodniki, kładki)^[8].

Turystyka

Andrychów bywa określany turystyczną bramą Beskidu Małego^[9].

Na terenie gminy można wypoczywać przez cały rok. Różnorodność oferty pozwala na uprawianie pieszej turystyki górskiej, rowerowej górskiej i nizinnej, konnej, sportów zimowych, wspinaczki skałkowej, wędkowania, lotniarstwa, myślistwa.

Gmina Andrychów jest w większej części położona w Beskidzie Małym i stanowi ważny ośrodek turystyki w regionie^[3]. Na jej terenie dynamicznie rozwija się turystyka (w szczególności agroturystyka^[9]).

Znaczną część gminy Andrychów zajmuje Beskid Mały. Okolice Leskowca oraz Przełęczy Kocierskiej są zagospodarowane (znajduje się tam infrastruktura turystyczna: hotel, karczma, schronisko, wyciągi narciarskie itp.). Na terenie gminy można uprawiać wspinaczkę skałkową na naturalnych ścianach w rejonie Łamanej Skały. W Andrychowie natomiast znajduje się sztuczna ściana wspinaczkowa o wysokości 14 metrów, szerokości 13,7 metra i przewieszeniu sięgającym 3,5 metra. Nasycenie chwytami jest standardowe, istnieje możliwość modyfikacji dróg. W znacznej części ściana jest pokryta panelami imitującymi rzeźbę skalną. Równocześnie na ściance może się wspinać 28 osób^[10].

W Inwałdzie działa Mini Zoo Kucyk, gdzie można uczyć się jazdy konnej. W gminie działają również inne stadniny i miejsca związane z jazdą konną: Stadnina pod Dębami, Gospodarstwo agroturystyczne „u Bogusi”, Szkółka Jeździecka w Inwałdzie oraz Stajnia Hucuł.

Na terenie gminy znajduje się Schronisko PTTK Leskowiec, będące węzłem szlaków turystycznych w Beskidzie Małym.

Do atrakcji turystycznych należy zaliczyć:

Obiekty narciarskie na terenie gminy Andrychów:

W Rzykach-Praciakach: SKI-Centrum Pracica z dwuodcinkowym wyciągiem talerzykowym o długości 1000 m, różnicy poziomów 220 m i przepustowości 1700 os./godz. W SKI-Centrum Pracica znajdują się następujące trasy: Trasa 1 (700 m, stopień trudności czerwona, naśnieżenie, ratrak, oświetlenie), Trasa 2 (900 m, niebieska, ratrak), Trasa 3 (450 m, czerwona, naśnieżenie, ratrak), Trasa 3a (300 m, czerwona, naśnieżenie, ratrak), Trasa 4 (niebieska, ratrak).
W Sułkowicach znajduje się Skocznia Beskidek.

Kultura

Osobny artykuł: Kultura w Andrychowie.

W Andrychowie organizowane są liczne wystawy, koncerty, konkursy, działają organizacje społeczne. W gminie żywe są tradycje góralskie, ludowe^[11].

W każdej wsi gminy działają filie Centrum Kultury i Wypoczynku w Andrychowie organizujące różne imprezy kulturalne, pełniące role lokalnych świetlic.

W gminie działa Miejska Biblioteka Publiczna w Andrychowie posiadająca filie w: Inwałdzie, Roczynach, Sułkowicach-Bolęcinie, Sułkowicach Łęgu, Targanicach, Zagórniku.

Znajdują się tutaj również następujące muzea:

Muzeum Historyczno-Etnograficzne w Andrychowie,
Izba Regionalna prowadzona przez Towarzystwo Miłośników Andrychowa,
prywatna izba regionalna Marii Magierowej w Brzezince.

Oświata

W gminie Andrychów znajdują się:

dwa ośrodki zamiejscowe: Uniwersytetu Śląskiego filia w Cieszynie oraz Politechniki Krakowskiej,
pięć szkół średnich,
dwanaście szkół podstawowych,
jedenaście przedszkoli.

