Aneilema

Aneilema
Ilustracja
Aneilema aequinoctiale
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Klad

rośliny naczyniowe

Klad

Euphyllophyta

Klad

rośliny nasienne

Klasa

okrytonasienne

Klad

jednoliścienne

Rząd

komelinowce

Rodzina

komelinowate

Rodzaj

Aneilema

Nazwa systematyczna
Aneilema R. Brown
Prodr. Fl. Nov. Holland.: 270 (1810)[3]
Typ nomenklatoryczny

Aneilema biflorum R.Br.[4]

Synonimy
  • Amelina C.B.Clarke
  • Ballya Brenan
  • Bauschia Seub. ex Warm.
  • Lamprodithyros Hassk.
  • Phaeneilema G.Brückn.[3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Aneilema acuminatum
Aneilema aequinoctiale
Aneilema dregeanum

Aneilema R.Br. – rodzaj roślin z rodziny komelinowatych. Obejmuje 65 gatunków występujących na obszarach klimatu strefy międzyzwrotnikowej i podzwrotnikowej Ameryki Południowej i Środkowej, Afryki, Półwyspu Arabskiego, Melanezji, Australii i Oceanii[3].

Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckich słów α- (a- – przedrostek oznaczający brak czegoś) i είλημα (eilema – okrywa) i odnosi się do niebecności pochwiastej podsadki w kwiatostanach tych roślin[5].

Zasięg geograficzny

[edytuj | edytuj kod]

Centrum różnorodności rodzaju jest w Afryce międzyzwrotnikowej, gdzie występuje 58 z 65 gatunków tej rośliny. Zasięg Aneilema forskalii rozciąga się na Półwysep Arabski, a A. umbrosum do Ameryki Południowej i Środkowej; jest to gatunek o najszerszym zasięgu występowania. Występująca w południowo-wschodniej Afryce A. dregeanum została introdukowana do Kambodży i Wietnamu. A. woodii jest endemitem Jemenu, a A. aparine Madagaskaru. Zasięg występowania A. brasiliense sięga od Brazylii do Wenezueli. Cztery gatunki Aneilema (A. acuminatum, A. biflorum, A. sclerocarpum i A. siliculosum) występują w północno-wschodniej Australii, przy czym zasięg A. acuminatum rozciąga się na Nową Gwineę i Vanuatu. A. alatum występuje endemicznie na Jawie, a A. neocaledonicum na Nowej Kaledonii i Vanuatu[3].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Pokrój
Wieloletnie i jednoroczne rośliny zielne o zróżnicowanym pokroju[6].
Korzenie
Włókniste lub bulwiaste[6].
Liście
Ulistnienie skrętoległe lub dwurzędowe. Pochwy liściowe zwykle orzęsione na wierzchołku. Blaszki liściowe ogonkowe lub siedzące, zwykle zielne (rzadko gruboszowate). Najwyżej położony liść na pędzie kwiatostanowym (podsadka) zwykle bardzo zredukowany[6].
Kwiaty
Zebrane w tyrs złożony z dwurzędek, rzadko zredukowany do dwurzędki, wyrastający wierzchołkowo na pędzie kwiatostanowym, wierzchołkowo oraz z kątów liści lub rzadko jedynie z kątów liści. W ramach jednego kwiatostanu występują kwiaty obupłciowe, obupłciowe oraz męskie i rzadziej obupłciowe, męskie i żeńskie. Dwurzędki wsparte trwałymi podsadkami, często gruczołowatymi na wierzchołku. Przysadki często kubeczkowate, obrastające szypułkę, zwykle gruczołowate wierzchołkowo, trwałe. Okwiat sześciolistkowy. Trzy listki zewnętrznego okółka są wolne, trwałe, wklęsło-wypukłe, zwykle kapturkowate wierzchołkowo, szczególnie środkowy, głównie zielone, zwykle gruczołowate na wierzchołku nagie lub krótko omszone. Trzy listki wewnętrznego okółka są wolne, niemal równej wielkości i jednobarwne lub częściej środkowy jest znacznie zmniejszony lub rzadziej powiększony i odbarwiony. Zewnętrzne listki wewnętrznego okółka są zwykle skierowane do góry, zawsze paznokciowate, białe do liliowego lub lawendowego lub żółte do pomarańczowego, rzadko czerwone; paznokcie nagie, rzadko owłosione. Środkowy listek wewnętrznego okółka zwykle skierowany w dół, klinowaty u nasady, rzadko paznokciowaty, zwykle matowo zabarwiony i niepozorny, rzadko owłosiony u nasady. Trzy prątniczki położone naprzeciwlegle bocznym listkom wewnętrznego okółka oraz środkowemu listkowi zewnętrznego okółka okwiatu, równej wielkości lub częściej środkowy jest zredukowany lub nieobecny, a jego główka zwykle różni się wielkością i kształtem od bocznych prątniczków. Główki prątniczków dwuklapowane, rzadziej całobrzegie, a łatki szypułkowane lub siedzące; nitki zawsze nagie. Trzy pręciki przeciwległe bocznym listkom zewnętrznego okółka oraz środkowemu listkowi wewnętrznego okółka okwiatu, równej wielkości lub częściej środkowy jest dużo krótszy od bocznych. Nitki pręcików nagie lub u bocznie położonych bródkowane z jednorzędowymi włoskami. Główki pręcików osadzone u nasady, grzbietowo lub obrotne, pękające wzdłużnie, zwykle do wewnątrz, rzadziej bocznie lub na zewnątrz. Główka środkowego pręcika zwykle różni się wielkością i kształtem od bocznych pręcików, również pyłek różni się kolorem, a niekiedy jest niezdolny do zapłodnienia. Zalążnia szypułkowana lub siedząca, dwu- lub trójkomorowa, naga lub częściej gruczołowato owłosiona, niekiedy z haczykowatymi włoskami. Grzbietowa komora niewykształcona lub z jednym (rzadko więcej) zalążkiem. Boczne komory z 1–6 zalążkami położonymi w jednym rzędzie. Szyjka słupka prosta, zwieńczona główkowatym lub niepowiększonym znamieniem[6].
Owoce
Zwykle pękające, rzadko niepękające, dwu- lub trójkomorowe torebki, zwykle szare do brązowych, błyszczące, nagie lub owłosione. Klapy trwałe lub grzbietowa odpadająca. Komora grzbietowa, jeśli występuje, pusta lub z jednym, rzadko więcej, nasionem. Łupina nasion zróżnicowana[6].

