Borys Nikołajewski

Borys Nikołajewski
Борис Иванович Николаевский
	; 1936
Data i miejsce urodzenia	8 października 1887 ; Belebej, gubernia ufijska, Imperium Rosyjskie
Data i miejsce śmierci	22 lutego 1966 ; Nowy Jork, Nowy Jork, USA
Zawód, zajęcie	historyk, polityk, archiwista, publicysta
Narodowość	rosyjska
	Multimedia w Wikimedia Commons

Borys Iwanowicz Nikołajewski ros. Борис Иванович Николаевский (ur. 8 października 1887 w Belebeju, zm. 22 lutego 1966 w Nowym Jorku) – rosyjski historyk i socjalistyczny działacz polityczny. Posługiwał się pseudonimami: A. Andriejew, N. Borisow, E. Nikołajew i G. Gołosow.

Życiorys

Działalność rewolucyjna w Rosji

Urodził się w rodzinie prawosławnego kapłana. Z ruchem socjalistycznym związał się w wieku 14 lat. Po rozłamie w Socjaldemokratycznej Partii Robotników Rosji początkowo opowiedział się za bolszewikami, jednak po trzech latach przeniósł się do frakcji mienszewickiej, był czynnym publicystą w prasie partyjnej. W 1907 był delegatem na V zjazd SDPRR. Wielokrotnie zatrzymywany i więziony za swoją działalność.

W 1917 poparł lewe skrzydło bolszewików, publikował m.in. w „Iskrze”. Uczestniczył w I Wszechrosyjskim Zjeździe Rad Robotniczych i Żołnierskich (16 czerwca – 7 lipca 1917), gdzie został wybrany do Wszechrosyjskiego Centralnego Komitetu Wykonawczego (WCIK). W czasie wojny domowej po utworzeniu w Samarze antybolszewickiego Komucza i jego administracji działał na Powołżu i na Uralu jako przedstawiciel Komitetu Centralnego mienszewików. Po obaleniu Komucza przez Aleksandra Kołczaka wzywał do sojuszu z bolszewikami w celu wspólnej walki z Kołczakiem. Po zakończeniu walk na Uralu udał się do Moskwy, gdzie podjął pracę w archiwum historyczno-rewolucyjnym, pozostając członkiem KC partii mienszewików.

W lutym 1921 aresztowany przez Czeka razem z innymi przywódcami mienszewickimi, w czasie powstania w Kronsztadzie i towarzyszącej mu fali strajków w Piotrogrodzie, spędził 11 miesięcy w więzieniu. Mając do wyboru zsyłkę do Wiatki lub wyjazd z RFSRR, zdecydował się na emigrację w trybie decyzji OGPU o deportacji.

Działalność emigracyjna

Zamieszkał na stałe w Berlinie, gdzie publikował w gazecie Новая русская книга. Współtworzył również czasopismo Летопись революции i prowadził zbiór materiałów i dokumentów związanych z najnowszą historią polityczną Rosji. Był berlińskim przedstawicielem Rosyjskiego Zagranicznego Archiwum Historycznego z siedzibą w Pradze, zaś w latach 1924–1931 pełnił jednocześnie funkcję przedstawiciela zagranicznego moskiewskiego Instytutu Karola Marksa i Fryderyka Engelsa (p. Dawid Riazanow). Wykonując swoje obowiązki gromadził materiały związane z historią międzynarodowego ruchu robotniczego i publikował w radzieckich gazetach Каторга и ссылка oraz Летопис марксизма. W lutym 1932, po krytyce przeprowadzonej w ZSRR kolektywizacji rolnictwa, został pozbawiony obywatelstwa radzieckiego.

W 1933, po dojściu do władzy NSDAP w Niemczech, emigrował do Paryża, wywożąc ze sobą archiwa Socjaldemokratycznej Partii Niemiec, które przekazał do Międzynarodowego Instytutu Historii Społecznej w Amsterdamie (pracował w jego oddziale w Paryżu). Między lutym a sierpniem 1936, działając z ramienia kierownictwa działających jeszcze mienszewików, prowadził rozmowy z Nikołajem Bucharinem w sprawie sprzedaży do ZSRR archiwum Karola Marksa (ostatecznie zakończone fiaskiem). Był również w kontakcie z Lwem Siedowem, synem Lwa Trockiego, zaś z samym Trockim rozmawiał w związku z jego pracą nad Historią rewolucji rosyjskiej. Informacje, jakie uzyskał od Bucharina nt. relacji panujących w kierownictwie WKP(b) i walki o władzę w ZSRR opublikował następnie w artykułach, w tym najbardziej znanym: List starego bolszewika^[1] (1936), który przez wiele lat pozostawał i pozostaje do dziś ważnym źródłem opisującym genezę i wydarzenia polityczne u progu Wielkiej Czystki.

Po upadku Francji w 1940 i okupacji Paryża przez Wehrmacht ukrywał się przed Gestapo. W końcu 1940 emigrował do USA, gdzie utrzymywał się z pracy publicystycznej w rosyjskiej prasie emigracyjnej. Pełnił również funkcję dyrektora Amerykańskiego Archiwum Robotniczego w Nowym Jorku, należał do redakcji Социалистического вестника. Pomagał nowo przybyłym do Stanów Zjednoczonych emigrantom rosyjskim. Na nowo rozpoczął zbieranie archiwaliów; duża część jego poprzednich zbiorów została przejęta przez nazistów po zajęciu Francji, a następnie zniszczona. Pozostawał czynnym krytykiem stalinizmu i analitykiem wydarzeń zachodzących w ZSRR. W 1963 sprzedał posiadane zbiory Instytutowi Hoovera Uniwersytetu Stanforda, pozostając jednak nadal bezpośrednim opiekunem (kuratorem) kolekcji.

Przypisy

↑ Szczegółowa relacja Bucharina przekazana Nikołajewskiemu podczas ostatniego pobytu Bucharina poza granicami ZSRR.

Bibliografia, literatura, linki

НИКОЛАЕВСКИЙ Борис Иванович
НИКОЛАЕВСКИЙ Борис Иванович
Б.И.Николаевский. Тайные страницы истории
Izaak Deutscher, The Prophet Outcast, London-New York, Verso 2003, ISBN 1-85984-441-3.
Kolekcja Nikołajewskiego w Instytucie Hoovera

[1] Szczegółowa relacja Bucharina przekazana Nikołajewskiemu podczas ostatniego pobytu Bucharina poza granicami ZSRR.

[1]