Antetonitrus

Antetonitrus

Antetonitrus ingenipes
Yates & Kitching, 2003
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	zauropsydy
Podgromada	diapsydy
Infragromada	archozauromorfy
Nadrząd	dinozaury
Rząd	dinozaury gadziomiedniczne
Podrząd	zauropodomorfy
(bez rangi)	anchizaury
Rodzaj	Antetonitrus
Gatunek	A. ingenipes
Multimedia w Wikimedia Commons

Antetonitrus (Antetonitrus ingenipes) – rodzaj zauropodomorfa blisko spokrewnionego z zauropodami (według niektórych definicji filogenetycznych będącego wczesnym przedstawicielem zauropodów), żyjącego we wczesnej jurze na obszarze dzisiejszej południowej Afryki. Był roślinożercą osiągającym 10 metrów długości i 2 tony masy ciała, co czyniło go największym zwierzęciem lądowym w swoim środowisku.

Nazwa

Nazwa tego dinozaura wzięła się od dwóch łacińskich słów – ante (przed) i tonitrus (grzmot). Nazwa ta może kojarzyć się z innym zauropodem – brontozaurem (jaszczur-grzmot).

Materiał kopalny

Antetonitrus został opisany w 2003 roku przez paleontologów Adama Yatesa i Jamesa Kitchinga na podstawie skamieniałości odkrytych w osadach formacji Elliot na obszarze dystryktu Ladybrand w południowoafrykańskiej prowincji Wolne Państwo^[1]. Pierwotnie sądzono, że osady, w których zostały odkryte skamieniałości A. ingenipes to dolne, górnotriasowe osady formacji Elliot; późniejsze badania wskazują jednak, że skamieniałości te w rzeczywistości zostały odkryte w górnych, dolnojurajskich osadach tej formacji^[2][3]. Holotypem A. ingenipes jest okaz oznaczony BP/1/4952 z zachowanym trzonem kręgu szyjnego, trzema łukami i czterema trzonami kręgów grzbietowych, łukiem kręgu krzyżowego lub ogonowego, kręgami ogonowymi, a także z dwoma żebrami, szewronami, lewą łopatką, prawą kością ramienną, prawą kością promieniową, obiema kośćmi łokciowymi, dwoma kośćmi śródręcza i jednym paliczkiem z palca prawej kończyny przedniej, lewymi kośćmi: łonową, udową, piszczelową i strzałkową, oraz kilkoma kośćmi śródstopia i paliczkami kończyn tylnych^[4]. Paratypem jest okaz oznaczony BP/1/4952b, którego skamieniałości odkryto razem ze skamieniałościami okazu holotypowego, nieco mniejszy od okazu holotypowego (wielkość jego znanych kości wynosi ok. 80% wielkości ich odpowiedników u okazu holotypowego)^[1]; znane kości tego osobnika to łuk kręgu grzbietowego, kręgi ogonowe, prawa łopatka, prawe kości: ramienna, promieniowa i łokciowa, a także prawa kość strzałkowa^[4]. Yates i Kitching (2003) przypisali okazowi holotypowemu dodatkową łopatkę i kość śródręcza^[1]; z badań McPhee i współpracowników (2014) wynika jednak, że kości te należą do innego osobnika o rozmiarach porównywalnych z okazem holotypowym. McPhee i współpracownicy nadali im nowe oznaczenie BP/1/4952c^[4].

McPhee i współpracownicy (2014) zaliczyli do gatunku A. ingenipes także skamieniałości oznaczone NM QR1545 – kości szkieletów pozaczaszkowych należące prawdopodobnie do trzech osobników o różnych rozmiarach ciała, odkryte na terenie dystryktu Excelsior w Wolnym Państwie, oraz okaz BP/1/5091, znaleziony w miejscu odkrycia holotypu i paratypu A. ingenipes, z zachowanymi kręgami należącymi prawdopodobnie do młodego osobnika^[4].

Pozycja filogenetyczna

Z analiz filogenetycznych, w których uwzględniony został A. ingenipes wynika, że gatunek ten należy do najbliższych krewnych tradycyjnie rozumianych zauropodów. Z analizy przeprowadzonej przez autorów jego opisu wynika, że jest on taksonem siostrzanym do kladu obejmującego isanozaura, kotazaura, wulkanodona i euzauropody^[1]. Późniejsze analizy filogenetyczne potwierdziły, że Antetonitrus był przedstawicielem zauropodomorfów bliżej spokrewnionym z zauropodami w tradycyjnym rozumieniu niż takie taksony jak przedstawiciele rodzin Plateosauridae i Massospondylidae czy rodzaje Anchisaurus, Aardonyx i Melanorosaurus^{[5][6][7][8][9][10][11][12][4]}. Z niektórych analiz filogenetycznych wynika, że najbliższym znanym krewnym Antetonitrus był lessemzaur^{[5][8][9][11][12][4]}.

Zależnie od przyjętej definicji filogenetycznej zauropodów Antetonitrus może być przedstawicielem tej grupy lub też znaleźć się poza nią. Wilson i Sereno (1998) zdefiniowali zauropody jako klad obejmujący rodzaj Saltasaurus i wszystkie zauropodomorfy bliżej spokrewnione z nim niż z rodzajem Plateosaurus^[13], natomiast Yates (2007) zdefiniował zauropody jako największy (obejmujący najwięcej gatunków) klad, do którego należy Saltasaurus loricatus, ale do którego nie należy Melanorosaurus readi^[5]; przy przyjęciu którejś z tych definicji Antetonitrus należałby do zauropodów. Pierwszą definicję filogenetyczną zauropodów zaproponowali jednak Salgado, Coria i Calvo (1997), definiując je jako klad obejmujący ostatniego wspólnego przodka Vulcanodon karibaensis i euzauropodów oraz wszystkich jego potomków^[14]; definicję tę przyjęli też McPhee i współpracownicy (2014)^[4]. Antetonitrus nie należał do tak definiowanych zauropodów, był jednak jednym z najbliższych znanych krewnych tej grupy.