Biologia

[edytuj | edytuj kod]
Rozwój
Wśród biologicznie istotnych cech morfologicznych różniących poszczególne gatunki Aneilema można wyróżnić typy kwiatów obecnych w kwiatostanie, ich wielkość, kolor okwiatu, położenie pręcików w czasie kwitnienia, owłosienie nitek pręcików, płodność pyłku w różnych pylnikach oraz położenie znamienia względem pylników. Cechy te wydają się przyciągać do różnych gatunków różne rodzaje zapylających owadów. Do owadów zapylających można zaliczyć błonkoskrzydłe, takie jak miesierkowate, smuklikowate i pszczołowate, muchówki, takie jak ziemiórkowate, bujankowate, bzygowate i plujkowate oraz chrząszcze[6].
Cechy fitochemiczne
W roślinach z tego rodzaju obecne są flawony C-glikozydowe[6].
Genetyka
Podstawowa liczba chromosomów x u gatunków z tego rodzaju wynosi 9, 10 i 13–16[6]. Liczba chromosomów 2n = 18, 20, 26, 28, 30, 32, 36, 40(?), 52, 60, 64, 78, 90, ok. 104[7]. Chromosomy Aneilema są na ogół małe i prawie u wszystkich gatunków wszystkie lub większość to chromosomy metacentryczne lub submetacentryczne[6].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]
Pozycja systematyczna
Rodzaj z plemienia Commelineae podrodziny Commelinoideae w rodzinie komelinowatych (Commelinaceae)[1].
Wykaz gatunków zgodnie z podziałem rodzaju według Fadena 1991[6]

Znaczenie użytkowe

[edytuj | edytuj kod]

Kilka gatunków znajduje zastosowanie w tradycyjnej medycynie afrykańskiej. W Tanzanii wywar z liści A. aequinoctiale podawany jest dzieciom w przypadku kwashiorkoru, a sok z liści A. beniniense kobietom cierpiącym na brak miesiączki. W Afryce tropikalnej tonik z korzeni A. hockii wykorzystywany jest jako afrodyzjak oraz w przypadku niepłodności kobiet, z kolei A. setiferum wykorzystywany jest do produkcji mikstur przeciw trądowi[8].

Szympansy połykają nieprzeżute liście A. aequinoctiale w celu pozbycia się pasożytów[9].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2022-07-27] (ang.).
  2. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  3. ↑ a b c d Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2022-07-27]. (ang.).
  4. ↑ Farr E. R., Zijlstra G. (ed.): Index Nominum Genericorum (Plantarum). Smithsonian Institution, 1996–. [dostęp 2022-07-28]. (ang.).
  5. ↑ Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Plant Names: Common Names, Scientific Names, Eponyms, Synonyms, and Etymology. T. 1 (A-C). CRC Press, 2000. ISBN 0-8493-2673-7. (ang.).
  6. ↑ a b c d e f g h i j Robert B. Faden. The Morphology and Taxonomy of Aneilema R. Brown (Commelinaceae). „Smithsonian Contributions to Botany”. 76, 1991. 
  7. ↑ Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 4: Flowering Plants. Monocotyledons: Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998. DOI: 10.1007/978-3-662-03531-3. ISBN 978-3-662-03531-3. (ang.).
  8. ↑ Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonous Plants: common names, scientific names, eponyms, synonyms, and etymology. CRC, Taylor & Francis Group, 2012. ISBN 978-1-4200-8044-5. OCLC 774639599. (ang.).
  9. ↑ Vernon Reynolds: The chimpanzees of the Budongo Forest : ecology, behaviour, and conservation. Oxford: Oxford University Press, 2005, s. 41. ISBN 978-0-19-152333-5.