Zobacz też

Park Krajobrazowy Beskidu Małego

Przypisy

↑ ^a ^b GUS: [1].
↑ ^a ^b UM w Andrychowie: Statut Gminy Andrychów. [w:] www.wrotamalopolski.pl [on-line]. 2003-08-28. [dostęp 2011-12-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-29)].
↑ ^a ^b Andrychów 2007 ↓.
↑ Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
↑ Bank Danych Regionalnych – Strona główna. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).
↑ Gmina Mucharz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2017-08-12] , liczba ludności na podstawie danych GUS.
↑ Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2016-01-21] .
↑ Andrychów Inwestycje 2007–2008, folder informacyjny wydany przez Urząd Miejski w Andrychowie.
↑ ^a ^b Beskid Mały część wschodnia. Andrzej Pietyra. Wadowice: Grafikon, ISBN 83-88744-53-4.
↑ l, Andrychowska Ścianka Wspinaczkowa – zaprasza :: andrychow.pl :: Andrychów. Witamy u nas. [online], andrychow.pl [dostęp 2018-01-23] [zarchiwizowane z adresu 2015-03-19] .
↑ Zobacz: Stowarzyszenie Gospodyń Wiejskich w Andrychowie, http://www.sgw.andrychow.pl/.

Bibliografia

Leksykon Miast Województwa Małopolskiego. Kraków: Wydawnictwo PROMO, 2005. ISBN 83-922641-5-0.
Andrzej Zwoliński: Miasto Ankiwczów z dziejów Andrychowa. Kraków: Drukarnia Akcydensowa, 1993.
Dwa wieki miasta Andrychowa. Kraków: 1967.
Andrychów. Krosno: P.U.W. ROKSANA, 2007. ISBN 978-83-7343-253-6.
Strategia rozwoju gminy Andrychów na lata 2006–2015. Andrychów.
Program rewitalizacji obszarów miejskich w Andrychowie. Andrychów: 2008.
Diagnoza stanu zasobów gminy Andrychów. Andrychów.
Mapa Beskidu Małego. Polskie Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych, 1993.
Andrzej Matuszczyk: Beskid Mały. Wadowice: Grafikon, 2004. ISBN 83-88744-18-6.

Linki zewnętrzne

[statgov-1] GUS: [1].

[statutgminyAndrychow-2] UM w Andrychowie: Statut Gminy Andrychów. [w:] www.wrotamalopolski.pl [on-line]. 2003-08-28. [dostęp 2011-12-20]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-02-29)].

[CITEREFAndrychów2007-3] Andrychów 2007 ↓.

[pl-regioset-4] Portal Regionalny i Samorządowy REGIOset. regioset.pl. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).

[pl-bdr-5] Bank Danych Regionalnych – Strona główna. GUS. [dostęp 2010-09-14]. (pol.).

[populacja2016-6] Gmina Mucharz w liczbach [online], Polska w liczbach [dostęp 2017-08-12] , liczba ludności na podstawie danych GUS.

[7] Dane według wyszukiwarki zborów, na oficjalnej stronie Świadków Jehowy jw.org [dostęp 2016-01-21] .

[8] Andrychów Inwestycje 2007–2008, folder informacyjny wydany przez Urząd Miejski w Andrychowie.

[autonazwa1-9] Beskid Mały część wschodnia. Andrzej Pietyra. Wadowice: Grafikon, ISBN 83-88744-53-4.

[10] , Andrychowska Ścianka Wspinaczkowa – zaprasza :: andrychow.pl :: Andrychów. Witamy u nas. [online], andrychow.pl [dostęp 2018-01-23] [zarchiwizowane z adresu 2015-03-19] .

[11] Zobacz: Stowarzyszenie Gospodyń Wiejskich w Andrychowie, http://www.sgw.andrychow.pl/.

[c-12] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ podczas okupacji 1939–45 włączono do III Rzeszy (rejencja katowicka); nawias oznacza gminę zniesioną w GG (w III Rzeszy obowiązywały gminy jednostkowe)

[a-13] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f podczas okupacji 1939–45 włączono do Landkreis Krakau

[b-14] zas okupacji 1939–45 włączono do Landkreis Neumarkt

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[A]

[B]

[C]