Antetonitrus posiadał kilka cech zauropoda, jednakże nosił także znamiona prymitywizmu – cechy prozauropodów. W przeciwieństwie do swych lekko zbudowanych, mogących chodzić na dwóch kończynach przodków, prezentuje się on jako zwierzę w pełni czworonożne – był zapewne pierwszym dinozaurem chodzącym w taki sposób. Podobnie jak u innych zauropodów, jego przednie kończyny były znacznie dłuższe niż tylne, natomiast kości antetonitrusa cechowała grubość i szerokość, umożliwiające utrzymanie tak ciężkiego stworzenia. Wciąż jednak na jego przednich kończynach uwidoczniony był zakrzywiony "kciuk", podobny do tych, jakie miały prozauropody. Warto wspomnieć, iż osobnik odnaleziony przez naukowców był stosunkowo młody.

Przypisy

1. Adam M. Yates, James W. Kitching. The earliest known sauropod dinosaur and the first steps towards sauropod locomotion. „Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences”. 270 (1525), s. 1753–1758, 2003. DOI: 10.1098/rspb.2003.2417. (ang.). 
2. Claire Peyre de Fabrègues i Ronan Allain. New material and revision of Melanorosaurus thabanensis, a basal sauropodomorph from the Upper Triassic of Lesotho. „PeerJ”. 4: e1639, 2016. DOI: 10.7717/peerj.1639. (ang.). 
3. Blair W. Mcphee, Emese M. Bordy, Lara Sciscio i Jonah N. Choiniere. The sauropodomorph biostratigraphy of the Elliot Formation of southern Africa: Tracking the evolution of Sauropodomorpha across the Triassic–Jurassic boundary. „Acta Palaeontologica Polonica”. 62 (3), s. 441–465, 2017. DOI: 10.4202/app.00377.2017. (ang.). 
4. Blair W. McPhee, Adam M. Yates, Jonah N. Choiniere i Fernando Abdala. The complete anatomy and phylogenetic relationships of Antetonitrus ingenipes (Sauropodiformes, Dinosauria): implications for the origins of Sauropoda. „Zoological Journal of the Linnean Society”. 171 (1), s. 151–205, 2014. DOI: 10.1111/zoj.12127. (ang.). 
5. Adam M. Yates. Solving a dinosaurian puzzle: the identity of Aliwalia rex Galton. „Historical Biology”. 19 (1), s. 93–123, 2007. DOI: 10.1080/08912960600866953. (ang.). 
6. Paul Upchurch, Paul M. Barrett, Peter M. Galton. A phylogenetic analysis of basal sauropodomorph relationships: implications for the origin of sauropod dinosaurs. „Special Papers in Palaeontology”. 77, s. 57–90, 2007. (ang.). 
7. Ricardo N. Martínez. Adeopapposaurus mognai, gen. et sp. nov (Dinosauria: Sauropodomorpha), with comments on adaptations of basal Sauropodomorpha. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 29 (1), s. 142–164, 2009. DOI: 10.1671/039.029.0102. (ang.). 
8. Adam M. Yates, Matthew F. Bonnan, Johann Neveling, Anusuya Chinsamy i Marc G. Blackbeard. A new transitional sauropodomorph dinosaur from the Early Jurassic of South Africa and the evolution of sauropod feeding and quadrupedalism. „Proceedings of the Royal Society B”. 277 (1682), s. 787–794, 2010. DOI: 10.1098/rspb.2009.1440. (ang.). 
9. Adam M. Yates. A revision of the problematic sauropodomorph dinosaurs from Manchester, Connecticut and the status of Anchisaurus Marsh. „Palaeontology”. 53 (4), s. 739–752, 2010. DOI: 10.1111/j.1475-4983.2010.00952.x. (ang.). 
10. Joseph J. W. Sertich, Mark A. Loewen. A New Basal Sauropodomorph Dinosaur from the Lower Jurassic Navajo Sandstone of Southern Utah. „PLoS ONE”. 5 (3), s. e9789, 2010. DOI: 10.1371/journal.pone.0009789. (ang.). 
11. Diego Pol, Alberto Garrido, Ignacio A. Cerda. A new sauropodomorph dinosaur from the Early Jurassic of Patagonia and the origin and evolution of the sauropod-type sacrum. „PLoS ONE”. 6(1): e14572, 2011. DOI: 10.1371/journal.pone.0014572. (ang.). 
12. Cecilia Apaldetti, Ricardo N. Martinez, Oscar A. Alcober i Diego Pol. A New Basal Sauropodomorph (Dinosauria: Saurischia) from Quebrada del Barro Formation (Marayes-El Carrizal Basin), Northwestern Argentina. „PLoS ONE”. 6 (11), s. e26964, 2011. DOI: 10.1371/journal.pone.0026964. (ang.). 
13. Jeffrey A. Wilson, Paul C. Sereno. Early evolution and higher-level phylogeny of sauropod dinosaurs. „Memoir (Society of Vertebrate Paleontology)”. 5, s. 1–68, 1998. (ang.). 
14. L. Salgado, R. A. Coria, J. Calvo. Evolution of titanosaurid sauropods I: Phylogenetic analysis based on the postcranial evidence. „Ameghiniana”. 34, s. 3–32, 1997. 

Linki zewnętrzne

• antetonitrus na dinozaury.com (pol.)