Siedziba gminy	Andrychów
Wsie	Brzezinka Inwałd Roczyny Rzyki Sułkowice Targanice Zagórnik
Osada	Groń
Integralne części wsi	Bagna Balonówka Berno Beskid Biadasów Drugi Biadasów Pierwszy Biczaki Bieńkówka Bolęcina Bór Brańczakówka Brzegi Brzezinka Górna Budówka (Sułkowice) Budówka (Zagórnik) Bulówki Burowie Butory Cherpakówka Choczkówka Chomlówka Czarny Groń Czerwona Ziemia Dół (Inwałd) Dół (Roczyny) Dwór Dział (Roczyny) Dział (Targanice) Dzielec Farówka Folwark Francja Frysie Gierkówka Głębowiec Góra Góralówka Górka Górówka Haczki Hatale Hatalówka Hulakówka Jagódki Kamieniec Kiszczaki Kocurówka Koczurówka Koło Gościńca Kopry Korcza Krzysie Kubiki Kuwik Lanckorona Lewkówka Lubernia Łęg Łysoniówka Magierówka Miarkówka Mikołajki Młocki Dolne Młocki Górne Młockówka Młynarczyki Moskwiki Mydlarze Nawieśnica Nowa Wieś Opusta Pod Jawornicą Pod Puszczą Podgóry (Inwałd) Podgóry (Roczyny) Podolszyny Podpuszcza Potok (Brzezinka) Potok (Targanice) Potrójna Praciaki Pracica Przy Gościńcu Pyrzówka Rakowa Równice Rysiówka Sabudy Sachetnik Skornica Służyny Smazówka Smolcówka Sobale Socały Sordyle Sordylówka Stary Żywiec Stawisko Styły Suswałówka Szafarze Szczęśniaki Ścibory Świątkówka Targanice Dolne Targanice Górne Tomiczki Urbanki W Rzeczkach Wantoły Wawrzynówka Wawrzyny Wiedeń Wojewodówka Zarębki Żydówka

Miasta	Andrychów Kalwaria Zebrzydowska Wadowice
Gminy miejsko-wiejskie	Andrychów Kalwaria Zebrzydowska Wadowice
Gminy wiejskie	Brzeźnica Lanckorona Mucharz Spytkowice Stryszów Tomice Wieprz

Przynależność wojewódzka	woj. krakowskie (1920–39) woj. krakowskie (1945–75)
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)	Andrychów (od 1934) Kalwaria Zebrzydowska (od 1934) Lanckorona (do 1934) Maków Podhalański (od 1934) Wadowice Zator (← od 1932)
Miasteczka (1920–34)	Andrychów (→) Kalwaria Zebrzydowska (→) Maków Podhalański (← od 1932; →)
Gminy miejskie (1920–39 i 1945–75)	Andrychów^[A] Kalwaria (Zebrzydowska)^[B] Lanckorona (1926–34) Maków Podhalański^[C] (← 1932–55 →) Wadowice^[A] Zator^[A] (← 1932–50 →)
Gminy wiejskie zbiorowe (1934–39, 1945–54 i 1973–75)	Andrychów^[A] Brody (od 1973) Brzeźnica^[B] Budzów (1945–54) Chocznia (1946–54) Kalwaria (do 1939^[B] i 1945–54) Lanckorona (od 1973) Maków^[C] (do 1954) Mucharz^[A] Ryczów (1945–54) Spytkowice^[A] (do 1945 i od 1973) Stryszów^[B] Tomice (od 1973) Wadowice (do 1939^[B]^[A] i 1945–54) Wieprz^[A] Zator^[A] (do 1950 →) Zawoja^[C] (do 1954) Zembrzyce^[B] (do 1945 i 1949–54)
Gromady (1954–72)	Andrychów (1959–72) Bachowice (1954–60) Barwałd (1954–72) Biała (1954–55 →) Bieńkówka (1954–55 →) Brody (1954–59) Brody (1967–72) Brzeźnica (1954–72) Budzów (1954–55 →) Chocznia (1954–72) Frydrychowice (1954–72) Gierałtowice (1954–61) Głębowice (1954–61) Grzechynia (1954–55 →) Harbutowice (1954–55 →) Inwałd (1954–72) Izdebnik (1954–61) Jachówka (1954–55 →) Jaroszowice (1954–68) Juszczyn (1954–55 →) Kalwaria Zebrzydowska (1959–66) Klecza Dolna (1954–61) Lanckorona (1954–72) Leńcze (1954–61) Łękawica (1954–61) Marcyporęba (1954–61) Mucharz (1954–72) Palcza (1954–55 →) Paszkówka (1954–72) Ponikiew (1954–60) Przytkowice (1954–72) Radocza (1960–72) Roczyny (1954–61) Ryczów (1954–72) Rzyki (1954–59) Skawica (1954–55 →) Spytkowice (1954–72) Stronie (1954–68) Stryszów (1954–72) Sułkowice (1954–59) Śleszowice (1954–55 →) Świnna Poręba (1954–57) Targanica (Targanice) (1954–72) Tarnawa Dolna (1954–55 →) Tłuczań (1954–61) Tomice (1954–60) Wadowice (1969–72) Wieprz (1954–72) Witanowice (1954–61) Woźniki (1954–60) Wysoka (1954–68) Zagórnik (1954–59) Zawoja (1954–55 →) Zebrzydowice (1954–59) Zembrzyce (1954–55 →) Żarnówka (1954–55 →)